Rüku’nun Şekil ve Sureti

İslâm, ibâdeti hem âdetten, hem keyfi hareket ve sözlerden ayır*mak, ona ciddiyet ve resmiyet kazandırmak için birtakım ölçüler koymuş, kurallar getirmiştir. O bakımdan hemen her ibâdette o ölçü ve kurallara riâyeti gerekli kılmış ve ibâdetin kabul olunması için onların bir kısmını şart, bir kısmını rükün, bir kısmını vâcib, bir kıs*mını da sünnet ve adâb çerçevesi içine almıştır.
O bakımdan rükû'un şekil ve sureti de belirlenmiş, Resûlüllah'-ın (A.S.) kavli ve fiili sünnetiyle bunun sınırları çizilmiştir.
İlgili hadîsler:
Ebû Mes'ûd Ukbe b. Amîr'den yapılan rivayette
«Ebu Mes'ûd rükû'a vardığında ellerini (kollarımı yanlarındanbiraz uzaklaştırıp uzak tutar, iki elini dizlerinin ön kısmının üzeri*ne koyar, parmaklarının abasını açık tutar ve şöyle derdi: Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'i böyle namaz kılarken gördüm.»
Diğer bir rivayette, Rîfaâ b. Râfi'in (R.A.) Peygamber (A.S.) den naklettiği haberde, Peygamber (A.S.) buyurdu ki : «Rükû'a vardığın*da iki elinin iç kısmını dizlerin üzerine koy!»
Mus'âb b. Sa'd (R.A.) den yapılan rivayette, demiştir ki : «Baba*mın yanıbaşmda namaz kılıyordum, iki elimin içini üstüste getir*dikten sonra iki uyluğumun arasına koyuyordum. Babam beni böy*le yapmaktan men'etti ve şöyle dedi : Biz de öyle yapıyorduk, ama ellerimizi dizler üzerine koymakla emrolunduk.»
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır :
1- Rükû'a eğildiğinde kolları biraz açık tutmak, parmaklar arasını hafif açık bulundurarak elleri dizlerin ön kısmını kaplar şe*kilde koymak sünnettir.
2- Rükû'da ellerinin iç kısmını birleştirip uyluk arasına koy*mak mekruhtur.
Hadîslerin ışığında müctehit imamların görüş, istidlal ve ihticacları :
a) Hanefîlere göre :
Rûkü'da elleri diz kapakları üzerine koymak sünnettir. Bu, As-hab-ı-Kiramm hemen hepsinin görüş ve amelidir. İbn Mes'ud (R.A.) ise, iki elin içini biraraya getirip uyluklar arasında koymanın sünnet olduğunu söylemişse de, sahîh kabul edilmemiştir.
Hanefîler bu konuda Enes (R.A.) den yapılan şu rivayetle istid*lal etmişlerdir : «Rükû'a gittiğinde iki elin içini dizlerin üzerine koy, parmakların arasını açık tut..»
b) Şafiîlere göre :
Rükû'da iki elin içiyle diz kapaklarını tutmak ve parmaklar ara*sını açık bulundurarak kıbleye tevcih etmek sünnettir..
c) Hanbelilere göre :
Rükû'a giden kimseye, ellerini dizleri üzerine koyması vâcibdir. Bu, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'den rivayet yoluyla sabit olmuştur. Aynı zamanda Hz. Ömer, Hz. Ali, Hz. Sa'd, İbn Ömer ve Tabiinden önemli bir cemaat de böyle yapmışlardır. îmam Sevrî, îmam Mâlik, îshak b. Rahuye ve rey tarafdarları da aynı görüştedirler. An*cak ismi geçenlerden bir kısmına göre, vâcib, bir kısmına göre sün*nettir.
Seleften bir gruba göre, ellerinin içini birbirine kavuşturup uy*luk arasında tutmak vâcîb veya sünnettir. Ancak İslâm'ın ilk yılla*rında bu böyle idi, sonra neshedildi, yani böyle yapmak kaldırıldı. Mus'ab hadîsi de buna delâlet etmektedir.
d) Mâlikilere göre :
Sahnûn'un ibn Kasım'dan naklen tesbitine göre, İmam Mâlik rükû' hususunda bir had koymamış, bunu bid'a saymış ve herkes nasıl rükû' yapıyorsa öyle rükû' yapılır, demiştir.
Abdurrahman el-Ceziri ise, bu meseleyle ilgili Mâliki mezhebi*nin görüşünü şöyle nakletmektedir : «Elleri dizlerin üzerine koy*mak, kolları yanlardan biraz açmak menduptur, sünnet değildir. Rükû'da parmakların arasını açmak veya kapamak söz konusu de*ğildir, kendi haline bırakılır, sadece temkini sağlamak için eller iyi*ce diz kapaklarına dayatılır.
Diğer üç mezhebe göre, kadınlar rükû'da kollarını yanlarından açık tutmazlar, bilâkis tam yanlarına bitiştirerek rükû' yaparlar. Bunda, ittifak vardır.
Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller :
Ebu Cafer et-Tahavi bu meseleyle ilgili, farklı rivayetleri nakle*derek rükû'da elleri nasıl tutmanın sünnet olduğunu belirtmeye ça*lışmıştır. Önce, iki elin içini birbirine dayayıp uyluk arasında tutan*ların istidlal ettikleri rivayetleri şöyle sıralamıştır:
Alkarna ve el-Esved'den yapılan rivayette, bu iki zat, Abdullah'*ın yanma girmişler. Abdullah onlara, «bunlar sizin arkanızda İnamaz kıldılar mı?» diye sormuş, onlar da «evet...» diye cevap vermiş*ler. Bunun üzerine Abdullah kalkıp namaza dururken birini sağma, diğerine soluna almıştır. Alkame ile Esved devamla diyorlar ki, biz*ler ellerimizi dizlerimiz üzerine koyup rükû'u yerine getirdik. O eliy*le ellerimize vurdu ve ellerimizin içlerini bitiştirdi, sonra da kendi ellerini bitiştirip uylukları araşma koyduktan sonra şöyle dedi: «İş*te Peygamber (A.S.) da böyle yapardı.»
Aynı rivayet iki ayrı tarikden daha yapılmıştır. Bazıları bu ri*vayetlerle ihticac ederek rükû'da ellerin içlerini bitiştirip uyluk ara*sına konulması görüşünü savunmuşlardır.
Ebu Abdurrahnıan'm yaptığı rivayete göre, Ömer CR.A.) şöyle demiştir : «Ellerinizle dizlerinize iyice tutunun, çünkü diz kapakla*rına iyice tutunmak size sünnet kılınmıştır.»
Ata' b. Sâib, Salim el-Birad'dan rivayet ediyor ve «Salim benim yanımda kendi nefsimden daha sika (güvenilir) dir» diyor. Salim şöyle demiştir: Ebu Mes'ud el-Bedrî bize dedi ki: «Size Resulüllâh'-m (A.S.) nasıl namaz kıldığını göstereyim mi?» Bunu müteakip uzun bir hadis nakletti ve sonra şöyle dedi : «Resûlüllah (A.S.) rü-kû'a vardı, iki elinin içlerini dizleri üzerine koydu ve parmaklarını diz kapaklarının altına doğru açık bir vaziyette bulundurdu»
Amir b. Atâ' da diyor ki : Ebu Humayd es-Sâidî'den işittim, o, biri Ebu Katâde olmak üzere on tane ashabın yanında belirtilen şe*kilde rükû' yapıldığını söylemiş, hepsi de doğru söylüyorsun diye onu tasdik etmişlerdir.
Mus'ab b. Sa'd'in de kendi babasından buna benzer bir rivayet yaptığı, namazda ellerinin içini üstüste koyup uylukları arasında tutunca, babası ona mani olmuş ve «oğulcağızım, biz de öyle yapı*yorduk. Sonra Resûlüllah (A.S.) Efendimiz, ellerimizin içini dizleri*mizin üzerine koymamızı emretti,» demiştir.
Ebu Cafer bu mana ve hükümde birkaç rivayet naklettikten sonra rükû:da elleri dizlerin üzerine koymanın sünnet olduğu neti*cesini istidlal ederek aksine olan rivayetlerin hükmünün kaldırıldı*ğını belirtiyor.
Enes b. Mâlik (R.A.) diyor ki:
«Resûlüllah (A.S.) Efendtmiz'e on yıl hizmet ettim, hiçbir gün beni dövüp azarlamadı, eliyle beni itmedi ve ağır bir söz söylemedi ve yüzünü bile olsun ekşitmedi...» Enes anlattıklarını uzun uzadıya ifade ettikten sonra şöyle dedi : «Peygamber (A.S.) bana, oğulcağı-zım, rükû'a vardığında ellerin içini dizlerin üzerine koy ve parmak*ların aralarını açık bulundur, kollarım da iki yanından açıp biraz yüksekçe tut...» Bu hadîsi Taberâm* el-MuJcemü's-Sağîr'inde, Ebu Ya'lâ el-Mevsalî kendi Müsned'inde rivayet etmişlerdir.
Bu manada bir diğer hadîsi İbn Adiy el-Kâmil'de, el-Akiylî ve İbn Hibban Kitabu'z-Zuafa'da Kesir b. Abdullah Ebu Hâşim el-Âmâ-li'den rivayet etmişlerdir. Ancak İbn Adiy ve el-Akiylî hadisin zayıf olduğunu belirtmişler; râvilerinden Kesir b. Sâlim'in hadîs uydur*duğunu İbn Hibban söyleyerek güvenilir bir kişi olmadığına dikkat*leri çekmişlerdir.
Ebu Velîd Muhammed b. Abdullah el-Erzakî Mekke Tarihi'nde İsmail b. Râfi' tarikiyle Enes b. Mâlik'in şöyle dediğini rivayet etmiş*tir : «Resûlüllah (A.S.) Efendimizle birlikte Mescid-i Hayf'de bulu*nuyordum. İki adam O'na geldi. Biri Ansardan, diğeri Sakîf kabile*sinden idi, SakifH öne geçip bir şey sormak isteyince Peygamber (A.S.) ona : SaMfîi kardeş! hacetin ne ise sor, ama ister sen ne sor*mak istediğini ben sana haber vereyim? O da, bu benim için çok da*ha uygun olur, diye cevap verdi. Peygamber (A.S.), namazından sor*mak üzere geldin, değil mi- O da, evet, seni hak peygamber olarak gönderen Allah hakkı için öyledir, dedi. Peygamber (A.S.) ona şöyle buyurdu : «Gecenin evvelinde ve sonunda namaz kü, sonra gecenin ortasında uyu. Namaza kalktığın zaman, rükû'a vardığında ellerini dizlerin üzerine koy, parmakların arasını açık tut, sonra başını kal*dır ve eklemlerinden her biri yerini alıncaya kadar doğrulup bekle..» Bu hadîsin bir benzerini de İbn Hibban kendi Sahîh'inde riva*yet etmiştir. Taberânî ise el-Mu'cem'inde naklederek hadîsin tama*mını zikretmiştir.
Zeylaî, rüku'da ellerin dizler üzerine konulmasıyla ilgili ona ya*kın hadîs rivayet etmiştir ki, çoğu sahihtir. Böylece namazda rükû'*da elleri dizler üzerine koymak, parmaklar arasım biraz açık tut*mak sünnettir. Aksine bir şekil ise mekruhtur.
794 ve 795 nolu Ebu Mes'ud ve Rifa'a hadîslerinin ricali sikat (gü*venilirler) dir. O bakımdan her iki hadisin sıhhati üzerinde şüphe eden çıkmamıştır.
796 nolu Mus'ab hadisini ise Tirmizî sahîhlemiştir. Aynı zaman*da bu manada ona yakın hadis rivayet edilmiştir.

Çıkarılan Hükümler:


1- Rükû'a gidildiğinde elleri dizler üzerine koymak ve par*maklar arasım biraz açık tutmak sünnettir.
2- Rükû'da ellerin içlerini birbirine yapıştırıp uyluk arasına konulması ile ilgili hüküm kaldırılmıştır. O bakımdan yapılmasında kerahet vardır.
3- Rükû'da kolları biraz yükseltip açık tutmak müstehabdır. Kadınların ise, kollarını yanlarına bitiştirmeleri müstehabdır.