Altın ve Gümüş İle Diş Kaplatmak

Altın ve gümüş kap kullanmak haram kılındığı gibi, erkeklerin altın ve gümüşten mamul süs eşyası kullanmaları da haram kılın*mış, sadece gümüş yüzük kullanmaya ruhsat verilmiştir. Kadınların ise, bu iki madenden yapılan süs eşyasını aşırı olmamak şartıyla kul*lanmaları caiz dir ki, buna da yeterince temas etmiş bulunuyoruz.
Sözünü ettiğimiz hususların dışında altın ve gümüş madeniyle diş kaplatmak veya kesilen bir organın yerine onlardan koymakta bir sakınca var mıdır? Müctehit imamlarla, ilim adamlarının bu mesele hakkındaki tesbit, görüş, içtihat ve istidlalleri nelerdir? Bunları cevaplamak için güvenilir kaynak eserlerden gereken nakilleri yap*mamız gerekmektedir.
Ahmed b. Hanbel'in, Abdullah et-Teymî tarikiyle yaptığı riva*yette, Hz. Osman'ın (R.AJ dişlerini altınla kaplattığı belirtilmekte*dir. Hz Osman'ı (R.A) gören adamın bu hususta «tadbib» tabi*rini kullandığını görüyoruz ki, bu, dişleri altınla besleyip semizlen-dirmek mânasına delâlet eder. Arapçada diş kaplatmaya «şeddü'1-es-nan» denildiği gibi, «tadbîbü'l-esnan» da denilmiştir. Nitekim Şeyh Mecdüddin el-Fîruzâbâdi bu kelimeyi şöyle açıklamıştır: «Tadbîb, tef'ü kalıbında, bir nesne üzerini oduğu gibi kaplayıp kuşatmaktır.»
Sahabeden Arfece'nin (R.AJ Yevmü'1-küâb savaşında burnuna isabet eden bir kılıç darbesi neticesi bu organının önemli bir kısmı kesilmiş bulunuyordu. O da gümüşten bir burun yaptırıp takdirdi. Resûlüllah (A.S) Efendimiz onu görünce, altından burun yaptırıp taktırmasını emretti. O da bu emri üzerine altından bir burun edin*di (yaptırıp taktı!.»
Bu rivayetlerin ışığı altında mezheplerin görüş, tesbit ve istidlal leri:
a) Hanefîlere göre:
Sallanan dişi altınla sıkıştırmayı îmam el-Kerhî (R.AJ caizdir diye belirtmiş ve buna muhalefet eden olup olmadığım zikretmemiş-tir. el-Câmiussağir'da ise, İmam Ebû Hanîfe'ye göre, mekruh olduğu; İmam Muhammed'e göre mekruh olmadığı rivayet edilmiştir. Gümüş ile sıkıştırmak ise, bi'1-icma' caizdir. Bunun gibi burnu kopan i kimsenin altından imal edilen burun takması da ittifakla mekruh i değildir. Çünkü gümüşten yapılan burun kokabilir, aynı zamanda
okside olmaya müsaittir. Altın ise hem kokmaz, hem okside olmaz.
O bakımdan altın takmakta zaruret vardır ve böylece hürmet itibarı kendiliğinden düşmektedir.
Hanefîler bu görüş ve tesbitlerinde Arfece hadîsiyle istidlal et*mişlerdir. O bakımdan İmam Muhammed, bu' rivayete dayanarak dişlerin altınla kaplanmasının caiz olduğunu söylemiştir. Bunun gi*bi, gümüşle de kaplatmakta bir sakınca yoktur. Çünkü bu iki ma*den hürmet-i isti'malda eşittirler. Hem kaplama dişe tabi' oluyor, o bakımdan diş asıldır. Asla tabi' olan şey, aslın hükmünü alır.
Düşen dişin yerine ölmüş bir kimsenin dişini çıkarıp takmak, bi'1-icma' mekruhtur. Aynı zamanda düşen dişi tekrar yerine otur*tup kullanmak da mekruh sayılmıştır. Bu husuta İmam Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed'in görüşü aynıdır. İmam Ebû Yusuf ise, kişinin düşen dişini alıp yerine oturtması (şayet mümkünse), caizdir, bun*da bir sakınca yoktur. Ama başkasının dişini takmak mekruhtur. Şer'î şekilde kesilen bir koyunun dişini alıp takmakta da bir sakın*ca görülmemiştir.
İmam Ebû Yusuf, düşen dişi yerine oturtma hususunda şöyle bir gerekçe ileri sürmüştür: Düşen dişin yerine konulması, daha iyi uyum sağlar ve kapanması umulur. Bu bedenden kopan bir organ veya bir parçanın yerine yapıştırılıp kaynamasını sağlamak gibi olumlu bir sonuç verebilir.Başkasının dişini nakledip o yere yerleştirmek ise böyle bir ihtimal taşımamaktadır.
Görüldüğü gibi, İmam Ebû Yusuf bir takım ihtimaller üzerinde durmuş, hem başkasının bir organım nakletmenin doğru olmayaca*ğını, hem de nakledilen dişin konulduğu yerle uyum şağlamıyacaği-nı ve dolayısıyla bir kaynama olmayacağını söylemiştir.
Kâsânî bu konuya epeyce yer verdikten sonra organ nakline ge*çiyor ve Hanefîlerin görüş ve içtihadını şu sözlerle naklediyor: «Ademoğulundan kopup ayrılan bir parçayı (bir organı) alıp baş*ka bir adamda) kullanmak bir bakıma ihanettir. Çünkü insan bütün cüzleriyle (organlarıyla) mükerremdir. Ama kişinin kopan kendi parçasını alıp yerine oturtmakta bir ihanet söz konusu değildir. Çün*kü o, kendi parçasıdır.»
Fetâvâ-yı Hindiyye'de Hanefîlerin görüşü ve içtihadı az farklı bir ifadeyle şöyle belirtilmektedir; İmam Muhammed, el-Camiussa-ğir'de diyor ki: «Dişler altın ile sıkıştırılmaz, gümüş ile sıkıştırılır.» Bununla, dişler sallandığında adam onların düşmesinden endişe duy*duğu zaman, yerinde sıkıştırıp kullanır hale getirmek için onu gü*müşle sıkar, altınla değil, mânasını kasdetmiştir. 'Bu, İmam Ebû Ha-nîfe'nin kavlidir. İmama Muhammed ise, «Onu altınla da sıkıştırabilir, demiştir. İmam Muhammed el-Camiussağîr'de İmam Ebû Yusuf'un kavlini zikretmiştir. Bazısına göre, o, İmam Muhammed'le, bazısı-nagöre ise, İmam Ebû Hanîfe'yle beraberdir.
el-Hâkim ise el-Münteka'da diyor ki: «Bir adamın dişi sallanır da onun düşmesinden endişe ederse, onu altınla veya gümüşle sıkış*tırabilir, bunda İmam Ebû Hanîfe ile İmam Ebû Yusuf'a göre bir sakınca yoktur.»
el-Hasen'in Ebû Hanîfe'den yaptığı rivayete göre, Ebû Hanîfe'nin bu hususta diş ile burun arasında fark bulunduğunu, dişin altınla sıkıştırılmasında bir sakınca olmadığını, burunda ise mekruh oldu*ğunu söylemiştir.»
Diş kaplatırken veya doldururken abdest veya gusle gerek var mıdır? Çünkü hanefîlere göre, abdestte ağızm içi yüzden sayılmaz. Şâfiîler de aynı görüştedirler. Gusülde ise, Hanefîlere göre, ağza su alıp çalkalamak farzdır. Şâfiîlere göre, farz değil, sünnettir. Mese*lenin zahirine bakıp gusül abdesti almadan dişini kaplatan veya dol*duran kimsenin ağzının içi, yapacağı gusül abdestinde tamamen yı-kanmayıp kaplanan dişlerin altına su nüfuz etmiyeceğinden gusül abdesti yerine gelmemiş intibaını verir. Oysa gerçek hiç de öyle de*ğildir. Çünkü çürüyen dişin üzrine geçirilen altın veya gümüş kap*lama ve bir maddeyle yapılan dolgu o dişin hemen hükmünü almak*tadır. Tıpkı yara üzerine sarılan sargı bezi gibi.
Nitekim Kâsânî bu meseleye açıklık getirerek şöyle demiştir:: «Kaplama dişe tabi'dir, tabiiyet de asim hükmünü taşır.». Yani gerek abdestte, gerekse gusülde ağıza alman su ile kaplamanın ıslanması yeterlidir. Çünkü o bağlı bulunduğu dişin hükmünü al*mıştır. Bu bakımdan diş kaplatmadan ve doldurmadan önce abdest ve gusle gerek yoktur.
Şafii mezhebine gelice, yukarıda belirttiğimiz gibi, gerek abdest*te, gerekse gusülde ağzın içini yıkamak farz değildir, O bakımdan, kaplanan bir dişten dolayı abdest veya gusül yerine geldi mi, gelme*di mi? diye bir soru ortaya çıkmaz.
b) Mâlikîlere göre:
Bu mezhebe göre, dişi düşen kimsenin onun yerine altın yeva gümüşten mamul diş takması ve burnu kopan kimsenin de onun ye*rine altın veya gümüşten burun yaptırıp takması caizdir.
Mâlikîler diş kaplatmak ve altın ve gümüş diş takmak ko*nusunu cevaz hükmüyle belirtirken, bunun abdest veya gusle en*gel olup olmayacağını konu bile edinmenıişlerdir.
c) Şâfülere göre:
Bu mezhep imamları da, kadın ve erkeğin altın veya gümüşten kesilen burunun yerine burun takılması, dişleri düşen kimsenin on*ların yerine altın veya gümüşten dış yaptırıp taktırması, kopan par*mağının yerine altın veya gömüşten parmak yaptırıp takması caiz^ dir derken, abdest ve gusüle engel teşkil edip etmiyeceği hususu üzerinde durmaya lüzum görmemişlerdir. Nitekim cebire konusun*da, yara üzerine sarılan sargı üzerine meshedilir derken, sargı be*zinin altını yıkamak gerekir diye bir icdihad ortaya koşmamışlardır.
d) Hanbelîlere göre:
Sargı, yara üzerine abdestli bir halde konulmuş ve yara sınırı*nı aşarak sağlam kısımlardan bir kısmını da kaplamışsa, o takdirde, abdest veya gusülde üzerine meshedilir, taşan kısımdan dolayı te*yemmüm eder. Taharet üzerine bulunmadığı halde yara üzerine sar*gı sararsa, o takdirde sağlam azalan yıkar, ve sargılı yer için sadece teyemmüm etmesi gerekir, artık orayı meshetmez.
Diş kaplatmak veya doldurmak ise bunun ötesinde bir hüküm taşımaktadır; şöyle ki, kaplanan diş artık öyle kalıp devam edecek*tir. O bakımdan yapıştığı yerin hükmünü almış sayılır. Bununla be*raber Hanbelüerin cebire hakkında görüşleri dikkate alınınca, diş*leri kaplatmadan veya doldurmadan önce abdest alması daha isa*betli olur, o takdirde teyemmüme gerek kalmaz.
Bu konuda Kaynaklarıyla İslâm Fıkhı adlı eserimizin 4/63-67'de bazı bilgiler vermiş bulunuyoruz. Meraklıların o kısma müracaat*ları tavsiye olunur.

Çıkarılan Hükümler:


1- Diş kaplatmak ve doldurmak caizdir.
2- Çürüyen dişi altın veya gümüşle kaplatmakta bir sakınca yoktur.
3- Burun, kulak gibi bir organın kesilmesi sebebiyle yerine altın veya gümüşten burun veya kulak yaptırıp taktırmakta da ca*izdir.
4- Diş kaplatmadan veya doldurmadan önce abdest almak ve*ya gusletmek gerekmez. Kaplanmakta kullanılan altın veya gümüş bağlı bulunduğu yerin hükmünü alır. Hem Hanefîlere göre, abdest*te ağız yıkamak farz ve vâcib değildir. Şâfülere göre, hem abdestte, hem gusülde ağzı yıkamak vâcib değildir, sadece sünnettir.
Ancak Hanbeli mezhebine göre, taharet üzere kaplanmamış s a, o takdirde abdest aldıktan sonra teyemmüm edilir. Bu da mezhebin görüşünü yansıtan rivayetlerden biridir. Cebireye kıyas edilir mi, edilmez mi? İkisi arasında müşterek illet, yani menat var mıdır, yok mudur? Bu da ayrı bir konu.
5- Ölü veya diri bir insanın bir organım diğer bir insana nak*letmeyi Hanefiler mekruh saymışlardır. Çünkü insan mükerrem ve muhteremdir.
Bu hüküm kıyas yoluyla ortaya konmuş bir içtihattır. Günü*müzde üzerinde en çok durulan konulardan biri de «organ nakli» dir. O bakımdan bunun caiz olup olmadığına daha çok ilim adam*larının cumhuru karar verebilir.