Farz Kılanın Nafile Kılana Uyması

Bu konuda hakim olan fıkhi kural şudur: Farz kuvvetli, na*file zayıf sayılır. O bakımdan kuvvetlinin zayıf üzerine bina edil*mesi caiz değildir. Bununla beraber fakih müctehidlerin tesbit, görüş ve ihticacları biraz farklılık arzetmektedir.

Konuyla İlgili Hadisler:


Cabir (r.a.) den yapılan rivayete göre: "Ashab-ı Kiram'dan Muaz (r.a.) Peygamberimiz (s.a.v.) ile birlikte son yatsıyı kılar, sonra kendi (semtindeki) insanlara döner ve (aynı namazı) onlara kıldmrdı."
Muaz b. Hıfaa'dan yapılan rivayette, Beni Seleme Kabilesin*den Silleym adında bir adam Peygamber (s.a.v.) efendimize gelerek şöyle diyor: "Ya Rasulallah! Doğrusu Muaz b. Cebel, bizim uyumuş olmamız gereken bir vakitte çıkıp geliyor -ki biz erken uyuyup gündüzleyin işlerimizde bulunmak istiyoruz-ve bizi namaza davet ediyor. O sebeple biz de çıkıp onunla birlikte namaz kılıyoruz ve o, namazımızı hayli uzatıyor. (Böylece tam uykumuzu alamıyoruz)." Bunun üzerine Ra-sulüllah (s.a.v.) efendimiz: 'Ya Muaz! Sen fitneci olma. Ya bizimle namaz kıl, ya da {kavminle de kılacak olursan) na*mazı onlardan yana hafif tut" diye buyurdu.


Hadisler Işığında Mezhep İmamlarının İstidlal ve İhticacları


a) Hanefîlere göre: Farz namaz kılanın nafile kılana uy*ması caiz değildir. İsterse o farz nezredilmiş (adanmış) bir namaz olsun fark etmez. Çünkü farz kavi, nafile ise zayıftır. Kavi zayıfa bina edilemez.
b) Şafiilere göre: Farz kılan kimsenin nafileye niyet eden kimseye uyması caizdir. Çünkü bu husus sahih sünnet ile sabit olmuştur.Hem namaz kılanlardan her birinin niyeti kendine ait* tir; başkasının niyetinim ona uymaması, onun namazını bozmaz. . .
c) Hanbelilere göre: Farz kılanın nafile kılana uyması hakkında iki rivayet vardır: Birincisi, böyle bir uymanın sahih ol*madığıdır. Nitekim İmam Ahmed bu hükmü kesin belirtmiş ve Hanbeli fukahasının çoğu da benimsemiştir. Zühri ve rey tarafdan olan müctehid fakihler de aym görüşü izhar etmişlerdir. Çünkü Peygamber (s.a.v.) efendimiz: "îmam ancak kendisine uyulsun diye imam olmuştur. Artık ona (namazda) muhalefet etmeyin!" buyurmuştur.
Fukahadan az bir kısmına göre ise, bu caizdir. Esrem de buna cevaz verenler arasında bulunuyor.
d) Malikilere göre: Farz kılanın nafile kılana uyması caiz değildir. O balamdan uyan kimsenin namazı sahih olmaz.


Tahliller ve Diğer Rivayetler


307 nolu Muaz b. Rıfaa hadisinin isnadı sahihtir, ricali sıkadır. O bakımdan istidlale salihtir. Ancak Şafîiler ve bir de Haııbeli fukahasmdan az kimse dışında diğer müctehidler bu ri*vayetle istidlal etmemişlerdir. Nitekim İmam Şafii bu hadis hakkında şöyle demiştir; "Bu konuda Rasulüllah (s.a.v.) efendi*mizden bir tarikle rivayet edilen bu hadisten daha sabit başka bir rivayet bilmiyorum.
Aynı hadisi az değişik lafızla Buharı edeb: 73, Müslim / salat: 178, Ebu Davud / salat: 124, Nesai / imamet: 39,41'de ri*vayet etmişlerdir.
Ebu Cafer Tahavi ise, Muaz hadisini kendi mezhebi doğrultusunda tevil ederek şöyle demiştir: "Rasulüllah'm (s.a.v.) "Ya bizimle namaz kıl, ya da (kavminle de kılacak olursan) na*mazı onlardan yana hafif tut" buyurması, ikisinden birini ihtiyar etmesine delalet etmektedir. Yani bizimle kılacak olursan, artık onlara kıldırma, onlara kıldırmak istiyorsan, bizimle kılmadan git"
Tahavi'nin bu te'vili pek isabetli değildir. Çünkü Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz, "Onlarla kıldırmak istiyorsan bizimle kılmadan git" şeklinde değil, "Ya bizimle kıl, ya da (kavminle de kılacak olursan) namazı onlardan yana hafif tut" buyurması, ikisinden bi*rine tercihe yönelik bir anlatım değil, "İstersen hem bizimle kıl, hem de onlara kıldırdığın zaman uzatma, hafif tut" şeklinde bir uyarı ve tavsiyedir.
Zira 306 nolu Cabir hadisinin son kısmında şu cümlenin yer aldığı rivayet yoluyla sabit olmuştur: "Bu ikinci defa kılması onun için tetavvu'dur, kavmi için farz olan vakit namazıdır." Şevkani: "Bu cümle senet bakımından en racih, mana bakımından en sahih olanıdır" demiş ve Tahavi'nin: "Bu cümle Cabir'in zan ve tahmini*dir" sözüne değinerek: "Böyle bir iddiada bulunmak merduttur. Çünkü Cabir'in Muaz'la birlikte namaz kıldığı ve bu cümleyi on*dan duyduğu rahatlıkla söylenebilir. Zira Cabir (r.a/) böyle fazla bir hükmü ilave etmekten hem korkar, hem de huşu' ve aldığı dini kültüre sığmaz."
Kaldı ki, Muaz'm namaz kıldırdığı şahısların hepsi de sahabi idi. Bunların otuzunun Akabe bey'atine katılanlar, kırkının da Be*dir savaşına iştirak edenler olmak üzere 70 kişi olduğu söylenir.
Rasulüllah (s.a.v.) efendimizin: "Bir farz namazı aynı günde iki defa kılmayın" emri, iki defasında da farz olarak kılınmasını nıen'e yöneliktir. Sonra bu hadisin farz ve nafile niyetiyle de olsa aynı namazın iki defa kılınmayacağım söylesek bile, bunun Muaz hadisiyle neshedildiği uzak bir ihtimal değildir.
Çünkü sözü edilen hadisin hükmünün kaldırıldığına delalet eden bir diğer rivayet mevcuttur. Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur:
"Kendi araç ve eşyanız yanında namaz kıldıktan sonra cemaat mescidine geldiğinizde, onlarla beraber (aynı) na*mazı kılın. Çünkü bu ikinci defa kılmanız sizin için nafile
Bu rivayeti ashab-ı sünen tahric etmiş ve İbn Huzayme bunu sahihlemiştir. Yapılan tesbitlere göre, Rasulüllah (s.a.v.) bunu hayatının son döneminde Veda Haccı'nda iken söylemiştir.
Bunun gibi, Rasulüllah (s.a.v.) efendimizin, kendisinden son*ra iş başına geçecek (zalim) hükümdarların namaz vaktini gecik*tirerek kıldırdıkları takdirde, müminlerin o namazı vakit içinde kendi evlerinde kılıp öyle mescide gelmelerini ve o hükümdarların arkasında aynı namazı nafile niyetiyle kılmalarım tavsiye buyur*duğu da sahih rivayetle sabit olmuştur.


Çıkarılan Hükümler


1- Farz kılanın nafile kılana uyması caiz değildir. Bu İmam Malik ve imam Ebu Hanife'ye göredir.
2-îmam Şafii'ye göre: Caizdir. Çünkü Rasulüllah (s.a.v.) za*manında ashab-ı kiramın böyle yaptığı sahih rivayetle sabit olmuştur. Nitekim Muaz hadisi bunun başlıca şahidi olarak bulu*nuyor.
3- Aynı farz namazı iki defa kılmakta bir sakınca yoktur. Bi*rincisi vaktin, farzı olarak eda edilmiş olur, ikincisi nafile yerine geçer.
4- Vakit namazını evinde veya iş yerinde kıldıktan sonra ca*miye gelen ve aynı namazın cemaat halinde kılınmaya başlandığına yetişen kimse, niyet edip imama uyar ve bu onun için nafile olur.