Ifadetü'l-Meram

Ifadetü'l-Meram

Kur'an-i Azimüssan, bütün zamanlarda gelip geçen nev-i beserin tabakalarina, milletlerine ve fertlerine hitaben Ars-i aladan irad edilen Ilahi ve sümullü bir nutuk ve umumi, Rabbani bir hitabe oldugu gibi; bilinmesi, bir ferdin veya küçük bir cemaatin iktidarindan hariç olan ve bilhassa bu zamanda, dünya maddiyatina ait pek çok fenleri ve ilimleri camidir. Bu itibarla, zamanca, mekanca, ihtisasca daire-i ihatasi pek dar olan bir ferdin fehminden ve karihasindan çikan bir tefsir, bihakkin Kur'an-i Azimüssana tefsir olamaz. Çünkü, Kur'an'in hitabina muhatap olan milletlerin, insanlarin ahval-i ruhiyelerine ve maddiyatlarina, cami bulundugu ince fenlere, ilimlere bir fert, vakif ve sahib-i ihtisas olamaz ki, ona göre bir tefsir yapabilsin. Hem bir ferdin meslegi ve mesrebi taassuptan hali olamaz ki, hakaik-i Kur'aniyeyi görsün, bitarafane beyan etsin. Hem bir ferdin fehminden çikan bir dava, kendisine has olup, baskasi o davanin kabulüne davet edilemez-meger ki bir nevi icmain tasdikine mazhar ola.
Binaenaleyh, Kur'an'in ince manalarinin ve tefsirlerde daginik bir surette bulunan mehasininin ve zamanin tecrübesiyle fennin kesfi sayesinde tecelli eden hakikatlerinin tesbitiyle, herbiri birkaç fende mütehassis olmak üzere muhakkikin-i ulemadan yüksek bir heyetin tetkikatiyla, tahkikatiyla bir tefsirin yapilmasi lazimdir. Nitekim, kanuni hükümlerin tanzim ve ittiradi, bir ferdin fikrinden degil, yüksek bir heyetin nazar-i dikkat ve tetkikatindan geçmesi lazimdir ki, umumi bir emniyeti ve cumhur-u nasin itimadini kazanmak üzere millete karsi bir kefalet-i zimniye husule gelsin ve icma-i millet, hücceti elde edebilsin.
Evet, Kur'an-i Azimüssanin müfessiri, yüksek bir deha sahibi ve nafiz bir içtihada malik ve bir velayet-i kamileyi haiz bir zat olmalidir. Bilhassa bu zamanlarda, bu sartlar ancak yüksek ve azim bir heyetin tesanüdüyle ve o heyetin telahuk-u efkarindan ve ruhlarinin tenasübüyle birbirine yardim etmesinden ve hürriyet-i fikirlerinden ve taassuplarindan azade olarak tam ihlaslarindan dogan dahi bir sahs-i manevide bulunur. Iste, Kur'an'i ancak böyle bir sahs-i manevi tefsir edebilir.