Namazda Şek

Kılmakta olduğu namazı iki rek'at mı, üç rek'at mı kıldığında veya üç rek'at ile dört rek'at arasında şüphe ederse, ne yapması gerekir? Şüphesiz bu hal namaz kılanların çoğunda mey*dana gelmekte ve birtakım tereddütlere yol açmaktadır.
İlgili hadisleri ve imamların tesbitlerini naklettikten sonra konu daha iyi anlaşılmış olacak ve tereddütler de kalkmış buluna*cak.

Konuyla İlgili Hadisler:


Abdurrahman b. Avf (r.a.) den yapılan rivayete göre, adı geçen şöyle diyor:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimizden işittim, buyurdu ki: "Sizden biriniz namazında şek (şüphe) ederse, yanı bîr rek'at mi, iki rek'at mi kıldığım kesin bilmezse, bir rek'ât kılmış kabul eder ve öyle tamamlar. İki veya üç rek'at kıldığını bilmezse, onu iki rek'at kılmış kabul eder ve öylece tamamlar. Üç rek'atle dört rek'at arasında şek edip hangisini kıldığını bilmezse, onu üç kılmış kabul eder ve Öylece tamamlar. Sonra da namazını bitirip oturmuş bir vaziyette henüz selam vermeden iki secde yapar."
Ebu Said el-Hudri (r.a.) den yapılan rivayete' göre, Ra*sulüHah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Sizden biriniz namazda şek (şüphe) eder de üç mü, yoksa dört rek'at mı kıldığını bilmezse, şüpheyi atsın ve kalbinin yatıştığına göre namazını bina etsin, yani tamam*lasın. Sonra da henüz selam vermeden (namazın sonunda) iki secde yapsın. Bu durumda eğer beş rek'at kılmış oluyor*sa, (iki secde yapmak suretiyle) onu çift rek'atîi yapmış olur. (Çünkü iki yanılma secdesi bir rek'at yerine geçer.) Yok eğer dört rek'atîi kılmış oluyorsa, (o iki secde) şeytanı zelil ve hakir kılmış olur."
İbrahim'in Alkame'den, onun da îbn Mes'ud (r.a.)den yaptığı rivayete göre, adı geçen şöyle demiştir:
"Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz namaz kıldırdı. (İbrahim diyor ki: Namazda bir şey fazla veya noksan yaptı). Selam verince, kendisine: 'Ya Rasulallah! Namazda bir olay mey*dana geldi.." denildi. O da: "Hayır, o ne gibi bir olaydı?" diye sordu. Cemaat de: "Şu kadar şu kadar namaz kıldırdın" diye cevap verdiler. Bunun üzerine Rasulüllah (s.a.v.) ayak*larını bulunduğu halden çevirip kıbleye yöneldi, iki secde yaptıktan sonra selam verdi. Sonra da yüzünü bize çevirerek şöyle buyurdu: "Doğrusu şu ki, namazda bir şey ortaya çıkarsa, onu size haber verdim, ama ben de bir in*sanım, sizler unuttuğunuz gibi ben de unutabilirim. Unut*tuğum zaman bana hatırlatın. Hem sizden biriniz na*mazında şek (şüphe) ederse, (zann-i galibe göre) isabetli olanı seçsin de ona göre tamamlasın ve arkasından selam versin ve iki secde yapsın."
Ebu Hüreyre (r.a) den yapılan rivayete göre, Peygamber (a.s) Efendimiz şöyle buyurmuştur: " Şüphesiz ki şeytan, ade-moğluyla onun nefsi arasına girer de o ne kadar, kaç rek'at namaz kıldığını bilmez olur. Sizden biriniz böyle bir şüphe hissederse, (namazın sonunda) selam vermeden önce iki secde yapsın."
Abdullah b, Cafer (r.a) den yapılan rivayete göre, Peygamber (s.a.u) Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Kim namazında şek (şüphe) ederse, (namazın sonunda) selam verdikten sonra iki secde yapsın."


Hadislerin Işığında Mezhap İmamlarının İstidlal ve Îhticacları


a) Hanefilere göre: Namazında şek (şüphe) edip üç mü, dört mü kıldığında tereddüd meydana gelir ve bu halde ilk olarak vaki oluyorsa, o takdirde o namazı bozar ve yeniden kılar, .Ama bu haî sık sık vaki oluyorsa o takdirde zann-i galibe göre amel eder, Zann-i galibde bulunamazsa, az olan tarafı ihtiyar edip ona göre namazını tamamlar ve namazın sonunda selam verdikten soîsra yanılma secdesi yapar.
Son teşehhüde oturup et-tehiyyatı okuduktan veya selam verdikten sonra kaç rek'at kıldığında şek ederse, artık o şekke i-tibar edilmez ve namazı tamam kabul edilir.
Namazda iken kaç rek'at kıldığında şüphe arız olur da bir rükün geçecek kadar bir süre bunun üzerinde düşünür, sonra da kaç rek'at kıldığım kesin şekilde hatırlarsa bu düşünmesinden do*layı namazın sonunda yanılma secdesi gerekir.
b) Şafiilere göre: Üç mü, dört mü rek'at kıldığında şüphe ederse, bir rek'at daha kılar ve namazın sonunda yanılma secdesi yapar. Hatta selam vermeden önce şüphesi zail olursa, yine de yanılma secdesi yapar. Sahih olan da budur.
Böylece üçüncü rek'atte iken üç ve dört rek'at kıldığında şüphe eder ve sonra aynı rek'atte üç kıldığını hatırlarsa, artık yanılma secdesi yapmaz. Ama dördüncü rek'atte böyle bir şüphe doğar ve az sonra dört rek'at kıldığını hatırlasa bile, yine de yanılma secdesi yapar.
Selam verdikten sonra bir farzı terkettiğinde şüphe ederse, artık bu şüphe onun namazına tesir etmez, yani namazı tamam kabul edilir:
c) Hanbelilere göre: İmam kıldırmakta olduğu namazı kaç rek'at kıldırdığında şüphe ederse, zann-i galibe göre amel eder. Sonra da selamdan sonra secde eder. İmam Ahmed'den yapılan bir diğer rivayette, selam vermeden Önce yanılma secdesi yapar.
Ancak bu mezhebin imamlarının çoğuna göre, ister imam, is*ter münferid olsun, namazda kaç rek'at olduğunda şüphe eder ve zann-i galib hasıl olmaz, her iki taraf eşitlik arzederse, yakin hasıl ettiğine göre amel edip namazını tamamlar ve selam vermeden önce yanılma secdesi yapar.
d) Malikilere göre: Namazda fazla bir rek'at kıldığına zann-i galib hasıl olursa selamdan sonra; bir rek'at noksan kıldığına zann-i galib hasıl olursa, selamdan Önce yanılma secdesi yapar.
Aynı zamanda kendisine yanılma secdesi gereken kimse, na*mazın sonunda selamdan önce ve sonra unutur da yanılma secdesi yapmazsa, o kendisinden sakıt olmaz, hatırladığı zaman yerine
getirir


Tahliller ve Diğer Rivayetler


221 nolu Abdurraliman b. Avf hadisi malûldür. Çünkü bunu İbn İshak Mekhul'den, o âa Küreyb'den, o da İbn Abbas (r.a.) dan, o da Abdurrahman'dan rivayet etmiştir. Ahmed b. Hanbel ise, aynı hadisi kendi müsnedinde İbn Aliyye'den, o da îbn Ishak'dan, o da Mekhul'dan murselen rivayet etmiştir.
İbn îshak diyor ki; "Hüseyin b. Abcüllah'la buluştum. O bana: "Bunu sana isnad ederek rivayet edeyim mi?" diye sordu. Ben de: "Hayır" dedim. Bu defa o bana: "Ama siz bana onu Küreyb haber vermiştir diye tahdis edin" dedi, Hüseyin ise cidden zayıftır. Rivayetine pek itibar edilmez.
Sonra aynı hadisi İshak b. Rahuye ve Heysem b. Küleyb ken*di müsnedlerinde Zühri tankıyla Abdullah b. Abdillah'dan o da İbn Abbas (r.a.) dan muhtesaran rivayet etmişlerdir. Ancak bu ikisinin de isnadında İsmail b. Müslim el-Mekki bulunuyor ki, bu zat zayıftır.
Zehebi bu zat hakkında özetle şu malumatı vermektedir:
"Ebu Zür'a, onun zayıf olduğunu, Ahmed b. Hanbel ve diğer ilim adamları onun münkerü'l-hadis sayıldığını; Nesai ve diğer ha*dis alimlerinin, "o metrukü'l-hadistir" dediklerini söylemişlerdir.
222 nolu Ebu Said hadisine gelince: İbn Münzir diyor ki: "Bu babda en sahih hadis, Ebu Said hadisidir." Nitekim bu hadis le is*tidlal edenler olmuş ve namazda rek'at sayısında kalpte doğan şek ve şüpheyi atmak vacibtir ve yakin üzere tamamlamak daha uygun. Cumhur da bu görüştedir. Aynı zamanda yanılma secdesi*nin selam vermeden önce yapılmasının vücubu da bu hadisten is*tidlal edilmiştir.
223 nolu İbrahim b. Alkame hadisi de sahihtir; o bakımdan istidlale ıMlih görülmüştür.
224 nolu Ebu Hüreyre hadisi de sahihtir. Müctehidlerin bir kısmı bununla istidlal etmiştir ki, İmam Şafii onlardan biridir.
225 nolu Abdullah b. Cafer hadisinin isnadında Mus'ab b. Şeybe vardır. Nesai bu zat için "Münkerü'l-Hadis" demiştir. İbn Main ise onu sıkat (güvenilir hadis ravileri) arasında anmıştır. Ahmed b. Hanbel ise, "Mus'ab birçok münker hadis rivayet etmiştir" diyerek sıka olmadığını belirtmiştir. Darekutni, onun kavi olmadığını söylemiştir.
Son iki hadisi kuvvetlendirir mahiyette Beyhaki'nin Enes (r.a.) den yaptığı şu rivayettir: Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurdu: "Sizden biriniz namazında şek (şüphe) ederse, şekki atsın, yakin üzere kılıp tamamlasın"
Bu hadisin isnadındaki ricalin hepsi sıka (güvenilir) kimse*lerdir.
Birinci hadisi kuvvetlendirir anlamda Ebu Davud'un Abdul*lah b. Cafer'den yaptığı rivayet söz konusudur. Bu rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur: "Kim na*mazında şek ederse, selam verdikten sonra iki secde yapsın."
Ancak yapılan ciddi araştırma ile, bu hadisin isnadında Mus'ab b. Umeyr bulunuyor. Nesai bu zatın münkerü'l-hadis olduğuna dikkat çekmiştir. Aynı zamanda isnadında Utbe b. Mu-hanımed b. Haris bulunuyor. Iraki bu zatın maruf olmadığım be*lirtmiştir. Beyhaki ise, onun bu rivayetinde bir sakınca olmadığını söylemiştir.


Çıkarılan Hükümler


1- Namazda kaç rek'at kıldığında şüpheye düşen kimsenin zann-ı galib ile amel etmesi gerekir. Ancak bu hal ilk defa vaki oluyorsa, namazı iade etmesi gerekir. Sık sık vaki oluyorsa, iade etmesine gerek yoktur. Kaç rek'at kıldığına daha çok kalbi yatışıyorsa ona göre kılıp tamamlar ve namaz sonunda yanılma secdesi yapar.
2- Namazın sonunda selam veı-meden önce veya sonra kaç rek'at kıldığında şüphe ederse, artık o şüpheye itibar edilmez ve namaz tamam kılındı kabul edilir.
3- Namazda şek edip zann-ı galibe göre namazını tamamlay*an kimse, namazın sonunda selam verdikten sonra yanılma secde*si yapar ve bu vacibdir.
Bu üç madde Hanefılerin içtihadına göredir.
4- Namazda üç mü, dört mü kıldığında şüphe eder ve üç kıldığını kabul edip bir rek'at daha ilave eder ve namazın sonunda selam vermeden şüphesi zail olursa, yine de yanılma secdesi ya*par. Bu daha çok Şafîilerin içtihadını yansıtır.
5- Selam verdikten sonra şüpheye düşerse, artık o şüphe ile amel etmez. Bu, hem Hanefılerin, hem de Şafîilerin içtihadına göredir.
6- Yanılma secdesi selam verilmeden önce yapılır. Bu Şafıilerle, Malikilerin içtihadıdır.