Hastanın Namaz Kılmasıyla İlgili Fıkhi Hükümler

Bilindiği gibi namazın birtakım şartları ve rükünleri vardır. Onları yerine getirmek farzdır. Aksi halde kılınan namaz sahih ol*maz. Ancak hasta olan kimsenin o farzlardan birini veya birkaçını yerine getirmeye gücü yetmezse, o takdirde namazı terketmesi mi gerekir, yoksa farzlardan birinin düşmesiyle diğer şartlar ve farz*lar düşmez kuralına göre mi amel edilir?
Namaz, kul ile rabbısı arasında en işlek yoldur; aynı zaman*da Hakk'm huzurunda mahviyet, teslimiyet, tazim ve dua mak*amıdır. O bakımdan terki caiz değildir. Meğer ki kişi bunamış veya komaya girmiş olsun.
Bu sebeple yüce dinimiz hastanın namaz kılması konusuna ayrı bir bap ayırmış ve nasıl namaz kılacağım belirlemiştir.

Konuyla İlgili Hadisler:

îmran b. Husayn (r.a.) den yapılan rivayette, adı geçen şöyle demiştir:
"Bende basur vardı. O sebeple Rasulüllah (s.a.v.) efen*dimizden nasıl namaz kılacağımı sordum. Buyurdu ki: "Ayakta durup namaz kıl. Buna gücün yetmezse, oturarak, ona da gücün yetmezse yan üzeri uzandığın halde namaz kılarsın."
Nesai bunu, şu lafızları fazla olarak rivayet etmiştir; "Buna da gücün yetmezse, sırtüstü uzanıp kılarsın, Allah herkese vus'atına (mevcut imkan, güç ve yeteneğine göre) teklifte bulunur."
Ali b. Ebi Talih (r.a.) deri yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur: "Hasta olan kimse, gücü yeterse ayakta durup namaz kılar. Gücü yetmezse oturarak kılar. Secde etmeye gücü yetmezse, başını hafif eğer ve böylece secdesi için rüku'una nisbetle biraz fazla eğer. Ay*akta durup namaz kılmaya gücü yetmezse, sağ yanı üzerine kıbleye yönelik bir halde kılar. Buna da gücü yet*mezse, ayakları kıbleye gelecek şekilde sırt üstü uzanıp kılar."
Hz. Enes (r.a.) den hastanın nasıl namaz kılacağından sorul*duğunda şu cevabı vermiştir: "Farz namazda oturmuş halde rüku' ve secdeleri yapar."

Hadislerin Işığında Müctehid İmamların İstidlal ve İhticacları

a) Hanefilere göre: Hasta kimse ayakta duramıyorsa veya durduğu takdirde hastalığının artmasından korkuyorsa, o tak*dirde oturarak namaz kılar. Böylece onun mevcut özürü kendisin*den birkaç rüknü düşürmüş oluyor. O bakımdan oturarak rüku ve secdelerini yerine getirir. Ancak rüku ve secde yapmaya gücü yetmezse, bu rükünleri başını hafif eğmek suretiyle yerine getirir. Secde için yüzüiıe doğru bir cisim yükseltmez. Nitekim Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz bir hastayı sormaya gittiğinde, onun bir yastık üzerine secde ettiğini gördü ve tutup o yastığı bir tarafa itti. Hasta adam secde için bir ağaç budağını veya kütüğünü önüne koydu. Peygamberimiz (s.a.v.) onu da bir tarafa itti ve şöyle emretti: "Gücün yeterse başım yere koymak suretiyle secdeleri yap. Yet*mezse, başını eğerek yap, ancak secde için biraz daha fazla eğ!"
Ancak Kuhustani ve bazı fakihler secde için konulan cisim rüku'dan ziyade secde etme durumuna daha yakın yükseklikte bu*lunursa, onun üzerine secde etmek caizdir demişlerdir.
Oturarak namaz kılması mümkün olmuyorsa, o takdirde, sırt üstü uzanîp başının altına bir yastık yerleştirir ve ayaklan kıbleye yönelik olduğu halde namazını baş işaretiyle kılar, yani rüku ve secde için başını hafif eğer. Başıyla ima etmesi mümkün olmadığı takdirde namazı geciktirir, yani kazaya bırakır. Artık bu durumda kaş ve gözüyle işarette bulunmak suretiyle kılmaz.
b) Şafiilere göre: Namazı ayakta durup kılmaya imkan bu*lan kimse, rüku' ve secdeleri de imkan nisbetinde yerine getirir. Ayakta durmaktan aciz olursa, istediği şekilde oturup Öyle kılar. Ancak ayakları uzatıp yayılarak oturmaktansa bağdaş kurup oturmak efdaldır. Makadı yere koyup dizleri dikerek oturmak
mekruhtur.
Oturmaya gücü yetmiyorsa sağ yanı üzerine uzanıp kılar. Buna da gücü yetmezse, sırt üstü uzanıp'öylece kılar.
c) Hanbelüere göre: Bu konuda Haııbeliler Hanefİlerin görüş ve içtihadına benzer bir ictihad ortaya koymuşlar, ancak göz işaretiyle de olsa namazını kılar da onu kazaya bırakmaz hususu*nu belirtmişlerdir. Aynı zamanda göz işaretiyle de kılmaya gücü yetmezse, kalbiyle niyet etmesi kafi gelir ve bu durumda da na*mazını kazaya bırakmaz.
d) Malikilere göre; Hasta oturarak namaz kılmaktan aciz olursa, yan üzeri uzanıp yüzünü kıbleye müteveccih bir halde na-
maz kılar.
Sırt üstü uzanıp namaz kılması caiz değildir. îmam Evzai de aynı görüştedir.

Tahliller ve Diğer Rivayetler

369 nolu Imran hadisi sahihtir ve ihticaca Salih kabul edil*miştir.
370 nolu Ali b. Ebi Taîib hadisinin isnadında Hüseyn b. Zeyd bulunuyor ki bu zatın zayıf olduğunu îbn Medeni belirtmiştir. Ebu Hatim ise, onun hem maruf hem münker olduğunu söylemiştir. Îbn Adiy de onun hadisinde bazı nekre yanlar bul*duğuna dikkat çekmiştir. Bu bakımdan îmam Nevevi bu hadisin zayıf olduğuna hükmetmiştir.
Bu babda bazı müctehidlerin istidlale uygun gördüğü m ht-dis de rivayet edilmiştir: Bezzar ve Beyhaki'nin Cabir den yaptıkları rivayete göre, Rasulülîah (s.a.v.) bir hastayı sormaya gitmişti. Adam secde için önüne bir yastık koymuş, onun üzerine başını koyarak bu rüknü yerine getiriyordu, Rasulülîah (s.a.v.) yastığı tutup bir tarafa itti, Adam bü defa bir ağaç budağı veya kütüğünü Önüne koydu. Rasulülîah (s.a.v.) onu da bir tarafa itti ve şöyle buyurdu; "Gücün yeterse, (başını) yere koymak suretiyle na*maz kıl. Gücün yetmezse, başını eğerek namaz kıl, ancak secde için başını biraz fazla eğ!"
Bu rivayet hakkında Ebu Hatim'den sorulunca, şöyle demiştir; "Doğru olanı, bu hadisin mevkuf olduğudur, onu merfu1 saymak hatalıdır." Sonra ona: "Bu hadis Sevfi'den merfu'an ri*vayet edilmiştir" denilince, şöyle karşılık vermiştir; "O kayde değer bir şey değildir."
Buluğu'l-Meram'da iee, bu hadisin isnadının kavi oiduğu üzerinde durulmuştur. Nitekim Taberanî de buna benzer bir hadi*si Tank b. Şihab tarikiyle Îbn Ömer (r.a.) den rivayet etmiştir. An*cak isnadında zaaf bulunduğu söylenir.

Çıkarılan Hükümler

1- Hasta kimse ayakta durup namaz kılmaya gücü yetmezse, oturarak kılar. Bu durumda rüku' ve secdeyi yapabiliyorsa, yapar.
2- Rüku1 ve secdeyi normal şekilde yapmaya gücü yetmezse, başını hafif eğerek bu farzları yerine getirir. Ancak secde için bi*raz fazla eğer.
3- Oturarak kılmaya gücü yetmediği takdirde, sağ yanı üzere uzanıp yüzünü kıbleye çevirerek kılar ve rüku1 ile secde için başını hafif eğerek bu rükünleri yerine getirir.
4- Yan üstü uzanmaya gücü yetmezse, sırt üstü uzanır, ay*akları kıbleye yönelik başının altında yastık bulunduğu halde, baş işaretiyle namazım kılar.
5- imam Malik'e göre, sırt üstü uzanıp baş işaretiyle namaz kılmak caiz değildir.
6- Baş işaretiyle rüku' ve secdeleri yerine getirmekten aciz-se, kalben niyet etmesi kafi gelir. Bu, imam Şafii ve imam Ah-med'e göredir. İmam Ebu Hanife'ye göre, o vaziyette namaz kılmaz, kazaya bırakır.