Genel coğrafya

DÜNYA’NIN ŞEKLİ Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator’dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir. Buna geoit denir. Dünya’nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle savrulması sonucu meydana gelmiştir. Dünya’nın Şeklinin Sonuçları • Ekvator’un uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan daha fazladır. • Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapına göre 21 km daha uzundur. • Dünya’nın şeklinden dolayı, güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer. • Sıcaklık dağılışını etkiler. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer. • Dünya’nın şeklinden dolayı, Dünya’nın bir yarısı karanlıkken diğer yarısı aydınlıktır. Aydınlanma çizgisi daire biçiminde olur. Buna aydınlanma çemberi de denir. • Kutuplar, Dünya’nın merkezine (Ekvator’a göre) daha yakındır. Bunun sonucu olarak, yerçekimi Ekvator’da az, kutuplarda daha fazladır. • Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır. • Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler arası mesafe azalır. • Dünya’nın şeklinden dolayı, harita çizimlerinde hatalar meydana gelir. • Kutup yıldızının görünüm açısı bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir. B. DÜNYA’NIN HAREKETLERİ 1. Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesi (Günlük Hareket) Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar. Buna 1 gün denir. Dünya, kendi ekseni etrafında atmosfer ile birlikte döndüğü için bu dönüş hissedilmez. Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hızı en fazla Ekvator üzerindedir. Bu hız saatte 1670 km/saattir. Kutuplarda hız sıfırdır. Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları • Gece ve gündüz birbirini takip eder. • Güneş ışınlarının günlük geliş açıları değişir. • Günlük sıcaklık farkları meydana gelir. Bunun sonucunda; – Fiziksel çözülme oluşur. – Günlük basınç farkları oluşur. – Meltem rüzgârları oluşur. • Merkez kaç kuvveti meydana gelir. Bunun sonucunda; – Sürekli rüzgârların (Alize, Batı, Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir. – Okyanus akıntıları (Gulf - stream, Labrador, vs.) halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur. • Yerel saat farkları meydana gelir. • Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir. • Güneş doğuda erken doğar, batar ve batıda geç doğar, batar. • Dinamik basınç kuşakları meydana gelir. 2. Dünya’nın Güneş Etrafında Dönmesi (Yıllık Hareket) Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş’in çevresinde dolanır. Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 yıl denir. Dünya, 939 milyon km lik yörüngesi üzerinde saatte 108 bin km. hızla hareket eder., Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı sabit değildir. Bazen yaklaşırken, bazen uzaklaşır. Bunun nedeni, Dünya yörüngesinin elips şeklinde olmasıdır. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu 3 Ocak tarihine Perihel (Günberi) denir. Dünya’nın Güneş’ten en uzak olduğu 4 Temmuz tarihine ise Afel (Günöte) denir. Dünya’nın Güneş’e yaklaşıp uzaklaşması, Dünya üzerindeki sıcaklık dağılışını belirgin olarak etkilemez. Sıcaklık dağılışını etkileyen temel etken güneş ışınlarının geliş açısıdır. Dünya’nın hızı sabit değildir. Hız, günberi tarihinde artarken, günöte tarihinde azalır. Bunun sonucunda; – Mevsim süreleri farklıdır. – Eylül ekinoksu iki günlük gecikmeyle gerçekleşir. – Şubat ayı iki gün kısa sürer. Dünya’nın Güneş Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları • Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine neden olur. • Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir. • Kara ve denizler arasında sıcaklık farkları oluşur. • Muson rüzgârları meydana gelir. • Gece - gündüz uzunlukları değişir.