Kazaya Kalan Namazlar Kılınırken Ezan ve İkamet Okumak Sünnet Midir?

Vaktinde kılınmayan namazlara «fevâit» denilir. Türkçe karşılı*ğı «kaçırılan, elden giden namazlar» demektir. Bu namazlar borç olarak kişinin üzerine kalır. Müsait vakitlerde kılınmasına «kaza» denir.
Kazaya kalan bir namazı kılarken ezan ve ikamete ihtiyaç var mı*dır? Bu hususta mezhep imamlarının görüş ve tesbitleri farklı mı*dır? Önce ilgili hadîsleri nakletmemizde fayda vardır:
Ebu Hüreyre (R.A.) den yapılan rivayette, demiştir ki: «Resûlüllah (A.S.) Efendimizle beraber gecenin geç vaktinde uyuduk ve gü*neş doğuncaya kadar uyanmadık. Bunun üzerine Reaûlüllah (A.S.Î Efendimiz, «Her adam kendi bineğinin başını (yularını) tutsun.Çün-kü gerçekten burasi öyle bir konaktır ki şeytan da onda yanımızda hazır oldu.» Biz de Peygamber'in (A.S.) buyurduğunu yaptık. Sonra su istedi ve abdest aldıktan sonra iki secde (iki rekât) namaz kıldı. Sonra da ikamet edildi ve Sabah namazını (kaza ederekî kıldı.
Aynı hadîsi Ebu Dâvud rivayet ederken, sabahın iki secdesi «iki rek'âtı» sözünü zikretmiş ve Peygamberin (A.Ö.) Bilâl'a ezan oku*yup ikamette bulunmasını emrettiğini ve öylece namaz kıldığını be*lirtmiştir.
| Ebu Ubeyde b. Abdillah b. Mes'ûd'dan, oda babasından rivayet 'etmiştir: «Müşrikler Hendek günü (Ahzab savaşı) Peygamber CA.S.) Efendimizi, dört (vaktin)' namazını kılmaktan meşgul edip alıkoydu*lar: o kadar ki, geceden Allah.ın dilediği kadar geçmiş bulunuyordu. Peygamber (A.S.) Bilâl'a ezan okumasını emretti sonra ikamet etti ve önce öğle namazını (kaza edip) kildi; sonra ikamet etti ve ikindi namazım kildi; sonra ikamet etti ve akşam namazım kildi; sonra da ikamet etti ve yatsı namazını kıldı.»
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:
1- Vaktinde kılınmayıp kaçırılan farz namaz, ilk fırsatta — ke*rahet vakti dışında— kaza edilir.
2- Namazı vaktinde nasıl kılmak farzsa, vaktinde kılınmayan farz namazın kazası da farzdır.
3- Kazaya kalan birden fazla vakit namazı bulunuyorsa, va*kitler arasındaki sıra ve tertibe göre kılınması gerekir.
4- Kazaya kalan namaz kılınırken ezan okumak ve ikamet ge*tirmek sünnettir.
5- Birden fazla vaktinde kılınmayan namazlar birarada kaza edilmek istendiğinde, önce bir ezan okumak, sonra da her farz için ikamet getirmek sünnettir.
Hadislerin ışığında mezhep imamlarının görüş, tesbit ve istidlalleri:
a) Hanefilere göre:
Cemaat halinde namaz kıldıktan sonra o namazın fasid olduğu*nu anlarlarsa, aynı mescidde yeniden kılarlarsa, ezan ve ikamete gerek yoktur. Vakit çıktıktan sonra ve o mescidden başka bir mes-cid veya yerde kaza ederlerse, hem ezan okumaları, hem de ikamet getirmeleri sünnettir.
Vaktinde kılmayıp kaçırdığı bir namazı kaza ederken, ister yal-
nız basma, ister cemaat halinde kılsın, hem ezan okur, hem ikamet getirir.
Birden fazla vakit namazını kaçırıp bilâhare kaza etmeye baş*larken, birincisi için hem ezan okur, hem ikamet getirir. Diğerlerini kılarken, muhayyerdir, dilerse herbiri için hem ezan okur, hem ika*met getirir idilerse sadece ikametle yetinir. Ama onlardan her biri için ezan okuyup ikamet getirmesi güzel bir ameldir. Zira eda na*mazının sünnetlerine uyulmuş olur:
Hanefüer bu meselede, Ebû Ubeyde hadisiyle ve bir de o manâ*da Ebû Yusuf'un yaptığı rivayetle istidlal etmişlerdir.
b) Şâfülere göre:
Ezan ve ikamet kifayet üzere, tek başına veya cemaat halinde namaz kılan kimseye, isterse kıldığı namaz kaza olsun, sünnettir. Şâfiüer bu mesele hakkında Ahzâb savaşında Peygamber (A. S.) ve arkadaşlarının dört vakit namazım kaçırmalarını ve sonra sıra ile kılarken ezan ve ikamet getirdiklerini delil olarak göster*mekte, böylece kaza namazları için de hem ezan okumanın, hem ikamet getirmenin sünnet olduğunu belirtmektedirler.
c) Hanbelüere göre:
Birden fazla vakit namazım kaçırıp kazaya' bırakan kimse, on*ları kaza ederken, birincisi için hem ezan okur, hem ikamet getirir. Diğerleri için ise, sadece ikametle yetinir. Birincisini kılarken ezan okumadığı takdirde bir sakınca söz konusu değildir.
el-Esrem diyor ki: İmam Ebû Abdillah (Ahmed b. Hanbel) haz*retlerine sordum, dedim ki: Bir adam bir namazı kaza ederken ezan hususunda ne yapmalıdır? O bana, tbn Mes'ûd'un (R.A.) oğlu Ebû Ubeyde b. Abdillah'm hadisini hatırlatarak ona göre amel edilece*ğini söyledi.
Ayrıca Ahmed b. Hanbel'den yapılan bir başka rivayete göre, birden fazla namazı vaktinde küamayıp kaçıran adam, onları kaza ederken bir defa ezan ve bir defa da ikamet okuması kâfidir. Çüi bunda kolaylık vardır ve o bakımdan imam bunu hasen kabul mistir.
d) Malikîlere göre:
Birkaç namazı unutup vaktinde edâ etmiyen kimse, onları kaza ederken sadece hei"biri için bir ikamet getirmesi yeter, ezan okumaz. Çünkü ezan vaktin girdiğini cemaate duyurmak için meşru' kılın*mıştır.
Rivâyetler;, yorumlar ve tahliller:
289 nolu Ebû Hüreyre hadisi sahihtir. Kaza namazı kılınırken
hem ezan okumanın, hem ikamet getirmenin meşruiyetine delâlet etmektedir .Ayrıca kaza namazlarının cemaatle kıılnacağma da açık delâlet vardır.
nlu Ebû Ubeyd hadisinin ricali, rical-i sahîh kabul edilmiş*tir. Hadîste tek illet, Ebu Ubeyd'in babasından işitmediğidir .îbn Ha-cer bu hususta kesin bir ifade kullanmıştır. Ancak bu babda diğer tariklerden sahihrivayet vardır. Nitekim Buharı, Cabir'den rivayet etmiştir.

Çıkarılan Hükümler:


1- Kazaya kalmış bir namazı kılarken ezan okuyup ikamet getirmek sünnettir. Bu, İmam Ebû Hanîfe'ye göredir.
2- Üzerinde birden fazla kaza namazı bulunan kimse, onları kaza ederken, ilk namaz için hem ezan okuması, hem ikamet getir*mesi sünnettir. Sonrakileri sadece ikamet getirerek kılması müste*habdır. Bu İmam Ebû Hanîfe ile İmam Ahmed b. Hanbel'e göredir.
3- Kazaya kalan namazları kılarken herbiri için sadece ika*met getirmek müstehabdır. Ezan okumasına gerek yoktur. Bu, İmam Mâlik'e göredir.
4- Birden fazla namazlar kaza edilirken, vakit sırasına göre kaza edilir, bu müstehabdır.
5- Vaktinde kılınmayan namazları, üç kerahet vakti dışında ilk fırsatta kaza etmek sünnettir. Bizatihi kaza edilmesi farzdır.