Rükü’dan Kalkınca Ne Söylenir ?

Bu hususta da müctehit imamların farklı tesbit ve içtihattan ol*muştur. Rivayetler de biraz farklıdır.
Ebu Hüreyre (R.A.) den yapılan rivayette, demiştir ki : «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namaza kalkınca, ayağa kalkınca tekbîr getirirdi, sonra rükû'a gidince yine tekbîr getirirdi ve sonra*da o rek'atten kalkıp belini doğrultunca SEMİ'ALAHU LîMEN HA-MİDEHÜ derdi. Sonra ayakta iken şöyle derdi : RABBENA VE LE-KE'L-HAMD. Sonra secde için eğilirken tekbîr getirirdi, sonra başını kaldırınca yine tekbîr getirirdi, sonra tekrar secdeye gidince tekbîr getirirdi, sonra yine secdeden başını kaldırınca tekbîr getirirdi ve sonra da bunu her rekâtinde yapardı ve bir de ikinci rekâte oturup üçüncü rekâte kalkınca yine tekbîr getirirdi.»
Enes (R.A.) den yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efendimizin şöyle buyurduğunu haber vermiştir : «İmam SEMİ'ALLAHU LIMEN HAMİDEHÜ dediği zaman siz RABBENA VE LEKE'L-HAMD deyin.»
îbn Abbas CR.AJ dan yapılan rivayette, demiştir ki : «Resûlüllah Efendimiz başım rükû'dan kaldırınca, ALLAHÜMME RABBENA LE-KE'L-HAMDU MİL'E'S-SEMAVATİ VE MİL'E'L-ARZİ VE MİL'E MA-BEYNEHÜMA VE MİL'E MA Şİ'TE MİN ŞEY'İN BA'DÜ EHLE'S-SE-NÂİ VE'L-MECDİ, LÂ MÂNİ'A LİMA A'TAYTE VELA MU'TİYE Lİ-İVİA MENA'TE VELA YENFEU ZA'L-CEDDÎ MİNKE'L-CEDD.»
Derdi.
Hadiselerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır :
1- Rükû'dan kalkıldığı zaman SEMÎ'ALLAHU LİMEN HAMÎ-DEHÜ demek sünettir.
2- Rükû'dan kalkılıp beli doğrulttuğunda RABBENA VE LE*KE'L-HAMD demek sünnettir. Bazı rivayetlerde ise, RABBENA LE*KE'L-HAMD şeklinde bir ibare nakledilerek LEKE'nin başında (vav) kullanılmamıştır.
3- Namaza başlarken, rükû'a eğilirken, secdeye gidilirken, secdeden başı kaldırırken, yine ikinci secdeye gidilirken ve ikinci secdeden başı kaldırırken tekbîr getirmek sünnettir.
4- İkinci rekâte oturup üçüncü rekâte kalktığında yine tekbir getirmek sünnettir.
5- İmama uyup cemaat halinde namaz kılınırken, İmam rü*kû'dan SEMÎ'ALLAHU LÎMEN HAMİDEHÜ diyerek kalktığında ona uyanların RABBENA VE LEKE'L-HAMD VEYA RABBENA LEKE'L-HAMD demeleri sünnettir.
6- Rükû'dan. kalkılıp RABBENA LEKE'L-HAMD'den sonra 839 nolu hadîste geçen duayı okumak müstehabdır.
Hadîslerin ışığında müctehit imamların görüş, içtihat ve istidlal*leri : :
a) Hanefilere göre :
Namaz kılan kimse imam olarak bulunuyorsa, başını rükû'den kaldırdığında sadece SEMÎ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ der, RAB*BENA LEKE'L-HAMD demez. Bu, İmam Ebû Hanîfe'nin kavlidir. İmam Ebû Yusuf ile İmam Muhammed'e göre, her ikisini de söyler.
Ancak Ebû Hanife'den yapılan bir rivayete göre ise, o da imamın her ikisini söyleyebileceğini belirtmiştir.
Hanefîler bu meselede Ebu Hüreyre hadîsiyle istidlal etmişler*dir. Yalnız başına namaz kılan kimse sözü edilen iki duayı birlikte söyler. İmam Ebû Hanîfe'nin' bilinci kavline gelince, Kâsânî'nin tes-bitine göre, imam bu görüş ve içtihadında Ebu Musa el-Eş'arî ile Ebû Hüreyre'den rivayet edilen şu hadîsle istidlal ve ihticac etmiş*tir : «İmam ancak kendisine uyulsun diye imamdır, o halde ona mu*halefet etmeyiniz ; O tekbîr getirince siz de tekbîr getirin, o okuma*ya başlayınca siz susun; o, VELA'D-DALLÎN dediği zaman, siz ÂMÎN deyin. İmam Rükû'a varınca siz de varın, imam SEMÎ'ALLAHU LÎ*MEN HAMİDEHÜ deyince siz, RABBENA LEKE'L-HAMD deyin..»
b) Şâfiilere göre :
Namaz kılan kimse başını rükû'dan kaldırdığı zaman SEMÎ'AL— LAHU LÎMEN HAMİDEHÜ der, belini doğrultunca da RABBENA . LEKE'L-HAMD veya RABBENA VELEKE'L-HAMD der. Veya ALLA*HÜMME RABBENA LEKE'L-HAMD de diyebilir. Buna ilâveten me'-sur duayı okuyabilir. Yalnız başına namaz kılan kimse, daha fazla dua ve senada bulunabilir.
c) Hanbelîlere göre :
Rükû'u tamamlayıp başım kaldırdığı zaman SE'MÎALLAHU LÎ*MEN HAMİDEHÜ söyler. Hem rükû'dan kalkmak, hem de beli doğ*rultmak vâcibdir. îmam ise TESMÎ'Î aşikâr söyler. Sonra belini doğ*rultunca da RABBENA LEKEX-HAMDU MÎL'E'S-SEMAVATİ VE MİL'E'L-ARZI VE MİL'E MA Şİ'TE MİN ŞEY'ÎN BA'DÜ.. der.
İmanı Ahmed'den yapılan bir rivayette ise, yalnız başına na*maz kılan bu son kısmı söylemez. Her ikisini birarada söylemek imam için meşru'dür.
Tabii bunları söylemek sünnettir.
d) Mâlikîlere göre
İmam Mâlik, RABBENA LEKE'L-HAMDI yalnız imama uyanlar söylerler. îmanı ise, SEMİ'ALLAHU LÎMEN HAMİDEHÜ ile yetinir, demiştir.
Böylece bu iki duâ hakkında müctehlt imamlar arasında bazı farklı yorum ve içtihat söz konusudur.
Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller :
et-Tahavî bu konuda Ebu Musa el-Eş'ârî hadîsini ve bir de Ebû Hüreyre hadîsini birkaç tarikten rivayet ettikten sonra şöyle demiş*tir :
Sözü edilen hadîsler, imam ve me'mumun neler söyleyeceğine açık şekilde delâlet etmektedir : İmam SEMİ'ALLAHU LÎMEN HA-MÎDEHÜ deyince, siz ALLAHÜMME RABBENA LEKE'L-HAMD de*yin, mealindeki hadîsin bu bölümü, SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMÎ-DEHÜ'yü sadece imamın söyliyeceğine, me'mumun demiyeceğine delildir; RABBENA LEKE'L-HAMD'i ise me'mumun söyliyeceğine, imamın söylemiyeceğine delildir, diyenler vardır.
Bu görüşte olanlar arasında İmam Ebû Hanîfe ile İmam Mâlik de bulunuyor, yani bu aynı zamanda onların da kavlidir.
Diğer bir grup onlara muhalefet etmiştir. Bunlara göre, İmam hem SEMİ'ALLAHU LÎMEN HAMİDEHÜ, hem de RABBENA LE*KE'L-HAMD söyler. Ona uyanlar da sadece RABBENA LEKE'L-HAMD derler. Zira bu ikinci gruba göre, ResûlüUah (A.S.) Efendi*mizin hadîslerinde, «İmam SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ de*diği zaman siz RABBENA LEKE'L-HAMD DEYİN şeklinde bir emir yoktur.
Buna cevap verecek olursak, diyebiliriz ki, Resûlüllah'm hadî*sinden eğer imamın RABBENA LEKE'L-HAMD demiyeceği anlaşılı-yorsa, o takdirde yalnız namaz kılan kimsenin de aynı şeyi söyle*memesi anlaşılıyor demektir. Oysa yalnız başına namaz kılanın hem SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ, hem de RABBENA LE*KE'L-HAMD demesine muhalefet eden olmamıştır. Buna kıyasla imamın da söylemesini engelleyen bir 'kayıt yoktur, demektir. Nite*kim et-Tahavî de aynı hususa bilhassa değinerek ikincilerin görü*şünün isabetli olmadığım belirtmiştir.
Ebû Hüreyre (R.A.), ben aranızda Resûlüllah'm (A.S.) namazı-
na en çok benzer şekilde namaz kılammzım, der ve o namazda rü-kû'dan başını kaldırınca hem SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMÎDEHÜ, hem de RABBENA LEKE'L-HAMD derdi.
Urveden yapılan rivayette ise, şöyle demiştir, Hz. Aîşe (R.A.) bana şöyle haber verdi : «Resûlülîah'm (A.S.) hayatında güneş tu*tuldu. O da insanlara namaz kıldırdı, başım rükû'dan kaldırınca, SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ, RABBENA LEKE'L-HAMD dedi.»
Kaldı ki, 837 nolu Ebu Hüreyre hadîsi, imamlık yaparken Resû*lüUah (A.S.) Efendimiz'in sözünü ettiğimiz tesmi' ve tahmîdin iki*sini de söylediği, yalnız başına kılarken de aynı şeye devam ettiği kesinlik kazanmıştır.
İZeylâi de Ebu Hüreyre hadîsini naklettikten sonra İbn Ömer'*den! ve Abdullah b. Ebî Evfâ'dan iki ayrı rivayete yer vererek mese*leye ağırlık kazandırmıştır. İki ayrı rivayeti meâlen naklediyoruz :
^Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namaza başlarken tekbîr getirip iki elini omuzları seviyesine kadar kaldırırdı ve Rükû'dan başını kaldırınca, SEMİ'-ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ, RABBENA VELE-KE'L-HAMD derdi.
«Resûlüllah (A.S.) Efendimiz başını rükû'dan kaldırınca, SE*Mİ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHÜ, ALLAHÜMME RABBENA LEKET-HAMDÜ MİL'E'S-SEMAVATİ...............derdi.
Bu mealde daha uzun bir hadîsi Sahîh-i Müslim'de Hz. Ali (R.A.) den rivayet edilmiştir ki, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in rükû' ve sec*delerde teşbihlerden başka birtakım dua ve zikirlerde bulunduğu, rükû'dan başını kaldırdığında ise, SEMÎ'ALLAHU LİMEN HAMİDE*HÜ RABBENA VE LEKE'L-HAMDÜ MİL'E S-SEM AV ATİ VE'L-AkZİ VEMA BEYNEHÜMA VE MİL'E MA Şİ'TE MİN ŞEYİN BA'DU dedi*ği belirtilmiştir.
îbn Dakiyk el-Iyd, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in rükû'dan ba*şım kaldırınca ellerini omuz seviyesine kadar yükseltip SEMİ'ALLA*HU LÎMEN HAMİDEHÜ RABBENA VE LEKE'L-HAMDÜ dediğiyle ilgili Abdullah b. Ömer hadîsini açıklarken bu hadîse Buharî, Müs-
lim ve Nesâi'nin yer verdiğini belirtmiş, sonra da açıklamanın tama*mını rükû'dan kalkınca elleri omuz seviyesine kadar kaldırma me*selesine teksif etmiş, diğer husus üzerinde durmamıştır.

Çıkarılan Hükümler:


1- İmam başını rükû'dan kaldırınca SEMİ'ALLAHU LtMEN HAMİDEHÜ, RABBENA LEKE'L-HAMDÜ der, bunu söylemesi sün*nettir. Şafiîler de aynı görüştedirler. Hanbelîler de buna yakın icti-ihatta bulunmuşlarsa da, İmam Ahmed'den yapılan bir rivayette, bu |ikisini imamın söylemesi sünnettir, yalnız başına kılan ise, sadece tesmi' söylemesi sünnettir.
İmam Mâlik ise, imama uyanlar sadece RABBENA LEKE'L-HAMD derler, İmam ise sadece tesmi' ile yetinir. Onlara göre, belir*tilen şekilde hareket etmek sünnettir.
2- Rükû' ve secdelerde me'sür duâ ve zikirleri söylemek müa ıtehabdır.