Namazda Sağ Eli Sol El Üzerine Koymak

Namazın farzlarından biri de kıyam, yani ayakta durmaktır. Na*maza niyet edip tekbîr getirdikten sonra kıraat süresince ayakta dur*mak farzdır. Bu ayni zamanda bir rükündür.
Hikmetine gelince, bizi iki ayak üzerine yürüten ve dimdik ayak*ta durma kudretini veren, böylece ahsen-i takvim üzere yaratıldığı*mızı bu özelliğimizle de belirginleştiren Rabbımıza hamdediyor, bu nimetine karşı şükür borcumuzu huzurunda el bağlayarak yerine getirmek istiyoruz. Hem Fâtiha'yı okumak, bir bakıma Allah'a hitap edip O'nunla konuşmak demektir. O bakımdan da ayakta edeple du*rup el bağlayarak O'nun huzurunda kulluğumuza yakışanı yapma*mız kadar tabii ne olabilir?
.Namazda kıyam, yani ayakta durmanın farz olduğuna muhale*fet eden olmamıştır, bunda icma' vardır. Ancak kırat süresinde er*keklerin göbek altında, kadınların göğüsleri üzerinde el bağlamaları müctehid imamların hepsi tarafından sünnet sayılmamıştır. Konuyu bu açıdan incelemek istiyoruz.
İlgili hadîsler :
Vâil b. Hücür (R.A.) den yapılan rivayette, o, Peygamber (A.S.) Efendimiz'in namaza giriş yaptığında tekbîr getirerek ellerini kaldır*dığını, sonra da elbisesini (ön kısmını bitiştirerek) kapadığını, sonra da sağ elini sol elinin üzerine koyduğunu; rükû' yapmak istediğinde ellerini çıkarıp kaldırdığını, tekbîr getirerek rükû'a vardığını, semi'al-lahu limen hamidehü dediği zaman yine ellerini kaldırdığını, secde et*tiğinde iki eli arasına secde ettiğini görmüştür.
Ayni hadîsi Ahmed ve Ebû Dâvud şu cümleyi de fazla olarak rivayet etmişlerdir -. «Sağ elini sol elinin ayası üzerine, bileğinin İÇ kısmını, sol bileğinin üst kısmına koyduğunu...»
Ebu Hâzim'den, o da Sehl b. Sa'd (R.A.) den rivayet etmiştir:
«İnsanlara namazda adamın sağ elini sol bileği üzerine koyma*sı emrediliyordu. Ebu Hâzim şöyle dedi : Bunu bilmiyorum, ancak Peygamber (A.SJ Efendimize kadar refedildiğini (biliyorum).»
îbn Mes'ûd (R.A.) den yapılan rivayete göre, adı geçen, namaz kılarken sol elini sağ eli üzerine koyardı. Cenâb-ı Peygamber (A.S.) onu böyle yaptığını görünce, sağ elini tutup sol eli üzerine koydu.»
Ali (R.A.) den yapılan rivayette, şöyle demiştir : «Namazda eküf-fü eküff üzerine koyup göbek altında bağlamak sünnettir.»
eküff, «keff»m çoğuludur, kelime olarak elin ayası demektir. Bun*dan maksat, sağ elin ayasını sol elin üzerine koymaktır; Arapçada bazan birbirine yakın iki ayrı şeyden söz edilirken her ikisi için ga*lip olanın ismi kullanılır. O bakımdan Hz. Ali (R.A.) de el ayası ile elin üst kısmı için birden «eküff» ismini kullanmıştır.
Hadîslerin açık delâletinden anlaşılan hükümler :
1- Namaza başlarken tekbîrde elleri kaldırmak sünnettir.
2- Namaza niyet edip tekbîr getirdikten sonra hırka, üstlük, pardüsü ve benzeri bir elbisenin açık bulunan ön kısmındaki iki ka*nadını el ile bitiştirip biraraya getirmekte bir sakınca yoktur.
3- Namazda kıyam rüknü yerine getirilirken sağ eli sol el üze*rine koymak sünnettir.
4- Rükû'a varırken tekbîr getirip elleri kaldırmak ve rükû'-dan kalkılırken yine elleri kaldırmak sünnet veya müstehabdır.
5- Secde ederken alın ve burnu iki elin arasında koymak müs*tehabdır.
6- Kıyamda sağ eli sol elin bileği üzerine kovmak müstehab*dır. ,
7- Sol eli sağ el üzerine koymak mekruhtur.
8- Elleri göbek altında bağlamak sünnet veya müstehabdır.
Hadîslerin ışığında müctehit imamların görüş, tesbit içtihat ve istidlalleri:
a) Hanefîlere göre :
Namazda ayakta dururken erkeklerin sağ ellerini sol elleri üze*rine koyup göbek altında bağlamaları sünnettir. Bu da, niyet edip iftitah tekbirini alırken ellerini kaldırınca artık yanlarına sarkma*yarak bağlamakla gerçekleşir. İmam Muhammed'e göre, kıraate baş*lamadan ellerini bağlamaz. Sübhanekeyi okuyup eûzü besmele çe*kinceye kadar ellerini yanlarına sarkıtır, kıraate başlayınca bağlar. Ayrıca sağ elinin serçe ve baş parmaklarıyla sol elinin bileğim hafif kavrayıp tutar. Gerçi bunu hanefî fukahasmdan çoğu istihsanen uy*gun görmüşse de muhalefet eden de olmuştur.
Kadınlar ise, kıyamda sağ ellerini sol elleri üzerine koyup gö*ğüsleri üzerinde bağlarlar, onlar hakkında müstehab olan böyle yap*maktır. Ancak serçe ve baş parmaklarıyla sol elin bileğini kavra*mazlar.
b) Şâfiîlere göre :
Namazda erkek ve kadının sağ ellerini sol elleri üzerine koyma*ları ve ellerini göğüsleriyle göbekleri arasında bağlamaları sünnet*tir. Bu durumda sağ elinin parmaklarım bitişik tutması veya sol eli*nin bileği üzerine yayması hususunda muhayyerdir.
c) Hanbelilere göre :
Erkek ve kadının namazda sağ elinin içini sol elinin üzerine ko*yup göbekleri altında bağlamaları sünnettir.
Hanbelüer bu mesele hakkında Kubayse, Sehi b. Sa'd ve Ebu Hâzim hadîsleriyle istidlal etmişlerdir. Ayrıca Vâil b. Hücür'den ri*vayet edilen hadîsle de istidlal ederek, sağ eli sol elin bileği üzerine koymanın da müstehab olduğunu belirtenler olmuştur.
Yine İmam Ahmed'e göre, kadın ve erkeğin ellerini göbekleri üzerinde bağlamaları sünnettir. Nitekim Saîd b. Müseyyeb'in de kav*li böyledir.
d) Mâlikîlere göre
Mezhebin zahirine göre, namazda eller bağlanmayıp yan tarafa sarkıtılır. Aynı zamanda bu görüş, İbıı Zübeyir ile el-Hasen'den riva*yet edilmiştir.
Abdurrahman el-Cezîrfnin tesbifcine göre, Mâhkîler bu mesele hakkında şöyle demişlerdir : Sağ eli sol el üzerine koyup göbek üze*rinde bağlamak menduptur sünnet değildir, şu şartla ki, namaz kılan böyle yapmakla Peygamber (A.S.) Efendimiz'in sünnetine uymayı kasdetmiş olacak; bunun aksine daha rahat durmak ve bir bakıma ellerini bağlamak suretiyle kendine destek sağlamak için yaparsa, mekruh sayılır. Nafile namazlarda ise, ne maksatla bağlarsa bağla*sın, mendup sayılır.
Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller:
602 nolu Vâil b. Hücür hadîsini aynı zamanda İbn Hibban ile İbn Huzeyme de tahrîc etmişlerdir. Aynı babda bir diğer hadîsi Ah-med ile Tirmizî de Kubeyse b. Helb tarikiyle rivayet etmişlerdir. Semmak'tan başkası ondan rivayet etmemiştir. Bununla beraber sıka olduğunu kabul edenler vardır. İbn Medenî ile Nesâî onun meç*hul olduğunu, Tirmizî ise hasen sayıldığını söylemiştir.
Darekutnî, Beyhaki ve ibn Hibban ise ibn Abbas'dan CR.A.) ri*vayet etmişlerdir. el-Akılî ise, ibn Ömer'den (R.A.) rivayet etmiş ve zayıf olduğuna dikkatleri çekmiştir. Ayrıca Darekutnî Huzayfe'-den rivayet etmiştir. Beyhakî ise Hz. Âişe (R.A.) dan rivayet etmiş ve hadîsi sahîhlemiştir. Hafız Bezzar ise, Şeddad b. Şurahbîl'den ri*vayet etmiştir, ancak isnadında Abbas b. Yunus bulunuyor ki, bu zat üzerinde duranlar olmuştur. Zehebî'nin onu zayıflar arasında anmadığına bakılırsa, sıka olduğu ağırlık kazanır. Taberânî ise, Ya'-lâ b.Merre'den rivayet etmişse de isnadında Abdullah b. Ya'lâ bu*lunuyor ki, bu zat zayıf kabul edilmiştir.
Rivayetlerin çokluğu dikkate alınınca, hadîsle istidlal ve ihtica-cm doğru olacağı neticesi ortaya çıkmaktadır. Böylece hadîs, namaz*da elleri belirtilen şekilde bağlamanın meşruiyetine delâlet ediyor.
Şevkanî'nin tesbitine göre, bu babda yirmi rivayet, onsekiz saha-bî ve tabiîden yapılmıştır. O bakımdan ibn Abdülber şöyle demiştir:
Bu babda belirtilen hususun hilâfına Peygamber (A.S.) dan başka bir rivayet yapılmamıştır.
603 nolu Ebu Hâzim hadîsi hakkında Nevevî şöyle demiştir : Bu hadîs sahih ve merfu'dür.
604 nolu îbn Mes'ud hadîsi hakkında ise İbn Seyyid'in-nâs şöyle de*miştir . «Ricali, rical-i sahihtir yani senedi ve ricali sahîh tesbit edil*miştir. «Bu konuda Ahmed b. Hanbel ve Darekutnî, Câbir (R.A.) den şu lâfızla rivayet yapmışlardır : «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namaz kılmakta olan bir adamın yanından geçerken, o adamın sol elini sağ eli üzerine koyduğunu gördü ve tutup kaldırdı, sağ elini sol eli üzeri*ne koydu.»
Bu rivayet de, namazda sağ eli sol el üzerine koymanın meşru'iye-tine aksinin meşru' olmadığına delâlet etmektedir. Cumhur da aynı görüştedir.
605 nolu Hz. Ali hadîsinin isnadında Abdurrahman b. îshak el-Kû-fî bulunuyor ki, Ebû Dâvud diyor ki, Ahmed b. Hanbel'in onu zayıf*lar arasında andığını duydum. Buhârî ise, «onun hakkında şüpheyle durulmuştur, derken îmam Nevevî onun zayıf olduğunu belirtmiştir. Bu bapta ayrıca Ebû Davud'un Ebû Cerîr'den onun da babasın*dan yaptığı bir rivayet daha var ki, şu lâfızla tesbit edilmiştir : «Hz. Ali'yi gördüm, namazda sağ eliyle sol elinin bileğini tutup göbeğinin üzerinde bağlamıştı.» Ancak bunun isnadında Ebu Tâlût Abdusse-lâm b. Ebî Hâzim bulunuyor ki, bu zat üzerinde de durulmuştur. Ebû Dâvud, onun hadîsinin yazılabileceğini kaydetmiştir.
Ayrıca Ebû Dâvud bu bapta Tâvus'tan yaptığı rivayette, şöyle denildiğini tesbit etmiştir ; «Resûlüllah (A.S.Î Efendimiz namazda sağ elini sol eli üzerine koyar, sonra da ikisini göğsü üzerinde bağlar*dı.» Bu hadis, mürseldir, yani senedinden bir sahabi düşmüştür.
Namazda elleri göbek altında bağlamanın müstehab olduğunu söy*leyen İmam Ebû Hanîfe, İshak b. Râhuye, Ebu İshak el-Mervezî ve îmam Şafiî'nin arkadaşları 605 nolu Hz. Ali (R.A.) hadîsiyle istidlal etmişlerdir. îmam Şafiî ise bu husustaki diğer rivayetleri de dikka*te alarak ellerin göbekle göğüs arasında bağlanmasının müstehab olduğunu söylemiştir. Cumhur da aynı görüştedir. İmam Şafiî da*ha çok İbn Huzeyme'nin kendi Sahîh'inde, Vâil b. Hücür'den nak-
lettiği şu hadîsle ihticac etmiştir : «Resûlüllah (A.S.) Efendimizle beraber namaz kıldım. O, sağ elini sol eli üzerine koyup göğsü üze*rinde bağlamış bulunuyordu.» Oysa bu rivayet, İmam Şafiî'nin gö*rüşünü destekler mahiyette bir hüküm ifade etmemektedir. Çünkü Şafiî göğüsle göbek arası derken hadîste göğüs üzerine bağlandığı belirtilmektedir. ,
Vâü'in bu rivayetini, Hz. Ali'nin şu yorumu kuvvetlendirmek*tedir : Kevser sûresinde «venhar», elleri göğüs üzerinde bağlamak demektir. Diğer bir yoruma göre, rükû'dan kalkıldığında elleri gö*ğüs hizasına kadar kaldırmak demektir. Bunu deve kesme mana*sına hamledenler de olmuştur.

Çıkarılan Hükümler:


1- Namazda sağ eli sol el üzerine koymak sünnet veya müs-tehabdır.
2- Elleri erkeklerin göbek altında, kadınların ise göğüsleri üzerinde bağlamaları müstehabdır. Bu, Hanelilere göredir.
3- Sağ eli sol el üzerine koyup göğüsle göbek arasında bağla*mak sünnettir. Bu îmam Şâfiîye göredir.
4- Sağ elin içini, sol elin üzerine koyup göbek altında bağla*mak hem erkeklere, hem kadınlara sünnettir. Bu, Hanbelilere göre*dir. İkinci bir rivayete göre, göbekleri üzerinde bağlamaları sünnet*tir.
5- Namazda elleri bağlamayıp yan taraflara sarkmak müste*habdır. Bununla beraber göbek üzerinde bağlamak da müstehab sayılmıştır, şu şartla ki, sünnete uyma kasdiyle yapılmış olsun. Bu, Mâlikîlere göredir.