İmamet Bahsi ve İmamın Sıfatı

"İmam isminin çok yönlü bir kavram olduğunu az yuka- rıda belirtmiştik. Bu çok önemli, aynı zamanda Rasulüllah'm (s.a.v.) bizzat yürüttüğü ve yerine getirdiği ulvi hizmeti yüklenecek kim*sede birtakım vasıfların bulunması söz konusudur. Zira şahsiyetini bulmuş bir imamın, dirayeti, ehliyeti ve gelişkin olan sosyal yönü, örnek ahlakı ile cemaati üzerinde çok olumlu tesirler bırakacağında şüphe yoktur. O, bu özellikleriyle her bakımdan to*parlayıcı, barıştırıcı, birleştirici ve yönlendirici rol oynar.

Konuyla İlgili Hadisler:


Ebu Said (r.a.) den yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur:
"(Müslümanlardan) üç kişi olunca, onlardan biri diğerlerine imamlık yapsın. Onların imamete en haklı ve layık olanı, en güzel ve en doğru okuyanıdır."
Ebu Mes'ud Ukbe b. Amr (r.a.) dan yapılan rivayete göre, Ra-sulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur:
"Kavim ve topluluğa, Allah'ın kitabını en iyi okuyan kimse imamlık eder. Eğer kıraatte eşit durumda olurlarsa, sünneti en iyi bilen imam olur. Sünneti bilmede de eşit du*rumda olurlarsa, daha önce hicret eden imam olur. Hicret etmede de eşit durumda olurlarsa, daha yaşlı olanı imam olur. İmamlık yapmak isteyen adam, başkasının mülk-ü ta*sarrufunda olan yerde (evinde, bahçesinde, çiftliğinde, iş yerinde) imamlık yapmasın; aynı zamanda başkasının evinde ve ikram ettiği sofrasına ancak sahibinin izniyle otursun."
Malik b. Huveyris (r.a.) den yapılan rivayete göre, adı geçen şöyle demiştir:
"Ben ve arkadaşım birlikte 'Rasulüllah (s.a.v.) efendi*mize geldik. Bir süre kaldıktan sonra Rasulüllah (s.a.v.) yanından ayrılıp evimize, kabilemize dönmek istedik. Bu*nun üzerine Rasulüllah (s.a.v.) şöyle buyurdu: "Namaz vak*ti girince, ezan okuyun, ikamette bulunun ve ikinizden büyük olanınız imam olsun"
Yine Malik b. Huveyris (r.a.) den yapıları rivayete göre, adı geçen, Peygamber (s.a.v.) efendimizden, -^öyle buyurduğunu işittiğini haber veriyor:
"Bir kavmi (cemaat ve topluluğu) ziyaret eden kimse onlara imamlık etmesin, onlardan biri imamlık yapsın."
Bu rivayetleri, İbn Ömer'in (r.a.) Hz. Peygamberden (s.a.v.) rivayet ettiğini şu genel anlamdaki hadis kuvvetlendirmektedir.
"Üç (sınıf) kimse kıyamet gününde miskten tepeler üzerinde olacaktır:
1- Hem Allah'ın, hem de efendisinin hakkını ödeyen (yerine getiren) köle,
2- İmamlık ettiği kavmin (cemaatin) kendisinden razı olduğu adam,
3- Her gece (ve gündüz) beş vakit namaz için ezan okuyup çağrıda bulunan adam."


Hadislerin Işığında Mezhep İmamlarının İstidlal ve İhticacları


a) Hanefilere göre: Bulunulan evde ve yerde ev sahibi veya ücretle tutulmuş adam varken veya biri imamlık için orada bulu*nuyorsa, imamlığın bütün vasıflarını kendi üzerinde taşıyan ziya-retcidense, diğerleri (görevliler) imamlığa daha haklı ve layıktırlar.
Bu ortamın dışında bir yerde toplanmış bulunan cematten namaz ahkamını en iyi bilen ve kıraati sünnete uygun yerine geti*ren kimse imam olur. Bu konuda eşit durumda olurlarsa, daha yaşlı olan imam olur. Bu durumda da eşit olurlarsa, daha çok haram ve şüpheli şeylerden sakınan kimse imam olur. Bu hususta da eşit durumda olurlarsa, ahlakı en güzel olanı; bunda da eşit olur*larsa, yüzü en çok çekici ve güven telkin edici olan imam olur. Bu hususta da eşit durumda olurlarsa, soy bakımından daha şerefli olan imam olur. Bu husuta da eşit olurlarsa, sesi en güzel olan imam olur. Bu hususta da eşit olurlarsa, elbisesi daha temiz ve zarif olan kimse imam olur. Bütün bu vasıflarda eşit olurlarsa, ar*alarında kur'a çekilir.
Ancak o yerde vazifeli imam bulunduğu veya sultanın yetkili adamı hazır olduğu takdirde, belirtilen vasıflar dikkate alınmaksızın imamlık görevini bunlar yerine getirir.
b) Şafiilere göre: Cemaat arasında mahallin amiri bulu*nuyorsa, onun öne geçip imamlık yapması; o yoksa görevli imamın öne geçip imamlık yapması menduptur. Sonra da bir ücret karşılığı tutulan ve bu sebeple oranın sakini sayılan kimse -eğer bu göreve ehilse- imamlık yapar.
Belirttiğimiz bu vasıftaki kimseler yoksa, daha fakih olanı, sonra daha kıraati düzgün olanı, sonra daha zahid bulunanı, son*ra haram ve şüphelerden daha çok kaçmanı, sonra islamda daha çok ömür geçireni, sonra nesep bakımından daha üstün olanı, son*ra ahlakı, huyu ve yaşayışı daha güzel olanı, sonra elbisesi daha temiz ve nezih olanı, sonra sesi daha güzel olanı, sonra yüzü daha çekici bulunanı, sonra da evli olanı öne geçip imam olur.
Bütün bu sıfatlarda eşit olurlarsa, aralarında kura çekilir. Bununla beraber imamlığa daha layık olan kimsenin bir başkasını yerine geçirmesinde de bir sakınca yoktur.
c) Hanbelilere göre; Ebu Mesudun hadisinde'belirtilen sıra gözetilir. Nitekim îmam Ahmed, önce Allah'ın kitabını en iyi okuyan, kıraati en düzgün olan öne geçirilir demiştir.
Bu ölçüyü dikkete alan Hanbeli fukahası şöyle bir sıralamada bulunmuşlardır:
a) Daha fakih olup kıraati daha güzel olan,
b) Fakih olup kıraati daha güzel ve düzgün olan,
c) Daha çok tecvide riayet eden, namaz ahkamım bilen,
d) Namazla ilgili konulan daha iyi bilip hafızasında tutan,
e) Sonra yaşı ileri olan,
f) Sonra da daha takva sahibi ve haram ile şüpheli şeylerden daha çok kaçınan kimse öne geçip imam olur.
d) Malikilere göre: Cemaat toplanır da hepsi de imamete elverişli vasıfta olursa, sultanın veya naibinin öne geçirilip imamlık yapması mendup olur. İsterse, başkaları daha fakih ve daha üstün olsunlar fark etmez. Sonra da caminin görevli imamı gelir. Bir evde iseler, ev sahibi imam olur. O evde ücretle tutulan bir imam varsa, ev sahibine takdim edilir. Ev sahibi erkek değil de kadınsa, o takdirde birini naib seçip onun imamlık yapmasını sağlar. Sonra namaz ahkamım daha iyi bilen, sonra da hadis fen*nini iyi bilen, sonra da kıraati iyi bilen öne geçer. Sonra da fazla ibadet eden, sonra İslama intisapta mukaddem olan, sonra nesebi yüksek olan, sonra ahlakı daha güzel olan, sonra elbisesi ve bede*ni daha temiz ve nezih olan öne geçer. Bütün bu sıfatlarda eşit du*rumda olurlarsa, aralarında kura çekilir.


Tahliller ve Rivayetler


273 nolu Ebu Said hadisinde "üç kişi olunca.." kaydı tahdidi değildir, yani mefhumuna bu babda itibar ediknez. Rasuiüllah (s.a.v.) bununla birarada bulunan birden fazla cemaati kasdet-miştir.
Bu hadisle istidlal edenlere göre, kıraati daha iyi olanın daha fakih olana tercih edileceği hükmü çıkarılmıştır. Nitekim Ahnef b. Kays, İbn Şirin, Sevri, Ebu Hanife ve Ahmed de bu hadi*sle ihticac etmişlerdir.İmam Şafii ile İmam Malik daha fakih olanın tercih edileceğini belirtmişlerdir.
275 nolu Malik b. Hüveyris hadisi de sahihtir. İki'kişiden yaşı daha büyük olanının imamlık yapması hususuna gelince, ikisinin kıraatte eşit olduklarına, fıkıhta da aynı çizgi üzerinde bulunduklarına delalet vardır. Bununla beraber "ekber"den mak*sat, kıraat ve fıkıhta daha ileri seviyede bulunanı olabilir. Nitekim Müslim ve Ahmed'in aynı hadisi naklederken şu fazlalıkla tesbiti-ni yapmışlardır: "O gün için ikimiz ilimde eşit durumda bulunuy*orduk.."
Bu hadisten bir önceki 274 nolu Ebu Mes'ud hadisi hem sa*hihtir, hem de bu babda en sağlam Ölçüyü vermektedir.
276 nolu Malik b. Hüveyris hadisini Tinnizi has enlemiş tir. İsnadında Ebu Atıyye bulunuyor. Ebu Hatim onun maruf ol*madığını belirtmiştir. Ancak Taberani'nin isnad-ı sahihle îbn Mes'ud (r.a.) den yaptığı rivayet bu hadisin sıhhatına şehadet et*mektedir. Şöyle ki: Rasulüllah (s.a.v.): "Ev sahibinin öne geçmesi sünnettir" buyurmuştur.
277 nolu Ibn Ömer hadisini de Tirmizi hasenîemiştir. Ancak isnadında Ebu'l-Yakzan Osman b. Umeyr el-Beceli bulunuyor ki bu zat, zayıftır. Ahmed b. Hanbel ve diğer hadis alimleri onun zayıf olduğuna dikkat çekmişlerdir. îbn Main, "O bir şey değildir" derken, Nesai onun kaviy olmadığını söylemiştir. Darekutni de bu zatın rivayetlerinde zaiflik bulunduğunu söylemiştir.


Çıkarılan Hükümler


1- Toplanılan bir evde cemaatle namaz kılınmak isten*diğinde, ev sahibi imam olur. Bu, kimine göre, müstehab, kimine göre sünnettir.
2- Ev sahibi, bu ulvi vazifeyi başka birine havale edebilir. Bunda bir sakınca yoktur.
3- Diğer umumi toplantı yerlerinde ise, sultan veya naibi bu*lunuyorsa, onlar imamlık yapar. Bulunmuyorsa, görevli imam öne geçer. O da yoksa, kıraat ve fıkıhta daha bilgili olan tercih edi*lir.
4- Cami ve nıescidlerde ise, görevli kimse öne geçer. Ondan izin almadan başkasının daha ehil de olsa Öne geçmesi doğru ol-
maz.
5- Gerek Ebu Mes'ud hadisinde belirtilen sıfatlar, gerekse mezhep imamlarının yaptıkları sıralamalar dikkate alınır ve bütün bunlarda cemaat eşit durumda olursa, aralarında kura çekilir.