Babanın mesuliyeti

Sual: Baba, çocuğundan hangi yaşa kadar mesuldür?
CEVAP
Erkek çocuğundan akıl baliğ olana kadar, kızından ise evlenene kadar mesuldür.

Oğlunu evlendirmek
Sual: Baba, oğlunu evlendirmeye mecbur mudur?
CEVAP
Baba, oğlunu evlendirmeye mecbur değildir. Erkek çocuk, akıl-baliğ olduktan sonra, babasının mesuliyetinden çıkar. Fakir oğlunu evlendirmek ise zengin babaya vaciptir. (Uyun-ül-besair)

Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Çocuğa güzel isim vermek, dinini öğretmek ve vakti gelince evlendirmek, evladın babası üzerindeki haklarındandır.) [Ebu Nuaym]


alıntı

"Ey çocuğun eğitimiyle yükümlü kişi! Eğer çocuğun sorumlu­luğunu üzerine almaz da onu parklara, oyun ve eğlence yerlerine bırakırsan, korkarım ki azabın ikiye katlanır: Çocuk gibi değerli bir varlığı kaybetmekten dolayı azap görürsün, ayrıca bu umûmi cinayetten belli bir pay da almış olursun." Bu itibarla, Hz. Peygamberin (s:a.v.) çocukların eğitim sorumluluğunu tümüyle ana babaya yüklediğini görüyoruz.

İbn Ömer'den (r.a.) rivayet edildiğine göre: Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Herbiriniz birer çobandır ve herbiriniz sürüsün­den mes'uldür. Devlet adamı bir çobandır ve yönetimi altındakilerden mes'uldür. Erkek, aile fertlerinin çobanıdır ve onlardan mes'uldür. Kadın, kocasının evinde çobandır ve çocuklarından mes'uldür. Hizmetçi/işci, efendisinin malının çobanıdır ve on­dan mes'uldür. Hâsılı herbiriniz birer çoban ve herbiriniz sürüsünden mes'uldür"(Buhârî, Nikah, 81; Müslim, İmaret, 20; Ebu Davud, İmaret, 1; Tirmizî, Cihad, 27; Ahmed, Müsned, II, 5)

Hatta Peygamber (s.a.v.), çocuğun eğitimi konusunda temel bir kaide de koymuştur. Bu kaideye göre çocuk, ana babasının dini üzere yetişir ve ana baba, çocuk üzerinde etkili faktördür.

Ebû Hüreyre'den (r.a.) rivayet edildiğine göre Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Dünyaya gelen her çocuk ancak İslâm fıtratı üzerine doğar. Daha sonra ana babası onu yahûdi, hırıstiyan veya mecûsi yaparlar. Nitekim hayvan yavrusu da organları tam olarak doğar. Hiç o yavrunun burnunda, kulağında eksik-kesik bir yer görür müsünüz?" Sonra Ebû Hüreyre (r.a.) şu ayeti okumuştur:

"Allah'ın, insanları üzerine yaratmış olduğu fıtrata (yaratma kanununa dön). Allah'ın yaratması değiştirilemez, işte dosdoğru din budur..."(Rûm, 30/30. Hadis için bkz. Buhârî, Tefsir (sûre 30), 1; Ebu Davud, Sünnet, 17; Muvatta, Cenaiz, 53; Ahmed b. Hanbel, II,233)

Yüce Allah, ana babaya çocukların eğitimini emretmiş, onları, buna teşvik etmiş ve şu sözleriyle de onlara sorumluluk yüklemiştir.

"Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi/aile fertlerinizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. O ateşin başında, iri gövdeli, sert yapılı, Allah'ın kendilerine emrettiklerine isyan et­meyen ve emrolunduklarını yapan melekler vardır"(Tahrim, 66/6)

Hz. Ali, bu ayet hakkında şu açıklamayı yapmıştır:

"Kendinizi ve ailenizi koruyun ateşten koruyun" demek, "kendinize ve ailenize hayrı öğretiniz" demektir.(Hâkim, el-Müstedrek, IV. 494. Hâkîm, rivayetin sahih olup Buhârî ve Müslim'in şartlarına uygun olduğunu söylemiştir)

Fahreddin er-Râzî de şunları söylemiştir: Ayet, "Allah'ın yasak­ladığı şeylerden vazgeçmek suretiyle kendinizi koruyun" demektir.

Mukâtil, "müslümanın, kendisini ve aile fertlerini eğitmesi, onlara iyi­liği emretmesi ve kötülükten alıkoyması" şeklinde anlamış,

ez-Zemahşeri ise el-Keşşaf’da şu izahı yapmıştır:

"Günahları bırakmak ve ibadetleri yapmakla kendinizi koruyun, kendinizi sorumlu tuttuğunuz şeylerle onları sorumlu tutmakla da aile fertlerinizi koruyun."

O halde çocukların ıslahı, yanlışlarının düzeltilmesi ve onlara iyi alışkanlıklar kazandırma hususunda devamlı çok gayret sarf edilmelidir. Zaten peygamberlerin yolu da budur. Nûh (a.s.) oğlunu imana davet etmiş, İbrahim de (a.s.) çocuklarına yalnız Allah'a kulluk etmelerini vasiyyet etmişti. Ve daha başka peygamberler...

İmam Nevevî, eş-Şâfiî'nin Fudayl'den şu nakilde bulunduğunu kaydeder:

"Davud Peygamber'in

"Allah'ım! Bana Iütfunla muamele ettiğin gibi oğluma da lütfunla muamele et" diyerek dua etmesi üzerine yüce Allah ona şöyle vahyetti:

"Ey Davud! Oğluna söyle, senin bana davrandığın gibi o da bana öyle davransın. Bu durumda sana yaptığım gibi ona da lütfumla muamele ederim."(Nevevî)

"Eğitim işi, verimin artması için ekinlerin arasından yabanî otları ve dikenleri te­mizleyen çiftçinin işine benzemektedir."

Ibnu'l-Kayyim de bu sorumluluğu altını çizerek ifade etmiş ve gerçekten de çok faydalı bilgiler vermiştir. O, der ki:

"Bazı alimler şöyle demiştir: Şüphesiz Allah kıyamet gününde babasından ötürü çocuğunu hesaba çekmeden önce, çocuğundan ötürü babasını hesaba çeker. Zira babanın oğlu üzerinde bir hakkı olduğu gibi, oğulunda babası üzerinde bir hakkı vardır. Bir ayette yüce Allah, "biz, insana, ana babasına iyi davranmasını tavsiye ettik"(Ankebut, 29/8) derken, başka bir ayette de "Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten ko­ruyun (Hz. Ali'nin açıklamasına göre, "eğitim ve öğretimini gerçekleştiriniz)" buyurmuştur.(Tahrîm, 66/6)

Yine Allah şöyle buyurur:

"Allah'a kulluk edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya... iyi davranın."(Nisa, 4/36)

Peygamber de (s.a.v.) şöyle buyurur:

"Nezaket, ikram ve saygı hususunda çocuklarınızın size iyi davranmasını istediğiniz gibi, siz de bağışlarda onlar arasında âdil olunuz."(Hadis sahihtir. Taberânî, en-Nu’man b. Beşir'den rivayet etmiştir. (Bkz. Sahihu'l-Câmiu's-Sağir, hadis no: 1046)

Böyle olunca, çocuklar konusunda Allah'ın velilere olan tavsiyesi, veliler konusunda çocuklara olan tavsiyesinden önce gelmektedir. Yüce Allah şöyle buyu­rur:

"Geçim endişesi yüzünden çocuklarınızın canına kıymayın. Biz, onların da, sizin de rızkınızı veririz. Onları öldürmek gerçekten büyük bir hatadır."(İsrâ, 17/31)

Ibnu'l-Kayyim şöyle devam eder:

"Çocuğuna faydalı bilgiler öğretmeyi ihmal eden ve onu başıboş bırakan kimse, şüphesiz en kötü şeyi yapmış olur. Çocukların çoğunun bozulması babalarından; baba­larının onları ihmal etmelerinden, dinin farz ve sünnetlerini öğretme­melerinden kaynaklanmaktadır. Sonuç itibariyle veliler, çocuklarına küçüklüğünde gereken aile terbiyesini vermeyince, çocuklar da büyü­düklerinde velilerine yararlı olmamaktadırlar. Nitekim, karşı gelen çocuğuna sitem eden bazı babalar ondan şu cevabı almıştır:

"Babacığım! Küçük iken sen beni ihmal ettin, ben de sana şimdi karşı geldim. Çocuk iken sen beni zayi ettin, ben de yaşlı iken seni terkettim."

Evlilik ve iyi bir nesil yetiştirmek, şüphesiz büyük bir sorumluluk­tur. Kıyamet gününde kişi bundan dolayı hesaba çekilecektir. Ebû Saîd el-Hudrî ve Ebû Hüreyre'den rivayet edilen bir hadiste Rasûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Kıyamet gününde kul getirilir ve Allah (c.c.) ona sorar:

"(Ey kulum) sana göz, kulak, mal ve çocuk vermedim mi? Sana zevce vermedim mi? Arazi ve hayvanları senin hizme­tine vermedim mi? Başkanlık yapmana ve ganimetin dörtte biri­ni almana izin vermedim mi? Şu gününde benimle karşılaşa­cağını hiç aklından geçiriyor muydun?" Kul,

"hayır" cevabını ve­rir. Bunun üzerine Allah (c.c):

"İşte sen beni unuttuğun gibi, ben de seni unutuyorum" der."(Hadis için bkz. Müslim, Zühd, 16; Tirmizî, Kıyamet, 6; Ahmed b. Hanbel, Mûsned, II, 492; IV, 378, 379)

Burada, çocuğun ulaşmış olduğu güçlü zamanı gözleri önünde temsil ediliyor. Sorumlu olduğu fertlere karşı nasıl davrandığı, iyi bir nesil yetiştirmek için görevini yapıp yapmadığı hayal dünyasında can­landırılıyor ve sorgulanıyor. Artık kişinin şuur ve anlayışının zayıflığını gösteren, onun gaflet içinde bulunuşunu ortaya koyan, 'bundan daha büyük bir belge var mıdır? Ama bu eğitim bir bağış veya bir hediye değil, çocuğun ana babası üzerindeki hakkıdır. Peygamber (s.a.v.) şu sözüyle bu hususu anlatmıştır:

"Allah'ın, bazı kimseleri "iyi insanlar (ebrâr)" diye adlandırması onların, babalarına ve evlatlarına iyi davranmalarından dolayıdır. Babanın senin (yani çocuğunun) üzerinde hakkı olduğu gibi, çocuğunun da senin (yani ba­basının) üzerinde hakkı vardır."(Buhârî, el-Edebu.'1-Müfred, hadis no: 94. Taberânî'nin de rivayet ettiği bu hadisin râvîleri arasında Ubeydullah b. el-Velîd el-Vessâfî adlı zayıf bir şahıs vardır. Bkz. Heysemi, Mecmau'z-Zevâid, VIII, 146. Buhârî, hadisi İbn Ömer'in sözü olarak rivayet etmektedir.)

Yine Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Şüphesiz Allah, elinin altındakilerden sorumlu herkese görevini yapıp yapmadığını soracaktır. Hatta kişi, aile fertlerinden de sorumlu tutulacaktır."(Nesâî ve İbn Hibbân'ın rivayet ettiği bu hadis için bkz. Elbânî, Silsiletû'l-Ehadis es-Sahiha, Hadis No: 1636. Abdurrezzak'ın da benzer bir rivayeti bulunmaktadır)