Ezanın Gereği ve Fazileti

Ebu Derda (R A)'den yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efen-, mutlaka şeytan onlara üstün gelir.
Mâlik b. Huvayris (RA.)'den yapılan rivayette, Peygamber (A. S.) Efendimiz'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: «Namaz hazır olun*ca (namaz vakti girince), sizden biriniz ezan okusun, en büyüğünüz de size imamlık etsin!»
Muâviye (R.AJ'den yapılan rivayette, Peygamber (A.S.) şöyle buyurmuştur: «Şüphesiz ki, Kıyamet gününde müezzinler insanların en uzun boylusudurlar.»
Ebû Hüreyre (R.A.)'den yapılan rivayette, Rsûlüllah (A.S.) Efendimizin şöyle buyurduğunu söylemiştir: «İmam zâmîn (cema*atın namazını korumadal sorumlu ve kefildir; müezzin (namaz va*kitlerini koruyup gözetmede) güvenilirdir. Allah'ım! İmamları doğ*ruya eriştirip irşâd eyle, müezzinleri de mağfiretine mazhar kıl!»
Ukbe b. Amir (R.A.)'dan yapılan rivayette, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in şöyle buyurduğunu işittiğini söylemiştir: «Aziz ve Ce-lîl olan Rabbııı, dağın bir kesiminde ezan okuyup namaz kılan da*var çobanının (hayret uyandıran bu halini peki beğenir. Onun için Aziz ve Celil olan Allah der ki: Benim bu kuluma bakın, ezan oku*yor, namaz kılıyor ve benden korkuyor. Gerçekten ben kulumu ba*ğışladım ve onu Cennet'e yerleştirdim (yerleştireceğim).
Hadislerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır.
1- Vakit girince namaza davet için ezan okumak sünnettir.
2- Ezan şeytanların uzaklaşmasına, meleklerin yaklaşmasına sebep olur.
3- Birkaç kişi biraraya gelir de namaz vakti girmiş olursa, onlar ister bir evde, ister şehir içinde, ister şehir dışında olsunlar, yakınlarında okunan ve duyulan ezan yoksa, ezan okumaları ve cemaat olup namaz kılmaları sünnettir.
4- Yaş,ve bilgi itibariyle kim daha büyükse, o imam olur.
5- Sesi güzel olan da ezan okuyarak müezzinlik eder.
6- İmam, arkasındaki cemaatin namazını tastamam kıldır*makla sorumlu ve yükümlüdür. O bakımdan namazın bütün şart*larına, farz ve vaciblerine, sünnet ve adabına riâyet etmesi gerekir.
7- Müezzinin de vakitleri iyi belirlemesi ve bu hususta güve*nilir bir kimse olması gerekir.
8- Kimselerin olmadığı tenhâ yerlerde namaz vakti girince ezan okuyup namaz kılmak hem kulu bu borçtan kurtarır, hem de yaptığı bu amel Allah yanında en güzel şekilde değerlendirilip mü*kâfatlandırılır. Çünkü dağda, bayırda ezan okuyup namaz kılmak, ibâdet etmek, her türlü gösterişten uzak, her yönüyle ihlâsa yöne*lik bir anlam taşır.
Ezan ve ikametle ilgili müctehid imamların görüş, istidlal ve ihticaclari:
a) Hanefilere göre:
Ezan ve ikamet, fakiyhlerin çoğuna göre, sünnettir. Ezanı kifayet üzere vacib sayanlar da olmuştur. .
Ezan, beş vakit namaz ve bir de cuma namazı için sünnettir, di*ğer namazlar için sünnet değildir. Çünkü bu hususta tevatür dere*cesinde rivayet ve nakiller vardır.
b) Şâfiîlere göre:
Farz namazlar için ister eda, ister kaza olsun, ezan okumak, ika*met getirmek sünnet-i kifayedir, bir mahalle, köy ve beldede bir veya birkaç kişinin ezan okumasıyla diğerlerinin üzerinden o sün*net kalkmış olur. Nitekim önceki ilim adamlarıyla, sonrakiler bu sünnete devam etmişlerdir. Hem Buharı ve hem Müslim'de rivayet edilen, «Namaz hazır olduğu zaman, biriniz size ezan okusun!» mea*lindeki hadîs açık delillerden biridir.
c) Hanbelîlere göre:
Ezan, beş vakit namaz için müekked bir sünnettir; vâcib değil*dir. Bazısına göre, farz-ı kifâyelerden biridir, bir kısmının ezan oku*masıyla diğerlerinin üzerinden kalkar. Ezan ve ikametsiz namaz kı*lan kimsenin bir kavle göre, namazı sahihtir. Diğer bir görüşe göre, ezan vacibdir, ancak şehir ve kasaba halkına vacibdir, yolculara vâcib değildir. Şehir halkı işitebiliyorsa, bir tek ezan kâfi gelir. Evin*de namaz kılan kimse için de oturduğu beldede okunan ezan yeter.
Kaza namazı kılarken veya vakit dışında namaz kılınırken ezan aşikar okunmaz. Kaza namazım cemaat halinde kılanlara, ilk vak*tin kazası için bir ezan yeter, ondan sonra kaza edilen her namaz için ikamet getirirler.
d) Mâlikîlere göre:
Ezan, halkın cemaat halinde namaz kıldığı mescid ve benzeri yerlerde, ihtiyarî vakitte farz-ı ayn olan namazlar için okumak ki*fayet üzere sünnettir. İsterse birkaç cami birbirine bitişik olsun, her-birinde ayrı ayrı ezan okunur. Nafile ve kazaya kalmış namazlar için ezan okunmaz. Onun gibi farz-ı kifâye olan cenaze namazı için de okunmaz. Aynı zamanda zaruri vakitte de ezan okunmaz. Bu saydıklarımız için ezan okumak mekruhtur. Çölde, bayırda yalnız başına, olup namaz kılan kimsenin ezan okuması ise, menduptur.
Diğer rivayetler, tesbitler ve tahliller:
Zeylâî, ;ezanrn sadece beş vakit namaz ve bir de cuma namazı için sünnet olduğunu, yukarıda konunun başında geçen hadîslerle istidlal ederek belirttikten sonra, iki bayram, güneş tutulma namaz*ları .için sünnet olmadığına temasla diyor ki: «Sahîh-i Müslim'de i Cabir b. Semure'den yapılan rivayette, demiştir ki: Resûlüllah CA. S.) Efendimizle beraber birkaç defa bayram namazını ezansız ve ikametsiz kıldık.
Yine Sahîh-i Müslim'de Hz. Aişe'den yapılan rivayette demiştir ki: «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz zamanında Güneş tutulma olayı meydana geldi. Bunun üzerine, O, bir çağırıcı göndererek es-Salâtu camia diye nida ettirdi...»
Bu sahih rivayetten de Güneş ve ona kıyasla Ay tutulma ola*yından dolayı kılınacak «husuf ve küsûf» namazları için ezan meşru kılınmamıştır.
Cuma namazına gelince, o hususta hem âyet, hem de Sâib b. Zeyd (H.A.) hadîsi vardır.
180 nolu Ebû Derdâ hadîsini İbn Hibban ve Hâkim de tahrîc et*mişlerdir. Hakim onun isnadının sahîh olduğunu belirtmiştir. Ebû Dâvud ise, aynı hadisi şu lâfızla rivayet etmiştir: «Bir kasaba veya çölde üç kişi bulunur da içlerinde namaz kıhnmazsa, mutlaka şey*tan onlara üstünlük sağlar. Sana gereken, cemaate gerekli olman-dır, çünkü kurt ancak sürüsünden ayrılanı yer.
Şevkanî, Ebû Derdâ hadîsini açıklarken îmam Mâlik ile İmam Ahmed b. Hanbel'in beş vakit namaz ve bir de cuma namazı için ezanın vâcib olduğunu söylemişse de, iki mezheple ilgili kaynak eserlerde Mâlikîlere göre, müekked sünnet, Haııbelîlere göre ise, bir görüşe göre vacib, bir görüşe göre müekked sünnet olarak tesbit edil*miş ve müekked sünnet diyenlerin görüş ve tesbiti ağırlık kazan*mıştır.
Yine Şevkanî ve diğer bazı ilim adamları, ezan hakkında Şâfiî-lerin üç ayrı görüşünden söz ederler: Bîr kısmına göre, farz-ı kifâ-yedir. Bir kısmına göre, sünnettir. Diğer bir kısmına göre, cumadan başka farzlar için sünnet, cuma için farz-ı kifayedir. îmam Şafiî ise el-Ümm adlı eserinde, Resûlüllah (A.S.) Efendimiz'in farz namazlar için ezanı sünnet kıldığını, bunun dışındaki namazlar için ezan ile emrettiğini tesbit eden olmamıştır, diyerek her türlü farklı gö*rüşü bertaraf etmiştir.
181 nolu Mâlik b. Huvayris hadîsi, müezzin için yaş ve üstün*lük aranmayacağına delâlet etmektedir. İmamette ise durum bu*nun aksinedir.

Çıkarılan Hükümler:


1- Beş vakit ve bir de cuma namazı için ezan okumak sün*nettir,
2- Ezanı vaktin evvelinde okumak sünnet veya müstehabdır.
3- Ezandan sonra ikamet getirmek de sözü edilen namazlar için sünnettir.
4- Ezan ve ikamet namaz dahil sünnetlerden değildir, namaz dışında fakat onunla ilgili bir sünnettir.
5- Müezzinin daha bilgili ve daha yaşlı olması söz konusu değildir. Vakitleri iyice bilip tayin etmesi ve sesinin müsait bulun*ması yeterlidir.
6- Mahalle camiinde veya mescidinde okunan ezan evlerde duyuluyorsa o takdirde evinde namaz kılanların ezan okumasına gerek yoktur. Sadece ikametle yetinirler.
7- Çölde, dağda ve bayırda ezan sesi işitilmiyorsa, orada bu*lunan müslüman hem ezan okur, hem ikamet getirerek namazını kılar.
8- İmam güvenilir, bilgili, olgun ve salih amşl sahibi olmalı*dır. Çünkü Peygamber (A.S.) Efendimiz'in makamını işgal etmek*tedir.