BİRİNCİ MENBA': Enfüsîdir. Yâni, herkes hayatına ve nefsine dikkat etse, bir ruh-u bâkiyi anlar. Evet herbir ruh, kaç sene yaşamış ise o kadar beden değiştirdiği halde, bilbedâhe aynen bâki kalmıştır. Öyle ise; mâdem cesed gelip geçicidir. Mevt ile bütün bütün çıplak olmak dahi ruhun bekasına te'sir etmez ve mahiyetini de bozmaz. Yalnız, müddet-i hayatta, tedricî cesed libasını değiştiriyor. Mevtte ise birden soyunur. Gâyet kat'î bir hads ile belki müşahede ile sabittir ki, cesed ruh ile kaimdir. Öyle ise; ruh, onun ile kaim değildir. Belki ruh, binefsihî kaim ve hâkim olduğundan; cesed istediği gibi dağılıp toplansın; ruhun istiklâliyetine halel vermez. Belki cesed, ruhun hânesi ve yuvasıdır, libası değil. Belki, ruhun libası bir derece sâbit ve letâfetçe ruha münasib bir gılâf-ı lâtifi ve bir beden-i misâlîsi vardır. Öyle ise, mevt hengâmında bütün bütün çıplak olmaz, yuvasından çıkar, beden-i misâlîsini giyer.
İKİNCİ MENBA': Âfâkîdir. Yâni, mükerrer müşâhedat ve müteaddid vâkıat ve kerrat ile münasebattan neş'et eden bir nevi hükm-ü tecrübîdir. Evet tek bir ruhun bâ'delmemat bekası anlaşılsa, şu ruh nev'inin külliyetle bekasını istilzam eder. Zira fenn-i mantıkça kat'îdir ki: Zâtî bir hassa, birtek ferdde görünse; bütün efradda dahi o hassanın vücuduna hükmedilir. Çünki: Zâtîdir. Zâtî olsa, her ferdde bulunur. Halbuki değil bir ferd, belki o kadar hadsiz, o kadar hesaba, hasra gelmez müşahedâta istinad eden âsâr ve beka-i ervaha delâlet eden emarat, o derece kat'îdir ki; bize nasıl Yeni Dünya, yâni Amerika var ve orada insanlar bulunur; o insanların vücudlarına hiç vehim hatıra gelmez. Öyle de şübhe kabûl etmez ki, şimdi âlem-i melekût ve ervahta; ölmüş, vefat etmiş insanların ervahı pekçok kesretle vardır ve bizimle münasebettardırlar. Mânevî hedâyâmız onlara gidiyor. Onların nûranî feyizleri de
sh: » (S:548)
bizlere geliyor. Hem hads-i kat'î ile vicdanen hissedilebilir ki; insan öldükten sonra esâslı bir ciheti bâkidir. O esâs ise ruhtur. Ruh ise, tahrib ve inhilale mâruz değil. Çünki: Basittir, vahdeti var. Tahrib ve inhilal ve bozulmak ise; kesret ve terkib edilmiş şeylerin şe'nidir. Sâbıkan Beyân ettiğimiz gibi; hayat, kesrette bir tarz-ı vahdeti temin eder, bir nevi bekaya sebebiyet verir. Demek vahdet ve beka, ruhta esâstır ki, ondan kesrete sirayet eder. Ruhun fenası, ya tahrib ve inhilâl iledir. O tahrib ve inhilâl ise, vahdet yol vermez ki girsin, besâtet bırakmaz ki bozsun. Veyahut îdam iledir. İdam ise Cevâd-ı Mutlak'ın hadsiz merhameti müsaade etmez ve nihayetsiz cûdu bırakmaz ki, verdiği nimet-i vücudu o nimet-i vücuda pek müştak ve lâyık olan ruh-u insânîden geri alsın.
ÜÇÜNCÜ MENBA': Ruh zîhayat, zîşuûr, nuranî, vücud-u haricî giydirilmiş; câmi', hakikatdar, külliyet kesbetmeğe müstaid bir kanun-u emrîdir. Halbuki en zaîf olan kavânin-i emriye, sebat ve bekaya mazhardırlar. Çünki: Dikkat edilse, mâruz-u tegayyür olan bütün nevilerde birer hakikat-ı sâbite vardır ki, bütün tegayyürat ve inkılâbât ve etvâr-ı hayat içinde yuvarlanarak Sûretler değiştirip, ölmeyerek, yaşayarak bâki kalıyor. İşte herbir şahs-ı insanî, mahiyetinin câmiiyetiyle ve küllî şuûruyla ve umumî tasavvuratıyla bir şahıs iken, bir nev' hükmüne geçmiştir. Bir nev'e gelen ve cârî olan kanun, o şahs-ı insânîde dahi cârîdir. Mâdem Fâtır-ı Zülcelâl, insanı câmi' bir âyine ve küllî bir ubûdiyyetle ve ulvî bir mahiyetle yaratmıştır. Her ferddeki hakikat-ı ruhiye, yüzbinler Sûret değiştirse, izn-i Rabbânî ile ölmeyecek, yaşayarak geldiği gibi gidecek. Öyle ise o şahs-ı insânînin hakikat-ı zîşuûru ve unsur-u zîhayatı olan ruhu dahi, Allah'ın emriyle, izni ile ve ibkasıyla daima bâkidir.
DÖRDÜNCÜ MENBA': Ruha bir derece müşabih ve ikisi de âlem-i emirden ve iradeden geldiklerinden masdar itibariyle ruha bir derece muvafık, fakat yalnız vücud-u hissî olmayan nevilerde hükümran olan kavânîne dikkat edilse ve o namuslara bakılsa görünür ki: Eğer o kanun-u emrî, vücud-u haricî giyse idi, o nevilerin birer ruhu olurdu. Halbuki o kanun daima bâkîdir. Daima müstemir, sabittir. Hiçbir tegayyürat ve inkılâbat, o kanunların vahdetine te'sir etmez, bozmaz. Meselâ: Bir incir ağacı ölse, dağılsa; onun ruhu hükmünde olan kanun-u teşekkülâtı, zerre gibi bir çekirdeğinde ölmeyerek bâkî kalır. İşte mâdem en âdi ve zaîf emrî kanunlar dahi
sh: » (S:549)
böyle beka ile, devam ile alâkadardır. Elbette ruh-u insanî, değil yalnız beka ile, belki ebed-ül âbâd ile alâkadar olmak lâzım gelir. Çünki ruh dahi Kur'anın nassı ile, قُلِالرُّوحُمِنْاَمْرِرَبِّى ferman-ı celîli ile âlem-i emirden gelmiş bir kanun-u zîşuûr ve bir nâmus-u zîhayattır ki; kudret-i ezeliye, ona vücud-u haricî giydirmiş. Demek nasılki sıfat-ı iradeden ve âlem-i emirden gelen şuûrsuz kavânîn, daima veya ağleben bâki kalıyor. Aynen onların bir nevi kardeşi ve onlar gibi sıfat-ı iradenin tecellisi ve âlem-i emirden gelen ruh, bekaya mazhar olmak daha ziyade kat'îdir, lâyıktır. Çünki zîvücuddur, hakikat-ı hariciye sahibidir. Hem onlardan daha kavîdir, daha ulvîdir. Çünki zîşuûrdur. Hem onlardan daha daimîdir, daha kıymetdârdır. Çünki zîhayattır.
İkinci Esâs
Saadet-i ebediyyeye muktazî vardır ve o saadeti verecek Fâil-i Zülcelâl de muktedirdir. Hem harab-ı âlem, mevt-i dünya mümkündür. Hem vâki olacaktır. Yeniden ihya-yı âlem ve haşir, mümkündür. Hem vâki olacaktır. İşte bu altı mes'eleyi, birer birer aklı ikna edecek muhtasar bir tarzda Beyân edeceğiz. Zâten Onuncu Söz'de kalbi, îman-ı kâmil derecesine çıkaracak derecede bürhânlar zikredilmiştir. Şurada ise, yalnız aklı ikna' edecek, susturacak, Eski Said'in «Nokta Risalesi» ndeki Beyânâtı tarzında bahsedeceğiz.
Evet saadet-i ebediyeye muktazî mevcûddur. O muktazînin vücuduna delâlet eden bürhân-ı kat'î «ON MENBA' VE MEDAR» dan süzülen bir hadstir.
BİRİNCİ MEDâR: Dikkat edilse, şu kâinatın umumunda bir nizâm-ı ekmel, bir intizâm-ı kasdî vardır. Her cihette reşehat-ı ihtiyar ve lemaât-ı kasd görünür. Hattâ herşeyde bir nûr-u kasd, her şe'nde bir ziya-yı irâde, her harekette bir lem'a-i ihtiyar, her terkibde bir şû'le-i hikmet, semeratının şehadetiyle nazar-ı dikkate çarpıyor. İşte eğer saadet-i ebediye olmazsa, şu esâslı nizâm, bir sûret-i zaîfe-i vâhiyeden ibaret kalır. Yalancı, esâssız bir nizâm olur. Nizâm ve intizâmın ruhu olan mâneviyat ve revabıt ve niseb, hebâ olup gider. Demek nizâmı nizâm eden, saadet-i ebediyyedir. Öyle ise nizâm-ı âlem, saadet-i ebediyyeye işaret ediyor.
sh: » (S:550)
İKİNCİ MEDAR: Hilkat-i kâinatta bir hikmet-i tâmme görünüyor. Evet inâyet-i Ezeliyyenin timsali olan hikmet-i İlahiyye, kâinatın umumunda gösterdiği maslahatların riayeti ve hikmetlerin iltizâmı lisanı ile, saadet-i ebediyyeyi ilân eder. Çünki: Saadet-i ebediyye olmazsa, şu kâinatta bilbedâhe sâbit olan hikmetleri, faideleri, mükâbere ile inkâr etmek lâzım gelir. Onuncu Söz'ün Onuncu Hakikatı, bu hakikatı güneş gibi gösterdiğinden, ona iktifaen burada ihtisar ederiz.
ÜÇÜNCÜ MEDAR: Akıl ve hikmet ve istikrâ ve tecrübenin şehadetleri ile sâbit olan hilkat-ı mevcûdâttaki adem-i abesiyet ve adem-i israf, saadet-i ebediyeye işaret eder. Fıtratta israf ve hilkatta abesiyet olmadığına delil, Sâni'-i Zülcelâlin herşeyin hilkatinde en kısa yolu ve en yakın ciheti ve en hafif Sûreti ve en güzel keyfiyeti ihtiyar ve intihab etmesidir ve bâzan bir şeyi, yüz vazife ile tavzif etmesidir ve bir ince şeye bin meyve ve gayeleri takmasıdır. Mâdem israf yok ve abesiyet olmaz, elbette saadet-i ebediye olacaktır. Çünki: Dönmemek üzere adem, herşeyi abes eder, herşey israf olur. Umum fıtratta, ezcümle insanda, Fenn-i Menâfi-ül-âza şehadetiyle sâbit olan adem-i israf gösteriyor ki;insanda olan hadsiz istidadât-ı mâneviyye ve nihayetsiz âmâl ve efkâr ve müyûlât dahi israf edilmeyecektir. Öyle ise, insandaki o esâslı meyl-i tekemmül, bir kemâlin vücudunu gösterir ve o meyl-i saadet, saadet-i ebediyyeye namzed olduğunu kat'î olarak ilân eder. Öyle olmazsa insanın mahiyet-i hakikiyyesini teşkil eden o esâslı mâneviyat, o ulvî âmâl, hikmetli mevcûdâtın hilâfına olarak israf ve abes olur, kurur, hebâen gider. Şu hakikat, Onuncu Söz'ün Onbirinci Hakikatında isbat edildiğinden kısa kesiyoruz.
DÖRDÜNCÜ MEDAR: Pekçok nevilerde, hattâ gece ve gündüzde, kış ve baharda ve cevv-i havada hattâ insanın şahıslarında, müddet-i hayatında değiştirdiği bedenler ve mevte benzeyen uyku ile haşir ve neşre benzer birer nevi kıyâmet, bir kıyâmet-i kübrânın tahakkukunu ihsas ediyor, remzen haber veriyorlar. Evet meselâ: Haftalık bizim saatimizin saniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan çarklarına benzeyen; ALLAH'ın dünya denilen büyük saatındaki yevm, sene, ömr-ü beşer, deveran-ı dünya, birbirine mukaddeme olarak birbirinden haber veriyor, döner işlerler. Geceden sonra sabahı, kıştan sonra baharı işledikleri gibi, mevtten sonra subh-u kıyamet, o destgâhtan, o saat-ı uzmâdan çıkacağını remzen haber
sh: » (S:551)
veriyorlar. Bir şahsın müddet-i ömründe başına gelmiş birçok kıyamet çeşitleri vardır. Her gece bir nevi ölmekle, her sabah bir nevi dirilmekle emârât-ı haşriye gördüğü gibi, beş-altı senede bil-ittifak bütün zerratını değiştirerek, hattâ bir senede iki def'a tedricî bir kıyâmet ve haşir taklidini görmüş. Hem hayvan ve nebat nevilerinde üçyüzbinden ziyade haşir ve neşir ve kıyamet-i nev'iyeyi her baharda müşahede ediyor. İşte bu kadar emârat ve îşârat-ı haşriye ve bu kadar alâmat ve rumuzat-ı neşriye elbette kıyâmet-i kübrânın tereşşuhatı hükmünde, o haşre işaret ediyorlar. Bir Sâni'-i Hakîm tarafından nevilerde böyle kıyâmet-i nev'iyyeyi yâni bütün nebâtat köklerini ve bir kısım hayvanları âynen baharda ihya etmek ve yaprakları ve çiçekleri ve meyveleri gibi sâir bir kısım şeyleri aynıyla değil, misliyle iade ederek bir nevi haşir ve neşir yapmak; herbir şahs-ı insânîde kıyâmet-i umumiye içinde bir kıyâmet-i şahsiyeye delil olabilir. Çünki: İnsanın birtek şahsı, başkasının bir nev'i hükmündedir. Zira fikir nûru, insanın âmâline ve efkârına öyle bir genişlik vermiş ki, mâzi ve müstakbeli îhata eder. Dünyayı dahi yutsa tok olmaz. Sâir nevilerde ferdlerin mahiyyeti cüz'iyyedir; kıymeti şahsiyyedir; nazarı mahduddur; kemâli mahsurdur; lezzeti ve elemi ânîdir. Beşerin ise mâhiyeti ulvîyyedir, kıymeti galiyedir; nazarı âmmdır; kemâli hadsizdir; mânevî lezzeti ve elemi kısmen daimîdir. Öyle ise, bilmüşâhede sâir nevilerde tekerrür eden bir çeşit kıyâmetler ve haşirler; şu kıyâmet-i kübrâ-yı umumiyede, her şahs-ı insanî aynıyla iade edilerek haşredilmesine remz eder, haber verir. Onuncu Söz'ün Dokuzuncu Hakikatında iki kerre iki dört eder derecesinde kat'iyet ile isbat edildiğinden burada ihtisar ederiz.
BEŞİNCİ MEDAR: Beşerin cevher-i ruhunda derc edilmiş gayr-ı mahdud istidadat ve o istidadatta mündemiç olan gayr-ı mahsur kabiliyetler ve o kabiliyetlerden neş'et eden hadsiz meyiller ve o hadsiz meyillerden hasıl olan nihayetsiz emeller ve o nihayetsiz emellerden tevellüd eden gayr-ı mütenâhî efkâr ve tasavvurat-ı insâniye, şu âlem-i şehadetin arkasında bulunan saadet-i ebediyeye elini uzatmış, ona gözünü dikmiş, o tarafa müteveccih olmuş olduğunu ehl-i tahkik görüyor. İşte hiç yalan söylemeyen fıtrat ve fıtrattaki şu kat'î ve şedid ve sarsılmaz meyl-i saadet-i ebediye, saadet-i ebediyenin tahakkukuna dair vicdana bir hads-i kat'î veri
sh: » (S:552)
yor. Onuncu Söz'ün Onbirinci Hakikatı, bu hakikatı gündüz gibi gösterdiğinden kısa kesiyoruz.
ALTINCI MEDAR: «Rahmân-ı Rahîm» olan şu mevcûdâtın Sâni'-i Zülcemâlinin rahmeti, saadet-i ebediyeyi gösteriyor. Evet ni'meti ni'met eden, ni'meti nıkmetlikten halâs eden ve mevcûdâtı, firak-ı ebedîden hasıl olan vaveylâlardan kurtaran saadet-i ebediyyeyi; o rahmetin şe'nindendir ki; beşerden esirgemesin. Çünki: Bütün nimetlerin re'si, reisi, gayesi, neticesi olan saadet-i ebediye verilmezse, dünya öldükten sonra âhiret Sûretinde dirilmezse, bütün ni'metler nıkmetlere tahavvül ederler. O tahavvül ise, bilbedâhe ve bizzarure ve umum kâinatın şehadetiyle muhakkak ve meşhud olan rahmet-i İlahiyyenin vücudunu inkâr etmek lâzım gelir. Halbuki Rahmet, güneşten daha parlak bir hakikat-ı sâbitedir. Bak rahmetin cilvelerinden ve lâtif âsârından olan aşk ve şefkat ve akıl nimetlerine dikkat et. Eğer firak-ı ebedî ve hicran-ı lâyezalîye, hayat-ı insâniye incirar edeceğini farz etsen; görürsün ki: O lâtif muhabbet, en büyük bir musibet olur. O leziz şefkat, en büyük bir illet olur. O nurani akıl, en büyük bir belâ olur. Demek rahmet, (çünki rahmettir) hicran-ı ebedîyi, muhabbet-i hakikiyeye karşı çıkaramaz. Onuncu Söz'ün İkinci Hakikatı, bu hakikatı gâyet güzel bir Sûrette gösterdiğinden burada ihtisar edildi.
YEDİNCİ MEDAR: Şu kâinatta görünen ve bilinen bütün letâif, bütün mehâsin, bütün kemâlât, bütün incizabat, bütün iştiyakat, bütün terahhumat; birer mânâdır, birer mazmundur, birer kelime-i mâneviyyedir ki: Şu kâinatın Sâni'-i Zülcelâlinin lütuf ve merhametinin tecelliyatını, ihsan ve kereminin cilvelerini bizzarure, bilbedâhe kalbe gösterir, aklın gözüne sokuyor. Mâdem şu âlemde bir hakikat vardır. Bilbedâhe hakikî rahmet vardır. Mâdem hakikî rahmet vardır, Saadet-i Ebediyye olacaktır. Onuncu Söz'ün Dördüncü Hakikatı, İkinci Hakikatı ile beraber şu hakikatı gündüz gibi aydınlatmıştır.
SEKİZİNCİ MEDAR: İnsanın fıtrat-ı zîşûuru olan vicdanı, saadet-i ebediyeye bakar, gösterir. Evet, kim kendi uyanık vicdanını dinlerse «Ebed!.. Ebed!,» sesini işitecektir. Bütün kâinat o vicdana verilse, ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz. Demek o vicdan, o ebed için mahluktur. Demek bu vicdanî olan incizab ve cezbe, bir gaye-i hakikiyenin ve bir hakikat-ı câzibe
sh: » (S:553)
dârın yalnız cezbi ile olabilir. Onuncu Söz'ün Onbirinci Hakikatının hâtimesi bu hakikatı göstermiştir.
DOKUZUNCU MEDAR: Sâdık, masduk, Mûsaddak olan Muhammed-i Arabî Aleyhissalâtü Vesselâm'ın ihbarıdır. Evet O Zâtın (A.S.M.) sözleri, saadet-i ebediyyenin kapılarını açmıştır ve O'nun (A.S.M.) kelâmları saadet-i ebediyyeye karşı birer penceredir. Zâten bütün Enbiyanın (Aleyhimüsselâm) icmaını ve bütün evliyânın tevatürünü elinde tutmuş, bütün kuvvetiyle bütün dâvaları: Tevhid-i İlahîden sonra şu haşir ve saadet noktasında temerküz ediyor. Acaba, şu kuvveti sarsacak bir şey var mıdır! Onuncu Söz'ün Onikinci Hakikatı, şu hakikatı pek zâhir bir Sûrette göstermiştir.
ONUNCU MEDAR: Onüç asırda yedi vecihle i'câzını muhafaza eden ve Yirmibeşinci Söz'de isbat edildiği üzere kırk aded enva'-ı i'câzıyla mu'cize olan Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyân'ın ihbarat-ı kat'iyesidir. Evet o Kur'anın nefs-i ihbarı, haşr-i cismanînin keşşafıdır ve şu tılsım-ı muğlak-ı âlemin ve şu remz-i hikmet-i kâinatın miftâhıdır. Hem o Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyân'ın tâzammun ettiği ve mükerreren tefekküre emredip nazara vaz'eylediği berâhin-i akliye-i kat'iye, binlerdir. Ezcümle: Bir kıyas-ı temsilîyi tâzammun edenقُلْ يُحْيِيهَا الّذِى اَنْشَاَهَا اَوَّلَ مَرَّةٍ ve وَ قَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًاve bir delil-i adâlete işaret edenوَ مَا رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ gibi pekçok âyât ile haşr-i cismânîdeki saadet-i ebediyeyi gösterecek pekçok dürbünleri, nazar-ı beşerin dikkatine vaz'etmiştir. Kur'anın sâir âyetler ile izah ettiği şu وَ قَدْ خَلَقَكُمْ اَطْوَارًا veقُلْ يُحْيِيهَا الّذِى اَنْشَاَهَا اَوَّلَ مَرَّةٍdeki kıyas-ı temsîlînin hülâsasını «Nokta» risalesinde şöyle Beyân etmişiz ki: Vücud-u insan, tavırdan tavıra geçtikçe acib ve muntâzam inkılâblar geçiriyor. Nutfeden alâkaya, alâkadan mudgaya, mudgadan azm ve lâhme, azm ve lâhmden halk-ı cedîde yâni insan Sûretine inkılâbı, gâyet dakik düsturlara tâbi'dir. O tavırların herbirisinin öyle kavânin-i mahsusa ve öyle nizâmat-ı muayyene ve öyle harekât-ı muttarideleri vardır ki; cam gibi, al
sh: » (S:554)
tında bir kasd, bir irade, bir ihtiyar, bir hikmetin cilvelerini gösterir. İşte şu tarzda o vücudu yapan Sâni'-i Hakîm, her sene bir libas gibi o vücudu değiştirir. O vücudun değiştirilmesi ve bekası için inhilâl eden eczaların yerini dolduracak, çalışacak yeni zerrelerin gelmesi için bir terkibe muhtaçtır. İşte o beden hüceyreleri, muntâzam bir kanun-u İlâhî ile yıkıldığından yine muntâzam bir kanun-u Rabbânî ile tâmir etmek için rızık namıyla bir madde-i lâtifeyi ister ki, o beden uzuvlarının ayrı ayrı hâcetleri nisbetinde Rezzak-ı Hakikî, bir kanun-u mahsus ile taksim ve tevzi ediyor. Şimdi O Rezzak-ı Hakîm'in gönderdiği o madde-i lâtifenin etvârına bak; göreceksin ki; o maddenin zerratı bir kafile gibi küre-i havada, toprakta, suda dağılmış iken; birden hareket emrini almışlar gibi bir hareket-i kasdîyi işmam eden bir keyfiyet ile toplanıyorlar. Güya onlardan herbir zerre, bir vazife ile, bir muayyen mekâna gitmek için me'murdur gibi gâyet muntâzam toplanıyorlar. Hem gidişatından görünüyor ki, bir Fâil-i Muhtar'ın bir kanun-u mahsusu ile sevkedilip, cemâdat âleminden mevâlide, yâni zîhayat âlemine girerler. Sonra nizâmat-ı muayyene ve harekât-ı muttaride ile ve desâtir-i mahsusa ile rızk olarak bir bedene girip; o beden içinde dört matbahta pişirildikten sonra ve dört inkılâbat-ı acibeyi geçirdikten sonra ve dört süzgeçten süzüldükten sonra bedenin aktarına yayılarak bütün muhtaç olan âzaların muhtelif, ayrı ayrı derece-i ihtiyaçlarına göre Rezzak-ı Hakikî'nin inâyetiyle ve muntâzam kanunları ile inkısam ederler. İşte o zerrattan hangi zerreye bir nazar-ı hikmetle baksan göreceksin ki: Basîrane, muntazamâne, semîane, alîmâne sevk olunan o zerreye, kör ittifak, kanunsuz tesadüf, sağır tabiat, şuursuz esbab, hiç ona karışamaz. Çünki herbirisi unsur-u muhitten tut, tâ beden hüceyresine kadar hangi tavra girmiş ise, o tavrın kavanin-i muayyenesi ile güya ihtiyaren amel ediyor, muntâzaman giriyor. Hangi tabakaya sefer etmiş ise, öyle muntâzam adım atıyor ki; bilbedâhe bir Sâik-i Hakîm'in emri ile gidiyor gibi görünüyor. İşte böyle muntâzam tavırdan tavıra, tabakadan tabakaya git gide hedef ve maksadından ayrılmayarak tâ makam-ı lâyıkına, meselâ Tevfik'in gözbebeğine Emr-i Rabbânî ile girer, oturur, çalışır. İşte bu halde, yâni erzaktaki tecelli-i Rubûbiyyet gösteriyor ki; ibtidâ o zerreler muayyen idiler, muvazzaf idiler, o makamlar için namzed idiler. Güya herbirisinin alnında ve cebhesinde «Filân hüceyrenin rızkı olacak» yazılı gibi bir intizâmın vücudu, her adamın alnında kalem-i kader ile rızkı yazılı olduğuna ve rızkı üstünde isminin yazılı olma
sh: » (S:555)
sına işaret eder. Acaba mümkün müdür ki: Bu derece nihayetsiz bir kudret ve muhît bir hikmet ile Rubûbiyyet eden ve zerrattan tâ seyyarata kadar bütün mevcûdâtı kabza-i tasarrufunda tutmuş ve intizâm ve mizan dairesinde döndüren Sâni'-i Zülcelâl, «Neş'e-i uhrâ» yı yapmasın veya yapamasın! İşte çok âyât-ı Kur'aniyye, şu hikmetli neş'e-i ûlâyı nazar-ı beşere vaz'ediyor. Haşir ve kıyametteki neş'e-i uhrayı ona temsil ederek istib'adı izale eder. Der:قُلْيُحْيِيهَاالّذِىاَنْشَاَهَااَوَّلَمَرَّةٍYâni: «Sizi hiçten bu derece hikmetli bir Sûrette kim inşa etmiş ise, odur ki, sizi âhirette diriltecektir.»
Hem der ki:وَهُوَ الَّذِى يَبْدَاُ اْلخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ اَهْوَنُ عَلَيْهِ Yâni: «Sizin haşirde iadeniz, dirilmeniz, dünyadaki hilkatinizden daha kolay, daha rahattır.» Nasılki bir taburun askerleri, istirahat için dağılsa; sonra bir boru ile çağrılsa kolay bir Sûrette tabur bayrağı altında toplanmaları; yeniden bir tabur teşkil etmekten çok kolay ve çok rahattır. Öyle de: Bir bedende birbiriyle imtizac ile ünsiyet ve münasebet peyda eden zerrat-ı esâsiye, Hazret-i İsrafil Aleyhisselâm'ın Sûr'u ile Hâlık-ı Zülcelâl'in emrine «Lebbeyk» demeleri ve toplanmaları; aklen birinci îcaddan daha kolay, daha mümkündür. Hem, bütün zerrelerin toplanmaları belki lâzım değil. Nüveler ve tohumlar hükmünde olan ve Hadîsteعجبالذنبtâbir edilen eczâ-i esâsiye ve zerrat-ı asliye, ikinci neş'e için kâfi bir esâstır, temeldir. Sâni'-i Hakîm, beden-i insanîyi onların üstünde bina eder.
Üçüncü âyet olan وَ مَا رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ gibi âyetlerin işaret ettikleri kıyâs-ı adlînin hülâsası şudur ki:
Âlemde çok görüyoruz ki: Zâlim, fâcir, gaddar insanlar gâyet refah ve rahatla ve mazlum ve mütedeyyin adamlar gâyet zahmet ve zillet ile ömür geçiriyorlar. Sonra ölüm gelir, ikisini müsavi kılar. Eğer şu müsavat nihayetsiz ise, bir nihayeti yoksa, zulüm görünür. Halbuki: Zulümden tenezzühü, kâinatın şehadetiyle sâbit olan adâlet ve hikmet-i İlahiyye, bu zulmü hiçbir cihetle kabûl etmediğinden; bilbedâhe bir mecmâ'-i âheri iktiza ederler ki; birinci, cezasını; ikinci,
sh: » (S:556)
mükâfatını görsün. Tâ şu intizâmsız, perişan beşer, istidadına münasib tecziye ve mükâfat görüp adâlet -i mahzaya medâr ve hikmet-i Rabbâniyyeye mazhar ve hikmetli mevcûdât-ı âlemin bir büyük kardeşi olabilsin. Evet şu dâr-ı dünya, beşerin ruhunda mündemiç olan hadsiz istidadların sünbüllenmesine müsaid değildir. Demek başka âleme gönderilecektir. Evet insanın cevheri büyüktür. Öyle ise, ebede namzeddir. Mahiyeti âliyedir, öyle ise cinâyeti dahi azîmdir. Sâir mevcûdata benzemez. İntizâmı da mühimdir. İntizâmsız olamaz; mühmel kalamaz, abes edilmez; fenâ-yı mutlak ile mahkûm olamaz, adem-i sırfa kaçamaz. Ona Cehennem ağzını açmış bekliyor. Cennet ise âğûş-u nazdârânesini açmış gözlüyor. Onuncu Söz'ün Üçüncü Hakikatı bu ikinci misâlimizi gâyet güzel gösterdiğinden burada kısa kesiyoruz.
İşte misâl için şu iki âyet-i kerime gibi pekçok berâhin-i lâtife-i akliyeyi tâzammun eden sâir âyetleri dahi kıyas eyle, tetebbu' et. İşte Menabi-i Aşere ve On Medâr; bir hads-i kat'î, bir bürhân-ı kat'îyi intaç ediyorlar ve o pek esâslı hads ve o pek kuvvetli bürhân, haşir ve kıyamete dâî ve muktazînin vücuduna kat'iyen delâlet ettikleri gibi, Sâni'-i Zülcelâl'in dahi -Onuncu Söz'de kat'iyen isbat edildiği üzere- Hakîm, Rahîm, Hafîz, Âdil gibi ekser Esmâ-i Hüsnâsı, haşir ve kıyametin gelmesini ve saadet-i ebediyenin vücudunu iktiza ederler ve saadet-i ebediyenin tahakkukuna kat'î delâlet ederler. Demek haşir ve kıyamete muktazî o derece kuvvetlidir ki, hiçbir şek ve şübheye medâr olamaz.
Üçüncü Esas
Fâil, muktedirdir. Evet nasıl haşrin muktazîsi, şübhesiz mevcûddur. Haşri yapacak zât da nihayet derecede muktedirdir. Onun kudretinde noksan yoktur. En büyük ve en küçük şeyler, ona nisbeten birdirler. Bir baharı halk etmek, bir çiçek kadar kolaydır. Evet bir Kadîr ki: Şu âlem; bütün güneşleri, yıldızları, avâlimi, zerratı, cevâhiri nihayetsiz lisanlarla onun âzametine ve kudretine şehadet eder. Hiçbir vehim ve vesvesenin hakkı var mıdır ki, haşr-i cismânîyi o kudretten istib'âd etsin. Evet bilmüşâhede bir Kadîr-i Zülcelâl şu âlem içinde, her asırda birer yeni ve muntâzam dünyayı halkeden, hattâ her senede birer yeni seyyar, muntâzam kâinatı îcad eden, hattâ her günde birer yeni muntâzam âlem yapan; daima şu semâvat ve arz yüzünde ve birbiri arkasında geçici dünyaları, kâinatları
sh: » (S:557)ýý
kemâl-i hikmet ile halkeden, değiştiren ve asırlar ve seneler, belki günler adedince muntâzam âlemleri zaman ipine asan ve onunla âzamet-i kudretini gösteren ve yüzbin çeşit haşrin nakışlarıyla tezyin ettiği koca bahar çiçeğini küre-i arzın başına birtek çiçek gibi takan ve onunla kemâl-i hikmetini, cemâl-i san'atını izhar eden bir Zât, «Nasıl kıyameti getirecek, nasıl bu dünyayı âhiretle değiştirecek» denilir mi! Şu Kadîr'in kemâl-i kudretini ve hiçbir şey Ona ağır gelmediğini ve en büyük şey en küçük şey gibi Onun kudretine ağır gelmediğini ve hadsiz efrad, birtek ferd gibi o kudrete kolay geldiğini, şu âyet-i kerîme ilân ediyor: مَاخَلْقُكُمْوَلاَبَعْثُكُمْاِلاَّكَنَفْسٍوَاحِدَةٍŞu âyetin hakikatını Onuncu Söz'ün Hâtimesinde icmâlen ve «Nokta Risalesi»nde ve Yirminci Mektub'da îzâhen Beyân etmişiz. Şu makam münasebetiyle üç mes'ele Sûretinde bir parça izah ederiz. İşte; Kudret-i İlahiyye Zâtiyyedir. Öyle ise acz tahallül edemez. Hem melekûtiyet-i eşyaya taallûk eder. Öyle ise mevâni' tedâhül edemez. Hem nisbeti kanunîdir. Öyle ise cüz', külle müsavi gelir ve cüz'î, küllî hükmüne geçer. İşte şu üç mes'eleyi isbat edeceğiz.
