Namazda Secde Yerine Bakmak

Namaz, huzur, dikkat, saygı ve edep makamıdır. Bir bakıma vuslat zamanıdır. Fâtiha'yı okumak suretiyle Allah ile konuşma ma*kamına yükselme dönemidir. Göğüs ve alın kıbleye yönelik, gözler secde yerine bakar vaziyette kemal-i edeple durup ibâdet etmek, şüphesiz ki büyük bir bahtiyarlıktır. Dikkatin başka bir yana dağılması, insanı asıl dikkat edeceği noktadan uzaklaştırır. O ba*kımdan namazda gözle de olsa sağa sola iltifat etmek, duvarlardaki yazı ve nakışlarla, halı ve kilimlerdeki renk ve motiflerle meşgul olmak namazın feyiz ve faziletini düşüreceğinden mekruh sayılmış tavana doğru kaldırmak da doğru değildir.
Konuyla ilgili hadisler:
îbn Sirîn'den yapılan rivayete göre «Resûltillah (A.S.) Efendimiz (bazan, gözlerini semaya doğru çevirirdi. O sebeple, «Onlar ki na*mazlarında saygıyla korkarlar...» mealindeki âyet indi. Resûlüllah (A.S.) Efendimiz, başını eğdi.»
Açıklama :
Resûlüllah (A.S.) Efendimizin zaman zaman namazda olsa bile gözlerini semaya doğru çevirmesi, Allah'a olan aşk ve üstün saygı*sından kaynaklanır, inen ilâhi tecellilere hayranlık duymasının ayrı bir tezahürü hikmetini taşırdı. Diğer insanların böyle bir mazhari*yete ermeleri söz konusu olmayacağına göre, Resûlüllah'ın (A.S.) o davranışı, namazın sünnetlerinden sayılarak ümmeti tarafından taklîd edilmesini önlemek için, ilgili âyetle, secde yerine bakmak su*retiyle ümmetine namaz adabından birini daha öğretmesi tavsiye edilmiştir.
Ebu Hureyre (R.A.) den yapılan rivayette, Peygamber (A.S.) Efendimiz şöyle buyurmuştur : «Bazı topluluklar namazda ya göz*lerini göğe doğru kaldırmaktan vazgeçerler, ya da gözleri herhalde kapılıp ahnır.»
Enes (R.A.) den yapılan rivayette, Peygamber (A.S.) Efendimi*zin şöyle buyurduğunu söylemiştir : «Bazı topluluklara ne oluyor da namazda gözlerini göğe doğru kaldırıyorlar?» Sonra da Resûlüllah (A.S.) bu husustaki sözünü biraz daha tesirli kılarak buyurdu ki -. «Ya vazgeçerler, ya da gözleri (bakışları) kapılıp alınır.»
Abdullah b. Zübeyir (R.A.) den yapılan rivayette, demiştir ki : «ResûUillah (A.S.) Efendimiz teşehhütte oturunca sağ elini sağ uy*luğunun üzerine, sol elini de sol uyluğu üzerine bırakır, şehadet par*mağıyla işarette bulunur ve bakışı parmak işaretini aşmazdı, (yani teşehhütte önüne bakar, başka tarafa gözlerini kaydırnıazdı.)»
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır :
1- Namazda gözleri sağa sola kaydırmak, çevreyi taramak mekruhtur.
2- Namazda daha çok secde yerine bakılır, böyle yapmakmüstehabdır.
3- Namazda gözleri göğe doğru kaldırmak mekruhtur.
4- Teşehhüde oturulduğunda elleri uyluklar üzerine koymak sünnettir.
5- Teşehhüt esnasında diz kapaklarına bakmak, etrafı gözle taramamak müstehabdır.
Hadîslerin ışığında müctehit imamların görüş, tesbit, istidlal ve ihticacları:
a) Hanefîlere göre :
Namazda başıyla sağa-sola iltifat etmek mekruhtur. Göğüsüyle sağa-sola çevrilmek ise namazı bozmasa bile hem mekruh, hem de fazileti gidericidir. Ancak göz ucuyla çevreye iltifatta bulunmak mek*ruh değildir. Nitekim Resûlüllah (A.S.) Efendimiz gözünün ucuyla ashabının davranışlarını bazan tarardı.
Namazda ayakta iken secde yerine bakmak, rükû'da ayakla-fra, otururken uyluklara bakmak namazın adâbmdandır,
b) Şâfiîlere göre :
İlgili hadislerle istidlal edip namazda ayakta iken secde yerine [bakıp etrafa iltifat etmemek, teşehhüde otururken şehadet parma*ğına bakıp yine ileriye ve etrafa iltifatta bulunmamak sünnettir. Aksini yapmak mekruhtur. Göğsüyle kıbleden ayrılan kimsenin namazı bozulur.
c) Hanbelüere göre
Namazda sağa-sola iltifat mekruhtur. Vücudunu bütünüyle kıb*leden başka yana çevirirse namazı bozulur. Ancak Kabe'de veya aşı*rı korkulu anlarda böyle yapmasıyla namaz bozulmaz. Yüzüyle ve*ya göğsüyle sağa-sola iltifat namazı bozmaz. Gözleri göğe kal*dırmak ise, mekruhtur.
d) Mâlikîlere göre:
Namaz kılanın ayakları kıbleye yönelik bulunduğu takdirde sa*ğa-sola iltifat mutlaka mekruhtur, bu ister baş ve göğüsle, isterse vü*cudun bütünüyle olsun farketmez. Ancak ayakları da kıbleden çevri-lirse, o takdirde namazı bozulur.[91].
Namazda gözleri göğe doğru kaldırmak, eğer öğüt ve ibret al*mak içinse, mekruh değildir.
Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller:
615 nolu İbn Şirin hadisi nıurseldir. Çünkü bu zat tabiîndendir, Peygamber (A.S.) Efendimize ulaşmamıştır. Bundan, onun hadîsi rivayet ettiği sahabinin ismini atladığı anlaşılıyor. Ancak ricali sı-kat (güvenilirler) dir. Beyhakî ise hadisi mevsulen tahrîc etmiştir. el-Hâkim ise Müstedrek'te Ebû Hüreyre'den (R.A.) şu lâfızla tah-rîc etmiştir: «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namaz kıldığı zaman gö*zünü göğe doğru kaldırırdı. «Onlar ki namazlarında saygıyla kor*karlar...» âyeti inince, başını eğmeye başladı.»
îbn Zübeyr'in hadîsini ise, Ibn Hibban kendi sahihinde tahrîc etmiştir. Aslı ise Müslimde geçer, ancak orada şu cümleye yer ve*rilmemiştir: «Gözleri işaret parmağım aşmazdı.»
Gözlerin kapılıp alınmasından maksat, kör olmasıdır. Bu, zahi*rî bir körlük değil, manevî körlüktür, yani gözler namazın nurun*dan mehrûm kalır, demektir.
Ezvac-ı tahirattan Ümmü Seleme (R.A) şöyle anlatmıştır: «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz zamanında namaz kılmaya kal*kan kimsenin gözlerinin bakış açısı ayaklarını aşmazdı. Resûlül*lah (A.S.) Efendimiz vefat ettikten sonra, namaz kılan kimsenin bakış açısı alnını koyduğu secde yerini aşmazdı. Ebûbekir (R.A.)
vefat etti, Hz. Ömer zamanında namaz kılan kimsenin namazdaki bakış açısı kıble yerini aşmazdı. Hz. Osman (R.A.) zamanında ise, fitneler baş gösterdi, o yüzden insanlar namazda sağa-sola iltifat tmeye başladılar.»
îbn Hazım hadîsin zahirine bakarak, sağa-sola iltifat edenin namazı bozulur demiştir. Yine bu zata göre, namazda gözleri göğe doğru kaldırmak da namazı bozar.

Çıkarılan Hükümler:


1- Nazmada sağa -sola baş ile veya göğüsü çevirerek iltifat btmek mekruhtur, namazın faziletini düşürür.
2- Namazda ayakta iken secde yerine, otururken diz kapak-bna veya uyluğa bakmak adâbdandır. (Bu Hanefîlere göredir).
3- Namazda ayakta iken secde yerine bakmak, otururken şehadet parmağına bakmak sünnettir. Sağa-sola iltifat mekruhtur. Ayrıca namazda göğüsü kıbleden çevirmek namazı bozar. (Bu Şafiî-lere göredir).
4- Sağa sola iltifat etmek mekruhtur. Namazda vücudu bü*tünüyle kıbleden çevirmek namazı bozar. (Bu, Hanbelîlere göredir).
5-Namazda ayaklar kıbleden başka bir cihete çevirilmedigi takdirde göğüsün veya vücudun tamamının kıbleden çevrilmesi taamazı bozmaz. (Bu, Mâlikîlere göredir).
6- Namazda gözleri göğe doğru kaldırmak mekruhtur.