Vitir Namazı

Vitr, "tek" demektir. Yatsı farzından sonra tek rek'at üzere kılındığından ona bu isim verilmiştir. Hanefi Mezhebine göre, va-cib; diğer üç mezhebe göre sünnettir, îmam Ebu Hanife'den bu na*maz hakkında üç rivayet tesbit edilmiştir: Farzdır, vacibdir, sünnettir. Ancak son olarak onun "vacibdir" sözünde karar kıldığı söylenmekte ve hüküm ona göre belirtilmektedir.

Konuyla İlgili Hadisler:


Ebu Hüreyre (r.a.) den yapılan rivayette, Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Vitir namazını kılmayan bizden değildir."
H? Ali (r.a.) den yapılan rivayete göre, adı geçen şöyle demiştir:
"Vitr, diğer farzlar ölçüsünde vücubiyet ifade etmez. O ancak Rasulüîîah (s.a.v.) Efendimizin sünnet kıldığı bir sünnettir."
Eyyub (r.a.) den yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur: "Vitr (namazı) haktır. Artık kim onu beş rek'at olarak kılmak isterse, öyle yapsın. Kim de onu üç rek'at olarak kılmak isterse, öyle yapsın. Kim de onu bir rek'at olarak kılmak isterse öyle yapsın."
Ebu Dauud ise bu hadisi naklederken şu lafızla rivayeti tes-bit etmiştir: "Vitr namazı her müslüman üzerine haktır."
îbn Ömer (r.a.) dan yapılan rivayete göre, adı geçen Vitir Namazının ilk iki rek'atini üçüncü rek'atinden bir selamla ayırırdı ve bazan da selamdan sonra bazı hacetinden dolayı emir de verdiği olurdu."
îbn Ömer (r.a.) ile îbn Abbas (r.a:), Rasulüllah (s.a.v.) in şöyle buyurduğunu işittiklerini söylemişlerdir. "Vitir namazı, gecenin sonuna doğru bir rek'attir."
Uz. Aişe (r.a.) dan yapılan rivayete göre, şöyle demiştir.
''Rasulüllah (s.a.v.) yatsı namazını bitirince fecir doğuncaya kadar (arada geçen zaman parçası içinde) onbir rek'at namaz kılar ve her iki rek'atte bir selam verir, son bir rek'atı de kılıp selamla bitirirdi.."

Hadisler Işığında Mezhep İmamlarının Istidlal ve Îctihadları:


a) Hanefilere göre: Vitir namazı vacibdir. îmam Ebu Ha-nife'den bunun sünnet olduğuna dair bir rivayet yapılmışsa da, son tesbitlere göre imam bu görüşünden vaz geçmiştir. Zira eğer sünnet olsaydı, gecenin sonuna geciktirilmesi caiz olmazdı, yani yatsının farzıyla birlikte kılınması gerekirdi. Oysa vitir namazını gecenin son üçte birine kadar geciktirmekte bir sakınca olmamak*la beraber, hatta böyle yapılmasının efdal olduğunu söyleyenler de eksik değildir.
Vitir namazı bir selamla üç rek'attir. imam Şafii bu namazın rek'at sayısında mükellefin serbest olduğunu, dilerse bir rek'at, di*lerse üç rek'at, dilerse beş, yedi, dokuz veya onbir rek'at olarak kılabilir. îmam Zühri ise, "vitir namazı Ramazan ayında üç rek'at, sair zamanlarda bir rek'at olarak kılınır" demiştir.
Vitir namazının vakti, yatsı namazının vaktidir. Ancak yatsıdan önce, yani bu vaktin farzından önce kılınması sahih ol*maz. Fecir doğuncaya kadar vakti sürer.
imam Ebu Yusuf a göre, yatsı farzından hemen sonra kılınır.
b) Şafiilere göre: Vitir rîamazı sünnettir. En azı bir, en çoğu onbir rek'attir. Onüç rek'at diyen de olmuştur. Her iki rek'atinde bir selam verilir ve son kalan bir rak'at tek olarak kılınır.'
Vitir~namazının vakti, yatsı namazıyla fecir doğması arasında geçen zamandır. Bu namazı gecenin en sonuna doğru en son kılman namaz olarak bırakmak sünnettir. Ramazan ayının son ikinci yarısında ise, vitir namazının üçüncü rek'atinde kunut duası okumak menduptur.
c) Hanbelilere göre: Vitir namazı bir rek'attir, aynı zaman*da müekked sünnettir. Ancak bunu üç veya daha fazla rek'ata çıkarmakta bir sakınca yoktur. Nitekim Osman b. Affan, Sa'd b. Ebi Vakkas, Zeyd b. Sabit, İbn Abbas, ibn Ömer, İbn Zübeyr, Ebu Musa, Muaviye ve Aişe (Allah hepsinden razı olsun) bu namazı bir rek'at olarak kılmışlardır. Buna itiraz eden de olmamıştır. İbn Ömer (r.a.): "Vitir bir rek'attir. Bu, Rasulüllah'm (s.a.v.), Ebu Bekr'in ve Ömer'in vitridir" demiştir.
Ebu'l-Hattab ise, "Vitrin en azı bir, en çoğu onbir, kemal mertebesinin en aşağısı ise üç rek'attir" demiştir.
d) Malikilere göre: Vitir nıüekked menduptur (sünnettir). Onu iki rek'at şeklinde kılmak mekruhtur veya ona iki rek'at ekle*mek mekruhtur. Ancak bir rek'at eklenirse, namaz bozulmaz, iki rek'at eklenirse kılman namaz hükümsüz kalır.
Vitrin biri ihtiyari, diğeri zaruri olmak üzere iki vakti vardır: İhtiyari vakti, yatsı farzından sonra olan vakittir. O bakımdan kılman yatsı farzının vakit girmeden kılındığı anlaşılırsa, o takdirde vitir namazı da iade edilir. Zaruri vakti ise, fecir doğduktan sabah namazı tamamlanıncaya kadar olan za*mandır. O bakımdan kişi sabah namazını kılarken, vitir namazını kılmadığım hatırlarsa, sabah namazını olduğu yerde kesip vitri kılması menduptur. İsterse kişi bu durumda imam veya münferid olsun farketmez. Bu durumda vitir namazını özürsüz olarak zaru*ri vakte kadar geciktirmek mekruhtur. Sabah namazını kıldıktan sonra vitir namazını kılmadığım hatırlarsa, artık vitri kaza etme*si gerekmez; çünkü sünnet namazdır, yani nafile kapsamına girer ve kazası vacip değildir.

Hadislerin Tahlili ve Diğer Rivayetler


95 nolu Ebu Hüreyre hadisini aynı zamanda îbn Ebi Şeybe de rivayet etmiştir. Ancak isnadında Halil b. Mürre bulunuyor. Ebu Hatim ve Buhari'ye göre, bu zat zayıflar arasında bulunuyor.
Ebu Zer'a ise onun salih bir kişi olduğunu söylemiştir.
Hadisin senedinde zayıf bir ravinin bulunmasından dolayı müctehid imamların çoğu bu hadisi dayanak seçmemişler ve istid*lale uygun görmemişlerdir.
96 nolu Hz. Ali hadisini ise, Tirmizi hasenlemiş ve el-Hakim de sahihlemiştir. Bu sebeple müctehidlerce istidlale uygun görülmüştür.
97 nolu Ebu Eyyub hadisini Ebu Hatim, Darekutni ve başka hadis alimleri sahihlemişlerdir. Hafız îbn Hacer de bu tesbitin isa*betli olduğunu belirtmiştir. Aynı hadisi az değişik lafızlarla İbn Hibban, Darekutni ve el- Hakim de tahric etmişlerdir.
98 nolu İbn Ömer hadisi sahihtir. Aynı zamanda vitir na*mazının üç rek'atinden ikisini, son rek'atinden selamla ayırmanın meşruiyetine delalet etmektedir.
100 nolu Hz. Aişe hadisine gelince: Hz. Aişe (r.a.) dan bu ko*nuda birbirinden farklı dört rivayet yapılmıştır: "Peygamber (s.a.v.) onüç rek'at kılar ve beş rek'atle vitri yerine getirir*di." Rasulüllah (s.a.v.) ne ramazan ayında, ne de başka za*manlarda (geceleyin) onbir rek'atten fazla kılmazdı. Önce dört rek'at kılardı ki onun güzelliğini ve uzunluğunu sor*ma. Sonra yine dört rek'at kılardı; onunda güzelliğini ve uzunluğunu sorma. Sonra da üç rek'at kılardı." "Rasulüllah (s.a.v.) dokuz rek'at namaz kılar ve ancak sekizinci rek'atte teşehhüde otururdu. Sonra kalkıp dokuzuncu rek'ati kılar selam verirdi. Sonra da yani selam verdikten sonra otur*duğu halde iki rek'at daha kılıp selam verirdi. Ve işte bu onbir rek'at eder. Sonra yaşlanınca vit- ri dokuz rek'at ola*rak kılardı."
Bütün bu farklı rivayetlerden dolayı Hz. Aişe hadisinde ızdırab olduğu söylenir. Zira aralarında bir tercih yapmak çok zor*dur.
Şevkani ise, bu rivayetlerin arasını telif etmenin mümkün olduğunu ye hepsinin de onbir rek'atla ilgili bulunduğunu kaydet*miştir.
Vitir namazı konusunda daha birçok rivayetler vardır. Bey-haki el-Hilafiyatta: "Allah tektir, teki sever. O halde ey Kur'an ehli siz vitir namazını kılın" hadisini; İbn Ebi Şeybe ve Ahmed b. Hanbel: "Allah size bir namazı fazla kıldı, onu mu*hafaza edin; o, vitir namazıdır" hadisini rivayet etmiştir. Bu*nun isnadında iki zayıf tesbit edildiğinden istidlale uygun görülmemiştir. Hafız Bezzar: "Şüphesiz Allah ssize bir namaz ile emretmektedir; o, vitirdir" Beyhaki: "Şüphesiz Allah size bir namaz artırdı; o, vitirdir" mealindeki hadisi rivayet etmişlerdir. Ancak ikinci hadisin isnadında birtakım farklı tesbit-ler söz konusudur.
İbn Mes'jıd (r.a.) den yapılan rivayette, şöyle dediği tesbit. edilmiştir: "Vitir her müslümana vacibdir." Ancak bu hadisin isnadında Cabir el-Cu'fi bulunuyor ki, cumhur bunun zayıf olduğunu belirtmiştir. Sevri ise onun sıka (güvenilir) olduğunu söylemiştir.
Şüıphesiz bu hadisler dikkate alınınca, bir kısmı vitrin vücuhuna, bir kısmı sünnet olduğuna delalet etmektedir. Cumhur ise, bu namazın vacib değil, sünnet olduğuna kaildir. Cumhura bu babda Ebu Hanife muhalefet etmiştir. Başka da ona muvafakat eden olmamıştır.
Nitekim İbn Ömer (r.a.) dan yapılan sahih rivayete göre, Ra-suiüllah (s.a.v.) vitir namazını deve üzerinde bulunduğu bir sırada inmeden kılmıştır. Eğer bu namaz farz veya vacib olsaydı, hayvan üzerinde kılınması caiz olmazdı.
Diğer yandan "Vitir haktır,." "Vitir namazım muhafaza edin" şeklindeki rivayetler ise, onun vücubuna delalet etmektedir.

Çıkarılan Hükümler:


1- Ebu Hanife'ye göre, vitir namazı üç rek'attir ve vacibdir.
2- Şafii'ye göre, en azı bir, en çoğu onüç rek'attir ve sünnettir. Üç rek'at olarak kılındığı takdirde, iki rek'atin sonunda selam verilir ve sonra kalan bir rek'at tek olarak kılınır.
3- Hanbeli imamına göre, vitir bir rek'attir ve müekked sünnettir. Ancak isteyen üç veya daha fazla (tek olmak kaydıyla) rek'at kılabilir.
4- İmam Malik'e göre, Vitir bir rek'attir ve müekked sünnettir. Biri ihtiyari, diğeri iztirari olmak üzere iki vakti vardır.