Oturarak Namaz Kılanın Ayakta Durana, Ayakta Duranın Oturarak Kılana Uyması

Farz namazlarda gücü, kudreti, sağlığı yerinde olan kimse*nin niyet, iftitah tekbiri ve kıraat süresince ayakta durması fa*rzdır. Bununla beraber zorunlu bir sebepten dolayı ayakta du-ramıyacak olursa, oturduğu yerde, ayakta durup namaz kıldıran kimseye uymasında bir sakınca yoktur. Aynı zamanda ayakta dur*up namaz kılan kimsenin oturarak namaz kılana uyması doğru olur mü? Bu konudaki hadis ve rivayetleri; fakih müctehidlerin görüşlerini getirdikten sonra mesele açıklığa kavuşturulmuş olur.

İlgil Hadisler ve Rivayetler


Enes (r.a.) den yapılan rivayete göre: "Peygamber (s.a.v.) efendimiz (vefatına yakın günlerde) hastalandığı zaman, büründügü bir elbise içinde oturarak Ebu Bekir'in (r.a.) ar*kasında namaz kıldı."
Uz. Aişe (r.a.) dan yapılan rivayete göre, adı geçen şöyle derni-ştir:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz vefat ettiği hastalığında oturarak Ebu Bekir (r.a.) m arkasında namaz kıldı."
Yine Hz. Aişe (r.a.) den yapılan rivayette, şöyle demiştir:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz ağrı ve sızıdan şikayetçi olduğu bir halde oturarak namaz kılarken, arkasında ayak*ta durup Ona uyan bir cemaat bulunuyordu. Onlara oturup öyle namaz kılmalarını işaret etti. Sonra namazı bitirince onlara şöyle buyurdu: 'İmam ancak kendisine uyulsun diye imametlik yapmaktadır. O bakımdan imam rüku'a varınca siz de varın, başını rüku dan kaldırınca siz de kaldırın; otu*rarak namaz kılıyorsa siz de oturarak kılın"
Enes (r.a.) den yapılan rivayette diyor ki:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz attan düştü ve sağ yanı berelendi. Bunun üzerine Rasulüllah'ı (s.a.v.) sormak, geçmiş olsun demek üzere yanına girdik. Namaz vakti de girmiş oldu. Oturduğu yerde bize namaz kıldırdı, biz de Onun arkasında oturarak namaz kıldık. Namazı bitirince şöyle buyurdu: "İmam ancak kendisine uyulsun diye ima*metlik yapmaktadır. O tekbir getirince siz de tekbir geti*rin; o secde edince, siz de secde edin; o başını kaldırınca siz de kaldırın; o (semi'allahu limen hamidehu) deyince, sîz (rabbena leke'l-hamd) deyin. O oturarak namaz kılınca hepiiniz de oturup namaz kılın."
Cabir (r.a.) den yapılan rivayete göre, şöyle demiştir:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz Medine'de bir ata bindi ve at Onu bir hurma kökünün üzerine düşürüverdi. O sebe*ple Rasulüllah'ın (s.a.v.) ayağında çıkık meydana geldi. Biz Onu ziyaret edip sormak üzere kendisine gittiğimizde , Hz. Aişe'ye ait nıeşrube (elbise, yiyecek ve benzeri şeyler konu*lan tavansız odacık veya kiler) de oturmuş olarak teşbih eder (namaza durmak üzere) bir halde bulduk. Biz de he*men arkasına geçip uyduk. Sesini çıkarmadı. Sonra bir defa daha geldik, kendisini sorduk ve O oturarak farz na*maza başladı. Biz de arkasında durduk; derken oturmamızı işaret etti, oturduk. Namazı bitirince şöyle buyurdu: "İmam oturarak namaz kılarsa, siz de oturarak kılın; o ay*akta kılacak olursa, siz de ayakta kılın. Faris halkının ken*di ileri gelen liderlerine yaptıkları gibi yapmayın."


Hadis ve Rivayetlerin Işığında Mezhep İmamlarının İstidlaller ve İhticacları


a) Hanefîlere göre: Ayakta duranın, rüku' ve secde yapıp oturarak namaz kılan kimseye uyması sahihtir, rüku' ve secdeyi işaretle yerine getiren kimseye uyması sahih değildir
Böylece ayakta durup namaz kılanın, oturarak namaz kılana uyması caizdir. Nitekim Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz ömrünün son günlerinde rahatsızlığından dolayı oturarak namaz kılarken o vaziyette cemaat Ona uyuyordu. Ancak İmam Muhammed'e göre bu sahih değildir. Çünkü ayakta duranın hali kamil, oturanın ise nakıstır.
b) Şafiilere göre: İmam ayakta durmaya takat getiremezse, oturarak namaz kıldırır. Cemaat bu vaziyette ona uyar. Bunda bir sakınca yoktur. Nitekim Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz son günlerinde oturarak cemâatine namaz kıldınnıştır. Ancak cemaat ayakta durup imama uyar. O oturarak kıldığı için onlar oturmaz. Rasulüllah'm (s.a.v.) önce buna izin verdiği, sonra ve-fatına yakın bu hükmü kaldırdığı Hz. Aişe (r.a.) hadisinden istidlal edilmekte*dir
İmam ayakta durmaya gücü yettiği halde oturarak cemaate namaz kıldırırsa, cemaatin namazı sahih ve yeterlidir; imam isaet işlemiş olduğundan iade etmesi gerekir.
c) Hanbelilere göre: Oturarak namaz kılanın arkasında a-yakta durup namaz kılma hususunda iki husus vardır: Birincisi, cemaatin namazının bu vaziyette sahih olmadığıdır ki, İmam Ah-med de buna meyletmiştir, Çünkü ona göre: İmam oturmuş halde ise, cemaat onun arkasında durup namaz kılacak olurlarsa, gerçek anlamda ona uymamış sayılırlar. Ancak cemaat de imam gibi otu*rarak kılarsa, o takdirde sahih olur.
Aynı zamanda imam ayakta durmaya gücü yettiği halde otu*rarak namaz kıldırırsa, ayakta duranlar ona uymaz.
d) Malikilere göre: İmam Malik'ten yapılan iki rivayetten birinde, ayakta duracak kadar kudreti olan kimsenin, oturarak namaz kılana uyması sahih değildir.
İmam Malik ve İmam Muhammed b. Hasen bu konuda şu hadisle istidlal ve ihticac etmişlerdir: "Benden sonra artık hiç kim*se, oturarak imama uymasın!"
Bu hadisi Darekutni tahric etmiştir. Çünkü ayakta durmak namazın rükünlerinden biridir. Bu rüknü yerine getirmeye ku*dreti yeten kişinin, kudreti yetmeyen kişiye uyması sahih olmaz.


Tahliller ve Diğer Rivayetler


313 nolu Enes ve 314 nolu Hz. Aişe hadisi sahihtir. Her iki rivayet de Ebu Bekr'in imam olduğuna açık biçimde delalet et*mektedir.
315 nolu Hz. Aişe hadisi de sahih kabul edilmiştir. 316 nolu Enes ve 317 nolu Cabir hadisi fakih imamlar ve diğer hadis âlim*leri tarafından sahih kabul edilmişse de, İmam Şafii'ye göre, bun*ların hükmü kaldırılmış, yani neshedilmiştir. Zira Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz vefatından birkaç gün önce, bir rivayete göre, bir gün veya iki gün evvel oturarak da olsa öne geçmemiş, Ebu Bekr'in imam olmasını emretmiş ve kendisi de oturmuş bir halde ona uyarak namazını kılmıştır.
Fakih müctehidlerin çoğu ise, bu hadislerle istidlal edip otu*rarak namaz kıldırmak zorunda olan imama, ayakta durup uy*manın sahih olduğunu belirtmişlerdir. Nitekim îshak, Evzai, İbn Münzir ve Davud ez-Zahiri de aynı görüşü izhar etmişlerdir. Cum*hur da aynı görüştedir.
Muhaddis Abdurrezzak ise şöyle demiştir: "İmam ne kadar oturarak namaz kıldırdıysa, cemaatin de oturarak kıldığını gördüm, bunun aksini müşahede etmedim. Bu, birçok kanaldan ri*vayet edilen bir sünnettir. İbn Hibban da ismi geçen üç saha-biden aynı rivayeti yapmıştır. Ashabdan bunun hilafına bir rivayet yapılmamıştır..
Tabiin'den de aynı görüş Cabir b, Zeyd ve Ebu'ş-Şa'şa'den ri*vayet edilmiş ve onlardan buna muhalefet eden çıkmamıştır. Yani imam oturarak namaz kıldırmak zorunda kalırsa, cemaatin de oturarak ona uyması gerekir.
Kadı Iyaz ise, "Rasulüllah'dan (s.a.v.) sonra hiç kimsenin oturarak namaz kıldıran imama oturarak uyması sahih ve caiz ol*maz, o ancak Rasulülîah'a (s.a.v.) has bir hal idi." demiştir.
Şa'bi'nin Cabir'den rivayet ettiği ve Darekutni'nin tahricde bulunduğu: "Benden sonra hiç kimse oturarak imama uymasın!" mealindeki hadise gelince: Bunun üzerinde hayli durulmuş ve ravi Cabir el-Cu'fî'nin metruk olduğu söylenmiştir. Seçkin ilim adamlarından bir kısmı bu zatı tezkiye etmiş ve güvenilir olduğunu belirtmişlerdir. Muhaddis Yahya'nın ise onun rivayetle*rini terkettiğini Abdullah b. Ahmed bildirmektedir. İmam Ebu Hanife'de onun çok yalancı bir kimse olduğuna dikkat çekmiştir. Nesai onun metruk olduğunu söyleyenler arasında yer almıştır.
Sonuç olarak Cabir İn hadisiyle istidlal ve ihticacm uygun ol*madığı ortaya çıkıyor ve böylece İmam Şafii ile İmam Muhammed'in delillerinin zayıf olduğu ağırlık kazanıyor.


Çıkarılan Hükümler


1- Ayakta duranın, oturarak namaz kılana uyması sahihtir; şu şartla ki, bu durumda olan imamın rüku' ve secdeyi doğrudan yerine getirmesi gerekmektedir.
2- Oturarak namaz kılan, fakat rüku' ve secdeyi işaretle ye*rine getiren imama, ayakta durup rüku ve secde yapma kudreti olan cemaatin uyması sahih olmaz.
Bu iki görüş de Hanefüere aittir.
3- Rahatsızlığından dolayı oturarak namaz kıldıran imama uyanlar, oturarak değil, ayakta durarak uyarlar. Bu, İmam Şafii'nin görüşüdür.
4- İmam gücü yettiği halde ayakta durmayıp oturarak na*maz kıldırırsa, ona uyan cemaatin namazı tamamdır, imamın na*mazı ise sahih değildir, iade etmesi gerekir. Bu da İmam Şafii'nin içtihadıdır.
5- Oturarak namaz kıldıran imama ayakta durup uymak sa*hih değildir. Bu, Ahmed b.Hanbel'in görüşüdür. İmam Malik de aynı görüştedir.
6- Evzai, Zahiri ve Ishak'a göre, imam oturarak namaz kıldırıyorsa, cemaatin de oturması gerekir. Ashab ve Tabiin za*manında da uygulama böyle idi.