Teşehütte Şehadet Parmağıyla İşarette Bulunmak

Namaz bütünüyle zikir, dua, niyaz ve teslimiyettir. O bakımdan teşehhüt için oturulduğunda kalbimiz Allah'ın varlığım tasdik, dili*miz ikrar, parmağımız tanıklık edip işarette bulunur. Ancak bunun*la ilgili rivayetler üzerinde durup istidlal ve ihticacda bulunan ilim adamlarının tesbitleri farklı, içtihatları değişik olmuştur.
İlgili hadîsler :
Vâil b. Hücr (R.A.) den yapılan rivayette, Peygamber (A.S,) Efendimizin namazım vasfederken bellediklerini söyledikten sonra şöyle dedi : Peygamber (A.S.) oturdu, sol ayağını yere yayıp sol eli*nin içini sol uyluğu ile dizi üzerine koydu; sağ dirseğinin ucunu sağ uyluğunun üzerine koyduktan sonra parmaklarından ikisini kapa*dı, baş parmağıyla orta parmağını halka şeklinde tuttu ve sonra da şehadet parmağını kaldırdı. Onu hareket ettirip onunla dua ettiğini gördüm.»
îbn Ömer (R.A.) dan yapılan rivayette demiştir ki :
— «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namazda oturduğu zaman iki elini iki dizi üzerine koyar, sağ elinin baş parmaktan sonraki parma*ğını kaldırıp onunla duâ ederdi. Sol elini de açık bir vaziyette sol dizi üzerine koyardı.»
Diğer bir lafızla şöyle rivayet etmiştir : «Resûlüllah (A.S.) Efen-miz namazda oturunca, sağ elinin içini sağ dizi üzerine koyar ve bütün parmaklarını yumar, sadece baş parmağından sonraki parma*ğıyla işarette bulunurdu. Sol elinin içini sol dizi üzerine koyardı."
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır.
1- Namazda teşehhüde oturulduğunda ellerin içini dizlerin üzerine koymak sünnettir.
2- Serçe parmakla bitişiğindeki parmağı kapayıp orta par*makla baş parmağı halka yapmak ve şehadet parmağıyla işarette bulunmak müstehabdır. Tabi bu sağ ele mahsustur.
3- Namazda teşehhüde oturulduğunda sağ elin bütün parmak*larını kapayıp sadece şehadet parmağıyla işarette bulunmak müs*tehabdır.
4- Şehadet parmağıyla işarette bulunmak, «illallah» lafzı söy*lenirken gerçekleştirilir. Böylece Allah'ın varlığını ve birliğini .isbat-ta söz, fiil ve itikat birleşmiş olur.
Mezhep imamlarının görüş, tesbit ve istidlalleri ;
a) Hanefi mezhebine göre :
Teşehhütte «eşhedü ellâ. ilahe illallah» denildiğinde parmakla işa*rette bulunma hususunda meşayihin farklı görüşleri olmuştur : Bir [kısmı, işarette bulunmak müstehab değildir, çünkü elin içini açık bir vaziyette diz üzerine koymak sünnettir. Parmakların kapanıp işaret parmağının hareket ettirilmesi bu sünnete muhalif düşer. Bir İkisini ise, işaret parmağı kaldırılarak hareket ettirilir. Nitekim İmam Muhamnıed Kitabü'l-Müsebbihe'de, Peygamberin (A.S.) parmağıyla işarette bulunduğunu rivayet ederek Peygamber (A.S.) Efendimizin yaptığı gibi yapmanın müstehab olduğunu söylemiştir. Ebû Hanife'-ınin de kavli bu doğrultudadır.
Ancak teşehhütte parmakla işarette bulunmanın keyfiyeti hak*kında iki ayrı tesbit söz konusudur : Medine halkı parmaklan ka*payıp 53 rakamını ifade eder bir şekil üzerinde durmuştur, yani ser*çe parmakla bitişiğindeki parmak kapatılır, orta parmakla baş par*mak halka edilir ve şehadet parmağıyla işaret yapılır. el-Fakıh Ebû Cafer el-Hendevânî de bu şekli uygun görmüştür.
Bununla beraber hanefi fukahası, elleri açık bir vaziyette dizler üzerine koymanın daha uygun olacağı üzerinde durmuşlardır. O ba*kımdan bu mezhebe bağlı olanların çoğu teşehhütte hem parmak*larını kapamazlar, hem de işarette bulunmazlar.
b) Şafiî mezhebine göre :
Teşehhütte sağ elinin serçe ve bitişiğindeki parmakları kapa*mak, onlarla birlikte orta parmağı da kapayıp müsebbiha Cşehâdet parmağı) serbest bırakılır ve «illallah» lafzı söylenirken yukarıya kaldırılır, başka hareket ettirilmez. En zahir kavle göre, baş parmak da orta parmakla birlikte halka edilip kapatılır ve el, 53 rakamını ifade edenin şekline sokulur.
c) Hanbeli mezhebine göre :
Namazda teşehhüde oturulduğunda sol eli açık vaziyette, sağ eli de hadiste belirtilen 53 rakamının ifade eder şekilde diz üzerine koymak müstehabdır. Hanbeîüer bu konuda yukarıda naklettiğimiz iki hadîsi delil seçip istidlalde bulunmuşlardır. Şafii mezhebinde ol*duğu gibi, şehadet parmağını sadece kaldırmakla yetinir, başka bir hareket ettirmez.[
Teşehhütte her iki eli de açık bir vaziyette dizler üzerine koy*makta bir sakınca olmadığı gibi, sağ eli 53 rakamını ifade eder şek*le sokup koymak daha uygun olur. Medine halkının ameli de hep böyle olmuştur.
Konuyla ilgili diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller :
951 nolu Vâil b. Hücr hadisini aynı zamanda İbn Huzayme ve Beyhakî de tahrîc etmişlerdir. Ancak hadîste Vâil, «Peygamber CA.S.) Efendimizin şehadet parmağını kaldırdığım, hareket ettirdiğini gör*düm» demiştir ki, bu konuyla ilgili diğer hadîslere uymamaktadır. Nitekim Ahmed b. Hanbel, Ebû Dâvud, Nesâî ve İbn Hibban'm îbn Zübeyr'den (R.A.) rivayet ettikleri hadiste, adı geçen şöyle demiştir «Peygamber (A.S.) sebbabe (şehadet) parmağıyla işaret ediyor, ha*reket ettirmiyordu ve gözleri işaret sınırını aşmıyordu.»
Müslim ise, îbn Zübeyr'in hadîsinin sadece «Sebbabe (şehadet) parmağıyla işaret ediyor..» bölümünü nakletmiştir.
O halde Vâil hadîsinde «hareket ettirdiğini gördüm» sözünden maksat, işaret için kaldırmak olabilir. Çünkü parmağı kaldırmak, onu hareket ettirmek demektir.
952 ılolu İbn Ömer hadisini Taberâni şu lâfızla tahrîc etmiştir : «Peygamber (A.S.) namazda teşehhüt için oturduğu zaman elini sağ dizi üzerine koyar, sonra şehadet parmağını kaldırır, diğer parmak*larını yumardı.»
Teşehhütte sağ elin şehadet parmağım kaldırma ve diğer par*makları kapama konusuna Ebu Cafer et-Tahavî, Zeylaî ve İbn Da*kik el-îydi gibi, ahkâm hadîslerini nakleden ilim adamları yer ver*memişlerdir. Ancak Şevkanî Neylül-Evtar'da konuya geniş yer ayır*mış ve birçok rivayetleri nakletmiştir.
Aynı zamanda Mâliki mezhebinde mutemed fıkıh kitaplarından el-müdevvenetü'1-Kübra'da da bununla ilgili herhangi bir açıklama yapılmamıştır. Abdurrahman el-Cezîrî ise, Kitabu'l-Fıkhı Alâ'l-Me-zahıbi'l-Arbaa adlı eserinin birinci cilt «Teşehhüdü!-Ahîr» başlığı al*tında kısmen bilgi vermiştir.

Çıkarılan Hükumler:


1- Namazda teşehhüde oturulduğunda et-Tahiyyat'm şehadet bölümüne gelindiği zaman, yani «eşhedü ella ilahe illallah» denildi*ğinde sağ elin şehadet parmağım kaldırmak müstehabdır. Şafiî mezhebine göre, sünnettir. Hanefiler de bunun istihbab olup olmadığın*da farklı görüşler ortaya koymuşlardır.
2- Parmağı sadece kaldırmakla yetinmek, başkaca hareket ettirmemek müstehabdır.