Esnemek uykusuzluk yorgunluk veya can sıkıntısı sebebiyle kişinin gayr-i irâdi bir şekilde ağzını açarak uzunca nefes alıp vermesidir. Bu hâl bir bakıma dalgınlık ve gaflet göstergesidir.
...Halk arasında “hapşırma” diye de bilinen “aksırma” ise nefes kaslarının basınçlı hareketiyle kişinin içerisindeki havayı bir anda ağız ve burun yoluyla şiddetlice dışarı atmasıdır. Aksırmak vücûtta meydana gelen bir zorlama sonucu olur ve bu ihtiyâcı duyan kimse aksırdığı an ferahlar. Dolayısıyla bu durum esnemenin aksine vücût için bir zindelik vesilesidir. Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem- de aksırmanın Allâh Teâlâ'nın hoşlandığı bir durum olduğuna esnemenin ise şeytandan geldiğine dikkat çekerek:
“Biriniz esneyeceği zaman gücü nisbetinde onu gidermeye çalışsın. (Ağzını açarak hâh demesin) . Çünkü bir kimse esnediğinde şeytan ona güler. ” (Buhârî Edeb 125) buyurmuş bir başka rivâyette ise “Biriniz esnediğinde eliyle ağzını tutsun. Zîra şeytan onun ağzına girer. ” diye uyarmıştır. (Müslim Zühd 57-58)
Hadis-i şerifte şeytandan geldiğine dikkat çekilen esneme genellikle çok yiyip içmek karnı tıka basa doldurmak hareketsizlik ve uyku hâlinin öne geçmesi gibi durumlardan kaynaklanır. Ayrıca esnemeye sebep olan durumlardan her biri şeytanın hoşlandığı işlerdir. Bu sebeple esnemek uygun bir davranış değildir. Mümkün mertebe önüne geçilmesi her şeye rağmen engellenemediği durumlarda ise ağzın el ile kapatılması gerekir.
Gaflet sebebiyle meydana gelen esnemeden kurtulmanın değişik yolları vardır. Özellikle namazda esnememek için şu hususlara dikkat etmek lâzımdır:
- Tuvalet âdâbına riayet etmek
- Her namaz için yeni bir abdest almak
- İftitah tekbiri alırken elinin tersiyle masivayı arkaya attığının farkında olmak
- Euzü besmeleyi şuurlu bir şekilde söylemek. esn
Allâh Teâlâ'nın kullarına bir ihsânı olduğu anlaşılan aksırmanın âdâbıyla alâkalı Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem-'in tavsiyeleri şöyledir:
“Sizden biriniz aksırdığı zaman «elhamdülillah» desin. Kardeşi veya arkadaşı da ona «yerhamükellah» (Allâh sana merhamet etsin!) diye mukâbelede bulunsun. Aksıran ise «yehdîkümullahu ve yuslihu bâleküm» (Allâh sizi hidâyette kılsın ve hâlinizi ıslah etsin) desin! ” ( Buhârî Edeb 126)
Aksırma beyin burun ve boğazla alâkalı ise de gerçekte bütün uzuvlar ondan etkilenir ve sarsılır. Neticede bu durum vücut için zindelik ve sağlık vesilesi kabul edilir. Sağlık ise en büyük nimettir. Her nimete hamd ve şükür gerekir. İşte bu sebeple aksırma nimetine karşı da Allâh'a hamdedilir. 1 Hamd eden kimseye yanındaki mü'min kardeşlerinin “yerhamukellâh” diye duâ etmesi tavsiye edilmiştir. Aksırdığında hamdetmeyene ise mukâbelede bulunmaya gerek yoktur. Nitekim Enes -radıyallâhu anh- diyor ki Nebî -sallallâhu aleyhi ve sellem-'in yanında iki kişi aksırdı. Efendimiz onlardan birine “yerhamükellah” dedi diğerine ise demedi. Kendisine yerhamükellâh duâsı yapılmayan kişi:
– Yâ Resûlallâh! Filân kimse aksırdı ona “yerhamükellâh” dediniz; ben aksırdım benim için bunu söylemediniz deyince Efendimiz :
“ – O kişi «elhamdülillâh» dedi sen ise bunu söylemedin.” buyurdu. (Buhârî Edeb 127)
Efendimiz 'in burada elhamdülillah diyen kişiye mukabelede bulunması o kişinin hamd şuurunda olduğundan dolayıdır. Diğeri ise bu şuurdan uzak olduğu için duadan mahrum kalmıştır.
Nezle sebebiyle çokça aksıran kimseye her aksırmasında mukâbele edilmesi gerekmez. Zîra hadîsi şerifte bu duruma şöyle açıklık getirilmektedir: “Kardeşine üç kez «yerhamukellâh» de şâyet üçten fazla hapşırırsa artık o nezle olmuş demektir .” ( Ebû Dâvûd Edeb 92)
Diğer taraftan toplumumuzda aksırana “çok yaşa” diyen ve bunun karşılığında “sen de gör” diye mukâbelede bulunanlar vardır. Bunlar da karşıdaki insan için iyilik temennîleridir. Ancak mânâ açısından çok zayıf kaldıkları için bu tür ifadelerin sünnette tavsiye edilen duâların yerini tutmayacağı âşikardır.
Bütün bunlarla birlikte aksırma esnasında kişinin eliyle veya bir mendille ağzını kapatması ve aşırı derecede ses çıkarmaması sünnete uygun bir davranıştır. Zîrâ Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- aksırırken ağzını bazı kere eliyle bazen de bir mendille kapatır ve sesini de oldukça kısardı. ( Ebû Dâvûd Edeb 98)
