Birisinde inci var, öbüründe boncuk!

Hz. Musa a.s. dedi ki:
— Ey soru ve hesap gününün sahibi olan Allah’ım; yapıp dizdin, neden yine bozar, yıkarsın? Cana canlar katan erler ve dişiler yaratırsın… Sonra bunları yıkar mahvedersin; neden?
Hakk Teala dedi ki:
— Bu suali inkâr yüzünden yahut gafletle ve nefsine uyarak sormuyorsun, biliyorum. Yoksa hoş görmez, gazap eder, bu soru yüzünden seni incitirdim… Fakat bizim işlerimizdeki hikmetleri, varlık sırlarını araştırıyorsun, bunları bilip sonra da halka bildirmek ve her ham kişiyi bu suretle olgunlaştırmak istiyorsun… Sen bildiğin halde, halka da bildirmek için sormaktasın. Çünkü bu sual yarı bilgidir. Hiç bilmeyen, bu bilgiden dışarıda kalan; bu soruyu soramaz. Sual de bilgiden doğar, cevap ta… Nitekim diken de toprakla sudan biter, gül de! Hem sapıklık bilgiden olur, hem doğru yolu buluş! Nitekim acı da rutubetten hasıl olur, tatlı da!
Hakk kelimi de; acemilere bu sırrı bildirmek, onları faydalandırmak için kendini acemi yerine koydu. Biz de kendimizi ondan daha acemi yapalım da, bilmez gibi, cevabını dinleyelim!

Hak Teala buyurdu ki:
— Ey akıl sahibi Musa! Mademki sordun, gel de cevabını duy! Ey Musa; yere bir tohum ek de, bunun sırrını anla, insafa gel!
Hz. Musa a.s. tohum ekti, ekin bitti, kemale gelip başaklandı, güzelce ve düzgünce yetişti. Orağı alıp biçmeye başladı. Gaybdan kulağına bir ses geldi:
— Neden ekiyor, büyütüyorsun da kemale gelince kesiyor, biçiyorsun?
Hz. Musa a.s. dedi ki:
— Ya Rabbi! Burada tane de var, saman da! Onun için kesiyorum. Çünkü tanenin saman ambarına konması layık değil, saman da buğday ambarına konursa yazık olur! Bu ikisini karıştırmak hikmete uygun olmaz, mutlaka eleyip ayırt etmek gerekir.
— Bu bilgiyi sen kimden aldın da bir harman meydana getiriyorsun?
— Allah’ım, bana bu temyizi (ayırma-fark etme) sen verdin, dedi Hz. Musa a.s..
— Öyle ise; nasıl olur da bende temyiz olmaz? Halk arasında temiz ruhlar da vardır, topraklara bulanmış kara ruhlar da! Bu sedeflerin hepsi bir değil! Birisinde inci var, öbüründe boncuk! Buğdayları samanlardan ayırmak nasıl lüzumlu ise, bu iyiyi de kötüden ayırmak vaciptir! Bu âlem halkı; hikmet hazineleri gizli kalmasın, meydana çıksın diye yaratılmıştır. Ben bir hazineydim, hem de gizli, bunu duy da cevherini kaybetme, meydana çıkar!

Mesnevîden Hikayeler Birisinde inci var, öbüründe boncuk!
Hz. Musa a.s. dedi ki:
— Ey soru ve hesap gününün sahibi olan Allah’ım; yapıp dizdin, neden yine bozar, yıkarsın? Cana canlar katan erler ve dişiler yaratırsın… Sonra bunları yıkar mahvedersin; neden?
Hakk Teala dedi ki:
— Bu suali inkâr yüzünden yahut gafletle ve nefsine uyarak sormuyorsun, biliyorum. Yoksa hoş görmez, gazap eder, bu soru yüzünden seni incitirdim… Fakat bizim işlerimizdeki hikmetleri, varlık sırlarını araştırıyorsun, bunları bilip sonra da halka bildirmek ve her ham kişiyi bu suretle olgunlaştırmak istiyorsun… Sen bildiğin halde, halka da bildirmek için sormaktasın. Çünkü bu sual yarı bilgidir. Hiç bilmeyen, bu bilgiden dışarıda kalan; bu soruyu soramaz. Sual de bilgiden doğar, cevap ta… Nitekim diken de toprakla sudan biter, gül de! Hem sapıklık bilgiden olur, hem doğru yolu buluş! Nitekim acı da rutubetten hasıl olur, tatlı da!
Hakk kelimi de; acemilere bu sırrı bildirmek, onları faydalandırmak için kendini acemi yerine koydu. Biz de kendimizi ondan daha acemi yapalım da, bilmez gibi, cevabını dinleyelim!

Hak Teala buyurdu ki:
— Ey akıl sahibi Musa! Mademki sordun, gel de cevabını duy! Ey Musa; yere bir tohum ek de, bunun sırrını anla, insafa gel!
Hz. Musa a.s. tohum ekti, ekin bitti, kemale gelip başaklandı, güzelce ve düzgünce yetişti. Orağı alıp biçmeye başladı. Gaybdan kulağına bir ses geldi:
— Neden ekiyor, büyütüyorsun da kemale gelince kesiyor, biçiyorsun?
Hz. Musa a.s. dedi ki:
— Ya Rabbi! Burada tane de var, saman da! Onun için kesiyorum. Çünkü tanenin saman ambarına konması layık değil, saman da buğday ambarına konursa yazık olur! Bu ikisini karıştırmak hikmete uygun olmaz, mutlaka eleyip ayırt etmek gerekir.
— Bu bilgiyi sen kimden aldın da bir harman meydana getiriyorsun?
— Allah’ım, bana bu temyizi (ayırma-fark etme) sen verdin, dedi Hz. Musa a.s..
— Öyle ise; nasıl olur da bende temyiz olmaz? Halk arasında temiz ruhlar da vardır, topraklara bulanmış kara ruhlar da! Bu sedeflerin hepsi bir değil! Birisinde inci var, öbüründe boncuk! Buğdayları samanlardan ayırmak nasıl lüzumlu ise, bu iyiyi de kötüden ayırmak vaciptir! Bu âlem halkı; hikmet hazineleri gizli kalmasın, meydana çıksın diye yaratılmıştır. Ben bir hazineydim, hem de gizli, bunu duy da cevherini kaybetme, meydana çıkar!

Mesnevîden Hikayeler