Namaz Nerelerde Kılnabilir , Nerlerde Kılınamaz

İslâm Peygamberi Hz. Muhammed (A.S.), ibâdeti mabedin dar çerçevesine hapsetmeyip yeryüzünün her yanını mescid olarak ilân etmiş, temiz olduğu ve haklara tecavüz gibi bir sakınca bulunma*dığı takdirde herhangi bir yerde vakit girince namaz kılmakta bir sakınca yoktur. Çünkü amaç yer değil, kâinatın yaratıcısına kulluk görevini yapmak, O'nun rızasına ermek niyetiyle emrettiği şeyleri yerine getirmektir.
O halde yeryüzünde bazı yerlerde namaz kılmak caiz veya mu*bah olduğu halde bazı yerlerinde mekruh veya haram olabilir. Bun*ları tefrik edebilmek için ilgili hadîsleri nakletmemiz gerekmektedir: Câbir (R.AJ'den yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
«Yeryüzü benim için temizleyici ve mescid kılınmıştır. Hangi adama namaz (vakti) gelip ulaşırsa, orada namazını kılsın.»
İbn Münzir diyor ki: Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in şöyle bu*yurduğu rivayet yoluyla sabit olmuştur: «Yeryüzünün hepsi benim için temiz, mescid ve temizleyici kılınmıştır.»
Ebû Zer (R.A.)'den yapılan rivayette demiştir ki:
Peygamber (A.S.) Efendimiz'e sordum, «İlk konulan mescid
hangisidir?» Cevab verdi: «Mescidü'l Haram» Ben «Ondan sonra han*gisi?» diye sordum. Buyurdu ki: «Mescid-i Aksa» Ben, «İkisi arasın*da ne kadar (zaman geçmiştir)?» diye sordum. O, «Kırk yü» diye cevap verdi. Ben «Ondan sonra hangisi?» diye sordum. Buyurdu ki: «Nerede namaz vaktine ulaşırsan orada namaz kıl, yerin hepsi mes-ciddir.»
Ebû Mersedil-Ğanevî (R.A.)'dan yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: «Kabirlere doğ*ru namaz kılmayın ve kabirler üzerine oturmayın.»
İbn Ömer (R.A.'dan yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efen*dimiz'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: «Namazlarınızın bir bölü*münü evlerinizde kılın, onları kabirler (gibi namaz kılınmayan yer*ler) edinmeyin.»
Cündeb b. Abdullah el-Becelî (R.A.)'den yapılan rivayette şöyle demiştir: Vefatından beş gün önce Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in şöyle dediğini işittim: «Doğrusu sizden öncekiler peygamberlerini ve salih kişilerinin kabirlerini mescid edindiler; haberiniz olsun ki, ben sizi bundan men'ediyorum, sakın kabirleri mescidler edinmeyin!»
Ebû Hüreyre (R.A.)'den yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efendimizin şöyle buyurduğunu söylemiştir: «Koyun-keçi ağlında namaz kılın, fakat devenin çöküp yattığı yerde kılmayın.»
Zeyd b. Cübeyre'den, o da Dâvud b. Husayn'dan, o da Nâfî'den, o da İbn Ömer (R.A.)'dan rivayet etmiştir: «Şüphesiz ki, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz şu yedi yerde namaz kılınmasını yasakladı:
1- Çöplükte,
2- Hayvan kesilen yerde (mezbaha),
3- Kabristanda,
4-Yol ortasında,
5- Hamamda,
6- Develerin çöküp yattığı yerlerde,
7- BeytuHah'ındamında...
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:
1-Yeryüzünün her yanı teyemmüme elverişli anlamda temiz*dir ve namaz her yerde küınabilir.
2- Yeryüzüne Allah'a ibadet için konulan ilk mescid, Kabe'dir. Sonra da Mescid-i Aksa'dır,
3- Kabristanda namaz kılmak mekruhtur. Kabirlere doğru namaz kılmak da mekruhtur.
4- Kabirlerin üzerine oturmak mekruhtur.
5- Beş vakit namazı ve kazaya kalan namazları, hattâ nafile namazları cami ve mescitlerde kılıp evi namazsız, niyâzsız bırakmak mekruhtur. O bakımdan bazı vakitleri, kaza namazlarım ve nafile namazları evde kılmak müstehabdır.
6- Cami ve mescitlere ölü defnetmek mekruhtur.
7- Salih kişilerin ve velî bilinen kimselerin kabirlerini mes*cid haline getirmek mekruhtur.
8- Koyun ve keçi ağıllarında namaz kılmakta bir sakınca yok*tur.
9- Deve ağıllarında namaz kılmak mekruhtur.
10- Çöplükle, mezDahada, kabristanda, yollarda, hamamda, develerin çöküp yattığı yerlerde ve Kabe'nin damında namaz kılın*maz.
Hadislerin ışığında müctehid imamların görüş, tesbit, istidlal ve üıticaclari:
a) Hanefilere göre:
Bazı zamanlarda namaz kılmak mekruh olduğu gibi, bazı yer-lerde de kılmak mekruh sayılmıştır. Kabe'nin damı gibi... Bu ta'zi-mi terke delâlet ettiği için mekruh kılınmıştır. Yollarda namaz kılmak da mekruhtur, zira insanların gelip geçmesine engel teşkil eder. Aynı zamanda umumun hakkına saygısızlık sayılır.
Böylece Hanefîler Zeyd hadisiyle istidlal edip sözü edilen yedi yerde namaz kılmanın mekruh olduğunu belirtmişler; ayrıca kilise*lerde, gasb edilen yerlerde de namaz kılmanın mekruh olduğuna temas edilerek sayı artırılmıştır.
b) Şâfiüere göre;
Şâfiîler de bu konuda Hanelilerle aynı görüştedirler. Hadiste belirtilen yerlerde, necaset bulunmazsa bile, namaz kılmak mek*ruhtur.
c) Hanbelîlere göre:
Çöplükde, mezbahada, yol ortasında, hamamda, deve ağılında namaz kılmak haramdır ve bâtıldır. Ancak o gibi yerlerde tutuklu bulunma halinde kılınabilir. Sözü edilen yerlerin damlarında da namaz kılınmaz. Ancak cenaze namazının kabristanda kılınması sahihtir.
d) Mâlikîlere göre:
Çöplükte, mezbahada, yol ortasında, necasetten güven içinde olduğu takdirde namaz kılmak kerahatsiz caizdir. Ama necasetin kesin bulunması veya sanılması halinde kılman namaz hükümsüz sayılır. Şüphe edildiği takdirde vakit çıkmanıışsa, kılman namaz iade edilir. Ancak cami dar olduğunda yolda kılmaya mecbur ka*lan kimse, namazdan sonra yolun temiz olup olmadığında şüphe etse bile artık iade etmesi gerekmez. Develerin çöküp yattığı yer*lerde, necasetten emin olsa bile, namaz kılmak mekruhtur, vakit çıkmanıışsa orada kıldığı namazı iade eder.
Kabristanda namaz kılmanın mekruh olup olmadığı hakkında farklı görüş ve ictihadlar vardır:
— Hanefilere göre, kabirler kıbleye yönelen kimsenin hemen önünde ise, namaz kılmak mekruhtur .Ama arka veya üst veya alt kısmında ise, o gibi yerlerde namaz kılmak mekruh değildir. Ayrı*ca kabristanda namaz için özel bir yer ayrılmış ve temiz tutulmuş-sa, orada da namaz kılmakta kerahet söz konusu değildir.
— Hanbelîlere göre, üç veya daha fazla kabir bulunan kab*ristanda,, bu iş için vakfedilmiş se, namaz kılmak batıldır. Bir veya iki kabir bulunuyor ve namaz kılan da o kabirlere yönelik bulun*muyorsa, hiçbir kerahet yoktur.
— Şâfiüere göre, kabirler namaz kılanın ister önünde, ister yanında veya arkasında olsun, kabristanda namaz kılmak mekruh*tur. Ancak şehîdlerle peygamberlerin kabirlerinin bulunduğu yer*de mekruh değildir. Bu da bir tazim kastı taşımıyorsa, aksi halde mekruh sayılır.
Kabirler açık bir vaziyette ise, o gibi yerlerde necaset buluna*cağından kılman namaz mutlaka bâtıldır, Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller:
Ebû Cafer et-Tahavî, konuyla ilgili hadîsleri naklettikten son*ra develerin çöküp yattığı yerde namaz kılmanın kerahatine temas ederek bunun nedeni üzerinde durmuş ve ilim adamlarının iki ay*rı görüşünü şu sözlerle ifade etmiştir:
Bir topluluk, deve çobanlarının umumiyetle develerini çökertip yatırdıkları yerde küçük ve büyük abdestlerini bozmayı âdet edin*diklerini, o yüzden etrafın pislik içinde bulunduğunu, pisliğin bu*lunduğu yerde namaz kılmanın mekruh sayıldığını söylemişlerdir. Koyun ve keçi ağılında abdest bozma âdeti olmadığından etrafta necis bulunmadığı, o bakımdan oralarda namaz kılmakta bir sa*kınca görülmediği de ayrı bir illet olarak ileri sürülmüştür. Nitekim Şüreyk b. Abdullah sözü edilen hadîsleri böyle yorumlamıştır.
Yahya b. Adem ise, asıl illetin bu olmadığını ileri sürerek neh-yin sebebini, devenin azgınlık gösterip secdede bulunan kimseyi çiğ*neme tehlikesi olarak yorumlamış ve Râfid b. Hudayc'in şu hadisini delil olarak göstermiştir: «Şüphesiz ki şu develerin, vahşi canavar gibi birtakım azgınlık ve hırçınlıkları vardır.» Koyun ve keçide se bu tehlike söz konusu değildir.
Muâviye b. Salih Iyaz'dan naklen şöyle dediğini rivayet etmiş-ir: «Develerin çöküp yattığı, gecelediği yerde namaz kılmaktan inen'edilmenin sebebi, bazı kimseler küçük ve büyük abdestlerini bozmak istediklerinde deveyi siper edinirler; koyun ve keçileri ise siper edinmek söz konusu değildir.
İbn Kudame bu konuyu ayrı bir bölüm halinde işleyerek özet*te şu bilgiyi vermiştir: «Kabristanda, abdest bozulan yerde, hamam*da ve develerin çöküp yattığı, gecelediği yerde namaz kılan kimse, onu iade eder. Ahmed b. Hanbel'den yapılan rivayete göre, bu gibi yerlerde namaz kılmak sahih değildir. Nitekim bunu mekruh gören*ler arasında Hz. Ali, İbn Abbas, İbn Ömer, Ata', Nahâî, İbn Münzir gibi şahsiyetler bulunuyor. Aynı zamanda koyun ağılında namaz kılınabileceğini, deve ağılında kılmamıyacağım söyleyenler arasın*da, İbn Ömer, Câbir b. Semure, el-Hasan, Mâlik, İshak ve Ebû Sevr de bulunuyor.
İmam Ahmed'den yapılan ikinci bir rivayete göre ise, bu gibi yerlerde necis bulunmadığı takdirde namaz kılmak sahihtir. İmam Mâlik, İmam Ebû Hanife ve İmam Şafiî'nin de mezhebi bu görüşte*dir. Çünkü Resûlüllah CA.S.) Efendimiz, «Yeryüzünün heryanı ba*na mescid ve temizleyici kılınmıştır...» buyurmuştur.
Diğer sahih bir hadîste ise —ki biz onunla istidlal ediyoruz — «Yerin heryanı mesciddir, ancak hamam ve kabristan müstesna.» bu hadîs, rivayet edilip umum ifade eden hadîslere mukaddem bir hastır.
İbn Kudame mezbaha, çöplük, yol ortası, Kabe'nin damını da hadiste belirtildiği gibi, kerahet kapsamına alıp geniş açıklamada bulunmuştur. Ancak İbn Kudame'nin istidlale uygun gördüğü ha*dîsin muzdanp olduğunu Zeylâî Nasburrâye'de Tirmizî'den naklen beyan etmiştir.
456 nolu Câbir hadîsinin tahlilini teyemmüm bahsinde yaptığı*mızdan tekrar ona dönmek istemedik. Ancak hadîsin birkaç tariklerivayet edildiğini, bir kısmında «tayyibeten» lâfzının da yer aldığı ve böylece nüans farkıyla aynı manâ ve hükmün ifade edildiğini hatırlatmamızda yarar vardır.
Hadiste mutlak anlamda kullanılan «arz» tabiri, tahir ve mubah olana delâlet etmektedir. Çünkü necis yerde namaz kılmak sa*hih değildir. Gasbedilen yer ise, manen temiz sayılmaz.
458 nolu Ebu Zer hadisini Müslim şu lâfızla rivayet etmiştir: «Namaz nerede sana ulaşırsa orada kıl, çünkü o yer mesciddir." Müslim'in diğer bir rivayetinde buna yakın şu lâfız ifade edilmiştir:
«sonra nerede namaz sana ulaşırsa...»
Nevevî bu hadîsi açıklarken şöyle diyor: «Bunda namazın he- -men her yerde kılınabileceğinin caiz olduğu hükmü yer alıyor, an*cak şeriatın istisna ettiği kabristan ve üzerinde necaset bulunan çöp*lük, mezbaha ve benzeri yerler bunun dışındadır. Develerin yatıp gecelediği yerler, yollar, hamam ve benzeri yerler de namaz kılma*ya müsait olmayan, o bakımdan o yerlerde kılınması men'edilenler arasında bulunuyor.
459 nolu Ebu Saîd hadîsini İmam Şâfü, İbn Huzeyme, îbn Hib-bân ve Hâkim tahric etmişlerdir. îmam Tirmizî, bunda ızdırap bu*lunduğunu söylemiştir. Süfyan Sevrî, Amir b. Yahya'dan, o da ba*basından, o da Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'den rivayet etmiştir. Bu tarikle mürsel olduğu anlaşılmış ve üzerinde hayli durulmuştur. Çünkü senedinde bir şahabı düşmüş ve böylece bir atlama meyda*na gelmiştir
Aynı hadîsi Hammad b. Seleme, Amir b. Yahya'dan, o da baba*sından, o da Ebu Saîd (R.A.)'den rivayet etmiştir. Aynı şekilde Mu-hammed b. îshak da Amir b. Yahya'dan, o da babasından rivayet et*miştir.
Görüldüğü gibi, hadîsin birkaç rivayet yollan Ebû Sâîd'de bir*leşmektedir ki, o da Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'den rivayet etmiş*tir. Ancak Süfyan Sevrî'nin rivayetinde Ebû Sâîd'in ismi anılmamış, Amir b. Yahya'nın babasının doğrudan Peygamber (A.S.) Efendi*miz'den rivayet ettiği belirtilmiş ve böylece Sahabinin ismi anjlma-yarak rivayet zincirinden düşürülmüştür. O bakımdan sözü edilentarikten yapılan rivayet hem mursel, hem muzdarıp kabul edilmiş*tir. Nevevi bu hususları dikkate alarak hadisi zayıf saymışsa da Hâ*kim, Müstedrek'inde sahih kabul etmiş, îbn Hazım ez-Zahirî de ay*nı görüşe katılmıştır.
İbn Dakıyk el-îyd ise el-îmam'da hadisin sıhhatma işarette bu*lunmuştur.
Hadîsin açık delâletini dikkate alan Ahmed b. Hanbel, kabris*tan ister açık, ister kapalı olsun, ister üzerine bir şey örtülü bulun*sun, ister örtülmemiş olsun içinde namaz kılmayı haram saymıştır. Zahirîler de aynı görüştedirler. Bunlar müslüman kabristanıyla, müşrik kabristanı arasında bu hususta bir tefrik de yapmamışlar*dır. Şafiîler ise, kazınıp alt-üst edilmiş, kemikler dışarı çıkmış bir kabristanda namaz kılmanın doğru olmadığını, kazmmayıp kapalı ve düzenli bulundurulan kabristanda ise, temiz bir yerde namaz kı*lınacak olursa, yeterli sayılır. İmam Râfiî ise, her halü kârda kab*ristanda namaz kılmak mekruhtur, diyerek herhangi bir yoruma ge*rek görmemiştir. Nitekim İmam Sevrî, İmam Evzâî ve İmam Ebû Hanife de aynı görüş ve içtihattadırlar. İmam Mâlik, kabristan te*miz olduğu takdirde namaz kılmakta bir sakınca görmemişse de, hadîslerin tamamı onun hilâfına bir hüküm taşımaktadır. Mâlikî-ler, Mescid-i Saadet'in temizliğini yapan siyahi kadının öldüğünü birkaç gün sonra haber alan Resûlüllah CA.S.) Efendimizin onun kabrine kadar giderek orada cenaze namazı kıldığım delîl olarak göstermişlerse de, diğer müctehidler onu istidlale uygun bulmamış*lardır.
459 nolu Ebu Mersed hadîsi, kabirlere doğru namaz kılmayı, ya*ni kabristan içinde namaz kılmayı kesin men'a delâlet ediyor, aynı zamanda kabirlerin üzerine oturmayı da yasaklıyor. Müslim ise Ebû Hureyre'den rivayetle hadisi şu lâfızla tahric etmiştir; «Sizden bi*riniz kor üzerine oturup elbisesinin yanması ve ateşin derisine sira*yet etmesi, din kardeşinin kabrinin üzerine oturmasından hayırlıdır.» Ancak ilim adamları ve bazı müctehitlerin bu husustaki görüş ve içtihatları biraz farklı olmuştur:
a) İmam Mâlik'e göre, kabir üzerine oturmak mekruh değildir. Mekruh olanı, oturup tabii ihtiyacı gidermektir, yani abdest bozmak*tır. Nitekim Muvatta'dayapılan rivayette, Hz. Ali'nin (R.A.) kabirlere yaslanıp oturduğu belirtilmiştir. İbare şöyledir: «İmam Mâlik'ten ya-
puan rivayette, ona ulaşan habere göre, Ali b. Ebî Tâlib (R.A.) ka*birlere dayanıp oturur ve kabirlerin üzerine uzanır.»
Buhari'de de yapılan tesbite göre, Yezîd b. Ebî Sâdık-ki bu, Zeyd b. Sabıt'm kardeşidir, kabirler üzerine otururdu. O halde oturmak mekruh değil, abdest bozmak mekruhtur. Yine Buharî'de îbn Ömer'*in de (R.A.) kabir üzerine oturduğunu rivayet edilmiştir.
Diğer üç mezheb imamları, kabirler üzerine oturmayı mekruh saymışlar ve bu husustaki hadîslerin, çoğunun sahih olduğunu be*lirterek aksini iddia edenlerin o ölçüde delillerinin bulunmadığına dikkatleri çekmişlerdir. Nitekim Ebû Dâvud, Tirmizî, İbn Mâce, İbn Hibban ve Hâkim'in Cabir (R.A.)'dan rivayet ettikleri şu sahih ha*dîs de bu konuda yeterli delillerden biridir:
«Resûlüllah EA.S.) Efendimiz kabirlerin kireçlenmesini, üzerine bişeyler yapılmasını, bir şeyler yazılmasını ve basılmasını nıen'et-miştir.» Ancak Sahîh'i Müslim'de bu hadis, «bir şey yazılması» cüm*lesine yer verilmeksizin rivayet edilmiştir. Kabirler üzerine oturmak, daha çok ayakla basılmak suretiyle olur.
460 nolu İbn Ömer hadîsi, bazı namazların evde kılınmasını tav*siyeye yönelik bir hüküm taşımaktadır. Kurtubî, bundan maksat na*file namazlardır, demiştir. Çünkü Sahîh-i Müslim'de Câbir (R.A.V-dan yapılan rivayette şöyle buyurmuştur: «Sizden biriniz namazını camide kılıp tamamlayınca, namazından bir nasip de evine ayırsın.» Kadı Iyaz ise, bu hadîsi şöyle yorumlamıştır: «Farz namazınız*dan bir kısmını evinize ayırınız ki, mescide çıkmayan kadın ve yaş*lılar size uyup cemaat halinde namaz kılabilsinler...» Hafız îbn Ha-cer, Kadı lyaz'm bu yorumunun bir ihtimal taşıdığını belirterek bi*rinci görüşün daha râcih olduğunu söylemiştir.
461 nolu Cüdeb b. Abdullah hadîsini Nesâî tahric etmiş; Buharî, Müslim ve Nesâî. Hz.. Aişe (R.AJ 'dan rivayet etmişlerdir. AyrıcaBuharî ve Müslim, Ebü Dâvud ve Nesâî Ebû Hüreyre CR.A.) 'den debuna benzer bir rivayet nakletmişlerdir. Ebû Dâvud ve Tirmizî, İbnAbbas'tan(R.A.) rivayet etmişler ve Tirmizî hadîsi hasenlemiştir.Ahmed b. Hanbel ile Taberânî ise, Üsame b. Zeyd'den (R.A.) isnad-iceyyid ile rivayet etmişlerdir. Ayrıca Taberânî, îbn Mes'ud (R.A.)'denisnad-i ceyyid ile rivayet etmiştir. Hafız Bezzar ise, Hz. Ali'den (R.A.)
rivayet etmiştir. Ancak isnadında Ömer b. Sühban bulunuyor ki, bu I zat metrûkü'l-hadîstir. Ahmed b. Hanbel, onun rivayetinin bir şey 'olmadığını belirtirken, Buharı, «münkerü'l-hadis' tabirini kullan-imıştır. Dârukutnî ise, «mütrukü'l-hadîs» demiştir.
Hadîs, peygamberlerin ve sâlih kişilerin kabirlerini mescid edin*menin tahrimine delâlet ediyor. İlim adamlarımız ise, Peygamber CA.S.) Efendimizin vefatından beş gün önce böyle bir uyanda bu*lunması, kabrine ölçüsüz şekilde tazimi önlemeye ve o yüzden ilâhi sınırları aşmalarına engel olmaya yöneliktir. Çünkü geçmiş ümmet*lerde olduğu gibi, bazan bu, insanları küfre kadar sürüklemekte, her türlü ölçüyü aşmaktadır.
O bakımdan ashab ve tabiîn, Mescid-i Saadet'i büyültmek iste*diklerinde, kabr-ı şeriflerinin bulunduğu Hz. Aişe'ye ait odayı ve di*ğer bazı hücreleri mescide dahil etmek istediklerinde, mescidin için*de kabir bulunmasın diye Resûlüllah (A.S.) Efendimizin kabrinin çevresine yerden tavana kadar demir parmaklıklar yerleştirip gö-rünmeyecek duruma getirmişler ve böylece aklı ermeyen bazı kişi*lerin kabre yönelip namaz kımalarmı veya kıbleye yöneldiklerinde bazı kişilerin önünde meydanda kabrin bulunmasını önlemişlerdir.
462 nolu hadîsi İbn Mâce tahrîc etmiş, Müslim ise Cabir b. Se-müre'den Ebû Dâvud: Berâ'dan, İbi Mace ayrıca Abdullah b. Muğ-fel'den ve îbn Ömer'den Buharı ve Müslim, Enes (R.A.)'den, Tabe-râni, Üseyd b. Hudayr'den rivayet etmişlerdir
Ahmed b. Hanbel, bu hadisle istidlal ederek, develerin çöküp yat*tığı yerde hiçbir suretle namaz kılmak sahih değildir, demiştir. Kı*lan olursa, iade etmesi gerekir. İmam Mâlik'ten, deve ağlından baş*ka namaz kılacak yer bulamayan kimseye orada namaz kılma ruh*satı verilebilir mi? diye sorulduğunda, hayır, orada kılamaz, diye ce*vap vermiştir. O yere bir yaygı üzerinde namaz kılsa olmaz mı? de*nilince, yine hayır, olmaz, demiştir. îbn Hazım da aynı görüştedir. Cumhura göre, buradaki nahiy, kerâhate hamledilir. Ancak o yerde necaset bulunursa, o takdirde nehiy tahrîme hamledilir. -
Ancak bu konuda nahyin illetinin sırf olmadığı anlaşılıyor. Çün*kü koyun-keçi ağlında da aynı ölçüde necaset söz konusu olabilir, oysa o ağıllarda namaz kılmaya cevaz verilmiştir. Demek oluyor ki, illet bizatihi necaset değildir, develerin bazan azgınlık ve hırçınlık göstermesi, namaz kılmakta olan kişiyi çiğneyip zarar vermesi söz ko*nusudur. Nitekim az yukarıda Ebû Cafer et-Tahavî'nin de bununla ilgili görüş ve tesbitlerini nakletmiştik.
Bunu kuvvetlendirir mâna ve muhtevada Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde Abdullah b. Muğfel'den rivayet ettiği bir hadîs vardır. Resûlüllah (A.S.) Efendimiz şöyle buyurmuştur. «Develerin yatak*larında namaz kılmayın, çünkü gerçekten onlar cinden yaratılmış*lardır; ürküp azdığı zaman onların gözlerini ve tavırlarım görmü*yor musunuz?
Koyun ağılında namaz kılmakla ilgili emir ise, ibâhe üzeredir, yani o yerde namaz kılmanın vâcib değil, mubah olduğuna delâlet eder.
Sonuç olarak İbn Hazım bu konuda diyor ki: «Deve yatağında namaz kılmayı yasaklayan hadîsler nakil yönünden tevatür derece*sindedir ki, kesin bilgiyi gerektirmektedir.
463 nolu Zeyd b. Cübeyre hadîsini aynı zamanda Abd b. Hümeyd kendi müsnedinde rivayet etmiş, Tirmizî ile İbn Mâçe kendi sünen-lerinde ona yer vermişlerdir. Tirmizî, hadîsin isnadının pek kuvvetli olmadığını, Zeyd b. Cübeyre'nin hıfız hususunda istenilen güçte sa*yılmadığını söylemiştir. Zehebî ise, Zeyd'in babasının adı Cebire ola*rak belirlemiş ve ravi hakkında şunları tesbit etmiştir: Buhari ve di*ğer hadis âlimleri onun metruk olduğunu İbn Ebî Hatim ise, onun hadîsi yazılmaz, İbn Adiy ise, onun rivayet ettiklerinin hemen ço*ğuna uyulmaz, demişlerdir.
Zeyd'in rivayet ettiği bu hadîsi, Leys b. Sa'd, Abdullah b. Ömer el-Ömerîıden, o Nâfi'den, o da İbn Ömer'den (R.A.), o da Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'den rivayet etmiştir.
İbn Mâce'nin aynı hadîsi rivayetinin isnadında Abdullah b. Sâ*lih ve Abdullah b. Ömer el-Ömerî bulunuyor ki, ikisi de zayıftır. An*cak İbn Seken ve İmamü'l-Haremeyn onu sahîhlamışlardır.

Çıkarılan Hükümler:


1- Şâriin belirttiği bazı yerler dışındaki yerlerde namaz kıl*makta bir sakınca yoktur.
2- Temiz olduğu takdirde her toprakla teyemmüm etmek ca*izdir. Ancak gasbedilmiş, zulmen alınmış bir toprak üzerinde hem namaz kılmak, hem onunla teyemmüm etmek mekruhtur.
3- Kabristanda ve kabirlere doğru namaz kılmak mekruhtur. Ancak kabristanda namaz için özel bir yer ayrılmışsa, kıbleye yö*neldiğinde kabirler namaz kılman kıble cihetine rastlamıyorsa, o takdirde o yerde namaz kılmak caizdir.
4- Farz namazlar dahil olmak üzere bütün namazları cami ve mescitlerde kılıp evi namazsız bırakmak pek uygun değildir. O ba*kımdan namazlardan bir kısmını zaman zaman evde kılmak sünnet*tir. Nitekim Resûlüllah (A.S.) Efendimiz, bazı vakit sünnetlerini evinde kılar, gece namazlarını ise hep yattığı odada kılmıştır.
5- Cami ve mescitlerin içine ve avlusuna ölü defnetmek mek*ruhtur. Mescid-i Saadet'te Resûlüllah'm kabri o bakımdan ayrı bir bölüm haline getirilmiştir.
6- Koyun-keçi ağılında, yere bir yaygı sermek suretiyle na*maz kılmak mubahtır.
7- Deve yatağında namaz kılmak mutlaka mekruhtur.
8- Çöplükte, mezbahada, hamamda, necaset bulunan yerde namaz kılmak keza mekruhtu