Mortgage ve Mortgage Krizi

Selamun Aleykum

Gecen haftaki sunum konumdu. Genel kultur anlaminda bilinmesi gereken bir konu oldugunu dusunuyorum. Kisaca deginip bitirecegim.

Mortgage teorik olacak kisaca "ev kredisi" anlamindadir. 1930'lu yillardan itibaren once ABD'de sonra butun dunyada uygulanmaya baslandi. Normalde bir yili gecen faiz odemelerinde yil sonunda faiz oranina gore odeme tekrardan sekillenir ve anapara-faiz orani belirlenir. O yillarda ekonomistler yeni bir model gelistirdiler (Ev kredisi icin). Buna gore faiz orani ve aylik taksitler sabit, olasi bir odeme aksakliginda ise ev bankaya ya da kredi sirketine devrolunuyordu. Bu krediyi almak icin hayat sigortasi, maas bordrosu v.s gibi parayi garantiye alan uygulamalar sartti. Ev fiyatlarinin surekli artmasi, kiracilarin cok olusu v.s gibi etkenler insanlari mortgage'e itti. Bazilari evi kiralayip parasini amorte etmesini sagliyor, bazilari da satarak kar ediyorlardi. 2000'li yillara kadar bu sistem tikir tikir isleyerek devam etti. Bu arada unutmadan ekliyeyim krediyi alirken %20 pesinat vermeniz gerekiyordu. Buda ciddi bir miktar oldugundan oyle kolay kolay evi bankaya devredip gitmeyi zorlastiriyordu. 2000 lerin basindan itibaren ABD'de politikacilar oy kaygisiyla bu sistemden ev almayi kolaylastirdilar. Once pesinat kalkti, sonra maasli olma zorunlugu kalkti. Kacak olarak ulkeye gelenler bile kira oder gibi ev alip sonra bankaya devretmeye basladilar. 11 Eylulle beraber ev fiyatlarinin dusmesiyle birlikte bankalar musterilerinin devrettikleri evleri satamamaya basladilar. Zarari azaltmak icin ellerindeki mortgage hesaplarini borsaya surduler. Basta Avrupa olmak uzere dunyanin her tarafindaki bankalar ABD'de yatirim yapma adina bu hisselerden pay edindiler. Gecen 5 sene icinde ev fiyatlarinin daha da dusmesi ve birakilan evlerin sayilarinin artmasiyla buyuk zararlar sozkonusu oldu. Neticede once ABD bankalarinda sonra da bu yatirima ortak olan ulkelerde buyuk bir kriz vuku buldu. Turkiye'deki bankalarin bu hisse senetlerinden almamasi dolayisiyla kriz basbakanin degimiyle "Teget Gecti".

Teknik detaylara cok deginmeden dilimin dondugunce anlatmaya calistim. Kisaca faiz denilen sistem alanin bereketini goturdugu gibi verene de yar olmuyor..