Namazda İken Sağa, Sola İltifat Etmek

Namaz, ibadetin özeti, kalp huzurunun aynası, edep ve ter*biyenin en zarif makamıdır. Cenâb-ı Hakk'm yüksek kudreti karşısında aczimizi, ihtiyacımızı, mutlak anlamda baş eğmemizi söz ve davranışımızla ortaya koyduğumuz bir dönemdir. O bakımdan bu çok mübarek ibadeti yerine getirirken kalp ve, kalıbımızı Hakk'a yönelterek tam huzur ve huşu üzere bulun*duğumuzu göstermemiz kadar tabii ne olabilir?
Ancak önemli bir konu zuhur ettiğinde göz ucuyla hafif sağa veya sola bakmakta pek sakınca görülmemiştir. Zira böyle hal*lerde belirtilen şekilde bakmamak daha çok kalbi meşgul edebilir.
Nitekim ashâb-ı kiramdan Enes (r.a.) diyor ki:
"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz bana şöyle buyurdu: "Namazda iltifattan sakın! Çünkü namazda iltifat helak ol*maya sebep olabilir. Ama herhalde bir tarafa iltifat etmek gerekiyorsa, bu da tetavvu1 (nafile) namazda olabilir, farz*da değil."
Hz. Aişe (r.a.) dan yapılan rivayette, adı geçen diyor ki: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz'e namazda iken iltifat*tan sordum. Buyurdu ki: "Şeytanın kuldan kapıp çaldığı bir davranıştır."
Ebu Zer (r.a.) ise şöyle demiştir: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendi*miz buyurdu ki:
"Kul namazda iltifatta bulunmadığı (sağa-sola bak*madığı) sürece, Allah (rahmet ve gufranıyla) ona yönelmiş olur. Kul yüzünü başka tarafa çevirince , Cenab-ı Hak, on*dan (rahmet ve gufran) yüzünü çevirir."
Yukarıdaki 23 ve 24 nolu hadislerin sahih olduğunda ittifak edilmiştir. 25 nolu hadisin isnadında Ebu'l-Ahvas bulunu- yor. Bu zat hakkında farklı tesbitler olmuştur:
Ebu Zer'den rivayet eden Ebu'l-Ahvas'den ancak Zührî ri*vayet etmiştir. Bu da onun güvenilir olduğuna bir işarettir. Ancak hadis alimlerinin ileri gelenleri daha da net bir görüş ortaya koy*muşlar ve Ebu'l-Ahvas'm sıka, yani güvenilir olduğunu belirt*mişlerdir. Yahya b. Main ise, onu "sıka"dan saymamıştır. İbn Kat-tan'da "Onunla ilgili bir durum bilinmemektedir" demiştir.

Hadislerin Işığında Müctehid İmamların İstidlal ve İctihadları:


a) Hanelilere göre: Mekruh olan iltifatın ölçü ve sınırı, yüzü kıbleden ayırıp başka tarafa çevirmektir. Ama göz ucuyla sağa veya sola bakmak mekruh değildir; yeter ki yüz kıbleden çevrilmiş olmasın. Nitekim sahih tesbit ve rivayete göre, Ra*sulüllah (s.a.v.) Efendimiz namaz kıldırırken bazan ashabının, Cenab-ı Hakk'ın huzurunda nasıl durup davrandıklarını tesbit için göz ucuyla, -yüzünü kıbleden ayırmaksızm- atf-ı nazarda bu*lunurdu.
Ayrıca Hanefi'lere göre: Zorunlu bir hal olmadığı halde na*mazda göğsünü kıbleden çeviren kimsenin namazı bozulur. Zorun*lu bir hal karşısında göğsünü çevirmesi bir rükün eda edecek ka*dar süre devam ederse, namaz yine bozulur.
b) Şafiîlere göre: Namazda göğsü kıbleye müteveccih bu*lundurmak şarttır, yüzü müteveccih bulundurmak şart değildir. Aynı zamanda savaş ve benzeri durumlarda, korkulu, tehlikeli za*manlarda kıbleden başka cihete yönelip namaz kılmakta bir sakınca yoktur.
Namazda iken başkası tarafından göğsü kıbleden başka yana çevrilenin de namazı bozulur. Ancak unutarak veya bilmeye*rek göğsünü kıbleden başka yana çevirenin namazı bozulmaz.
Bazı hallerde namazda iken göz ucuyla sağa veya sola bak*makla namaz bozulmaz. Ancak, namazda genel anlamda sağa, sola iltifat mekruhtur.
c) Malikilere göre: Namazda iken ayaklar kıble cihetinden ayrılmadığı takdirde yüzün veya göğsün kıbleden ayrılmasıyla na*maz bozulmaz. Böylece bu mezhebe göre de, namazda iken göz ucuyla sağa, sola iltifat mekruh değildir,
d) Hanbelîlere göre: Göz işaretiyle iltifat namazı bozmaya*cağı gibi, namaz kılan kimse bütünüyle kıbleden başka cihete yönelmedikçe de namazı .bozulmaz
Böylece bu mezhebe göre, namazda göğsün veya yüzün kıbleden başka cihete çevrilmesi namazı bozmaz, ancak böyle yap*mak mekruhtur, göz ucuyla iltifat ise mekruh değildir.

Farklı Rivayetler ve Hükümleri:


Yukarıda 23, 24, 25 nolu hadislerin açık delâletinden, na*mazda iltifatın yani sağa-sola bakmanın mekruh olduğu anlaşılıyor. Buna rağmen müctehid imamların istidlal ve ictihad-ları farklı hüküm ortaya koymuştur. Zira bu konuda bize kadar gelen rivayetler sadece sözü edilen üç hadis değil, başka rivayetler de vardır. Şöyle ki:
Hakim'in Şeyhayn'in şartına uygun rivayet ettiği hadiste îbn Abbas (r.a.) diyor ki: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz namazda baz an, boynunu çevirmeksizin göz ucuyla sağa iltifat eder*di."
el-Hazinıî bu ıûvayetin hasen olduğunu belirtmiştir. Şevkanî bunun garip olduğuna dikkat çekmiştir. Zira ravilerden Fazl b. Abdillah teferrüd etmiş; başkası da bunu İklime'den murselen ri*vayet etmiştir.
Buna rağmen ilim adamlarından bir kısmı bu vö bu anlam*daki rivayetlerle istidlal ederek namazda boynu döndürmeksizm göz ucuyla iltifatta bulunmakta bir sakınca olmadığını belirt*mişlerdir. Nitekim Atâ, İmam Malik, Ebu Hanife ve arkadaşları, Evzaî ve Küfe ilim adamlarının da ictihadları böyledir.
Bazı ilim adamları da sözü edilen "iltifatın" îbn Sirîn'e isnad edilen hadisle neshedildiğini söylemiştir. îbn Sirîn diyor ki: "Rasulüllah (s.a.v.) namaza kalkıp durunca, sağa-sola nazar ederdi. "(Mü'minler gerçekten korktuklarından kurtulup umduklarına kavuşmuşlardır. Onlar ki, namazlarında saygı dolu bir korkuyla eğilirler." mealindeki Mü'minun süresi 1. ve 2. ayetler inince Rasulüllah (s.a.v.) artık hep önüne (secde mahalline) bakmaya başladı."
Bu hadis murselse de birtakım şahidleri vardır.
Aynı görüşte olanlar bir de Ebu Hureyre'nin (r.a.) şu hadi-siyle de istidlal etmişlerdir: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz na*maz kılarken gözünü göğe doğru çevirirdi. Mü'minun sure*si 1. ve 2. ayet inince artık çevirmeyip Önüne baktı."
Müctehid imamların dayanak seçip istidlal ettikleri bir diğer hadis de Sehl b. Hanzele'nin (r.a.) rivayet ettiğidir. Şöyle ki: "Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz namaz kılarken tasvip edildi (yani sabah ezanında es-salatü hayrım mine'n-nevm denil*di).- Bunun üzerine Rasulüllah (s.a.v.) şi'be doğru iltifat etti (göz ucuyla baktı)."
Zira Rasulüllah (fe.a.v.) o gece bir süvariyi şi'be, yani iki dağ arasındaki geçide göndermişti. Namazda onun oradan ayrılıp ayrılmadığına nazarda bulundu*
Ebu Davud'un tahric ettiği bu hadisi aynı zamanda Ha*kim, Şeyhayn'in şartı üzere tahric etmiştir.

Çıkarlan Hükümler:


1- Namazda yüzü kıbleden çevirmek mekruhtur.
2- Göğsü çevirmek namazı bozar. Ancak İmam Şafii'ye göre, zorunlu bir sebepten dolayı çevirir de bir rükün miktarı devam et*mezse, namaz bozulmaz.
3- Namazda bir hacetten dolayı göz ucuyla sağa-sola iltifat etmekte bir sakınca yoktur. Keyfi olarak yapılmasında kerahet söz konusudur.
4- Savaş ve korkulu anlarda göğsü çevirmeksizin yüzü çevirmeye cevaz verilmiştir. Ancak bu hususla ilgili birtakım fa*rklı ictihadlar da söz konusudur.