Nefsin ölümü mümkün müdür

Nefsin ölümü mümkün müdür
Nefsin ölümü mümkün müdür? Değilse onu yenmenin veya terbiye etmenin yolları nelerdir?

Nefis terbiyesini "nefsi öldürmek" şeklinde uygulayanlar nefsin hoşuna giden her şeyden uzak kalırlar. Bunun neticesinde; dünyayı sevmez hırs göstermez inat etmez hiç öfkelenmez bir hale gelebilirler. Bunun da bir nefis terbiyesi olduğunu kabulle beraber nefsi öldürmek yerine onu hayra yönlendirmenin daha iyi olacağı kanaatindeyiz. Birincisi huysuz atın yemini kısıp onu zayıflatarak ona hakim olmaya; ikincisi ise yemini normal verip ama onu iyi bir terbiyeden geçirerek güçlü bir atla hedefe daha kısa zamanda varmaya benzer.

Evet dünyanın sevilecek tarafları vardır sevilmeyecek yönleri vardır. Hırs gösterilecek yerler vardır gösterilmeyecek yerler vardır. İnadın güzel olduğu durumlar vardır çirkin olduğu durumlar vardır. Öfkenin kötü olduğu haller vardır iyi olduğu haller vardır.

Dünyayı Cenab-ı Hakk'ın isimlerine ayna ve ahirete bir tarla (Acluni I 412) olarak sevmek güzeldir. İnsanın heveslerine hitab eden ve gaflet perdesi olan yönünü sevmek çirkindir. (Nursi Sözler s.584) İlimde ve hizmette hırs göstermek güzeldir şöhret için malda ve makamda hırs göstermek çirkindir. Hakta inat etmek güzeldir. Batılda inat etmek çirkindir. Zalimlere öfke duymak güzeldir müminlere öfke duymak çirkindir.

İşte nefsin mahiyetinde yer alan duyguların arzuların hayra yönlendirilmesi nefsin öldürülmesinden yani büsbütün sesini kesmekten çok daha faydalıdır. (bk. Nursi Mektubat Envar Neş. İst. 1993 s. 33-34) Bu ise nefsin arzu ve isteklerine iyi bir mecra bulmak onu hayırlı şeylere sevk etmekle olur; coşarak çevreye zarar veren bir nehrin önüne baraj yapmak ve onunla çevreyi sulamak gibi.

İnsana daima kötülüğü emreden "nefs-i emmare" yatıştırılabilir. Böylece onun kötü istek ve arzuları da susturabilir. Böylece Nefs-i emmâre levvâmeye veya mutmainneye inkılâp eder. Ancak bu durumda her şey bitmiş değildir. İnsanın imtihanı mücahedesi ve manevi terakkisinin ömür boyu devam etmesi için "mânevî bir nefs-i emmare" devreye girer. Heves damar asab tabiat ve hissiyat halitasından çıkan bu mecazi nefs hakikisinden daha şiddetlidir daha ziyade söz dinlemez ve kötü ahlâka çok teşvik eder. İmam-ı Rabbani gibi büyük zatların bile nefs-i emmareden şekva ettikleri söylenir. Halbuki onların şekvaları hakikisinden değil işte bu mecazî olan nefistendir. Nefs-i emmâre çoktan öldüğü halde onun izleri yine görünür. Çok büyük asfiya ve evliya var ki nefisleri mutmainne iken nefs-i emmâreden şekvâ etmişler. Kalbleri günah kirlerinden arınmış ve nurlanmış kalbi hastalıkların ağlayıp sızlanmışlar. Bu zatlardaki nefs-i emmâre değil âsâba devredilen nefs-i emmârenin vazifesidir. Hastalıklar ise kalbî değil aksine hayalîdir.

Bu ikinci nefis şuursuz kör hissiyatla hareket ettiği için akıl ve kalbin sözlerini anlamaz ve dinlemez bu yüzden de onlarla ıslah olmaz kusurunu görmez. Yalnız musibetler ve elemler ile nefret edebilir veya tam bir fedailikle her hissini maksadına feda edebilir ve enaniyetini her şeyini bırakabilir.

Evet akıl kalb ve ruhun rağmına olarak nefs heva his ve vehme mağlup olup ihlâssızlık gösterenler (mesela kendi sahasında çalışan bir kardeşinin muvaffakiyetini alkışlayamayıp "neden ben yapmadım ki" diyenler) bu vartadan kurtulmak için talihliyseler ya şefkat tokatı yerler uyanırlar ya da enaniyetlerini ayakları altına alıp kusurunu itiraf ederler. Kusurunu itiraf etmek mânevî bir istiğfardır İnsanı muaccel elem ve azaptan kurtarır.

Bu nedenle nefs-i emmaresini öldürenlerin ölünceye kadar imtihanları ve mücahedeleri devam etmesi için öncekinden daha ağır olarak yeni bir nefis verilir. Bu konuda Bediüzzaman Hazretleri şu açıklamayı yapar:

"Bir zaman evliya-yı azîmeden nefs-i emmâresinden kurtulanlardan birkaç zattan şiddetli mücahede-i nefsiyeler ve nefs-i emmâreden şekvâlarını gördüm. Çok hayret ediyordum. Hayli zaman sonra nefs-i emmârenin kendi desaisinden başka daha şiddetli ve daha ziyade söz dinlemez ve daha ziyade ahlâk-ı seyyieyi idame eden ve heves ve damar ve âsab tabiat ve hissiyat halitasından (karışımından) çıkan ve nefs-i emmârenin son tahassungâhı bulunan ve nefs-i emmâreyi tezkiyeden sonra onun eski vazife-i seyyiesini gören ve mücahedeyi âhir ömre kadar devam ettiren bir mânevî nefs-i emmâreyi gördüm. Ve anladım ki o mübarek zatlar hakikî nefs-i emmâreden değil belki mecazî bir nefs-i emmâreden şekvâ etmişler. Sonra gördüm ki İmam-ı Rabbanî dahi bu mecazî nefs-i emmâreden haber veriyor.

Bu ikinci nefs-i emmârede şuursuz kör hissiyat bulunduğu için akıl ve kalbin sözlerini anlamıyor ve dinlemiyor ki onlarla ıslah olsun ve kusurunu anlasın. Yalnız tokatlar ve elemlerle nefret edip veya tam bir fedailiğe her hissini maksadına feda etsin.

"Bu acip asırda dehşetli bir aşılamak ve şırıngayla hem hakikî hem mecazî iki nefs-i emmâre ittifak edip öyle seyyiata öyle günahlara severek giriyor. Kâinatı hiddete getiriyor." (bk. Nursi Mektubat 26. Mektup; Kastamonıu Lâhikası - Mektup No: 150)

Hakikate göre mecaz çok zayıf düşüyor ama burada durum tam aksi. “Daha ziyade söz dinlemez ve daha ziyade ahlâk-ı seyyieyi idame eden” tâbirleri bu gölge nefsin nefs-i emmareyi bazen çok gerilerde bıraktığını ifade ediyor. “Bu da nasıl olur?” diye bir soru aklımıza gelebilir. Ama biraz dikkat ettiğimizde bunun nice örnekleriyle hayatımızın âdeta kaynaştığını görürüz. Bakıyoruz nefsimiz bize kumar oynamayı hoş gösteremiyor içkiyi emredemiyor ‘namaz kılma’ diyemiyor. Demek ki bu konularda nefs-i emmarenin üzerimizde bir hâkimiyeti kalmamış diyoruz.

O büyük insanlara birkaç hususta da olsa birazcık benzeyebilmenin hazzını yaşıyoruz. Ama gel gör ki dünyanın fâni olduğunu çok iyi bildiğimiz ve mü’minlerin kardeş olduklarına inandığımız halde bir mü’min kardeşimizin eline geçen fâni bir makamı yahut menfaati kıskanmaktan kendimizi alamıyoruz. Kıskançlık damarı bizde hükmedince iç âlemimiz altüst oluyor huzurumuz kaybolup gidiyor. “Dünya öyle bir metâ değil ki bir nizâa değsin” diyen Sadi-i Şirazî’den nice ışık yılı uzaklarda kaldığımızı vicdanımız bize teessüfle haber veriyor. Ama biz kıskançlık damarıyla bu dersi de rahatlıkla kulak ardı edebiliyoruz.

İhlas ile halkı irşada çalışan bir büyük insan bu hizmeti kendisinden daha güzel yapanları gördükçe sevinir kalbi takdir hisleriyle dolar. Ama insaniyet hali bazen kendi mensuplarının artmaması yahut azalması karşısında üzüntüye kapıldığı da olur. İşte bu hâl o ince ruhu feverana getirmeye kâfi gelir. “Ben ne yapıyorum? Halkın teveccühüne mi gönül bağlıyorum? Yoksa rızayı bırakıp riyaya mı sapıyorum?” diye derinden derine üzüntü duyar. Defalarca tövbe eder istiğfar eder. İşte bu zatta bir an için mecazî nefs-i emmare hükmetmiş ve onun terakkisinin devamına sebep olmuştur.
__________________