Abdest nedir, nasıl alınır

Abdest nedir, nasıl alınır?

ABDESTİN TANIMI:
"Şeriat ıstılahında abdest özel bir temizlik olup suyun hususi organlar üzerinde özel bir şekilde kullanılmasıdır ki, bu organlarda yüz, baş, eller ve ayaklardır."(1)

ABDESTİN FARZLARI: Abdestin farzları dörttür:
1. YÜZÜ YIKAMAK:
Yüz enlemesine kulaktan kulağa, boylamasına ise saçın bittiği yerden çene altına kadar olan kısımdır. Yüz boylamasının tespit edilirsen saçın bittiği yer tarifi kullanılmıştır. Bunun için saçın bitmiş olması veya olmaması şart değildir. Saçı dökülmüş veya hiç bitmemiş bir insan içinde yüzün üst sınırı normal bir insanda saçın bittiği yerdir. Bu sebeple saçsız bir insanın yüzünü yıkarken kafasının saçsız olan bölümünü yıkaması gerekmez. Aynı şekilde sakalı sık olan bir müslümanın sakalını barakmış olması halinde yüzünü yıkarken suyu sakal altındaki deriye ulaştırması da şart değildir. Bu durumda sakalın yüzeyini yıkaması da yeterlidir. Ancak, sakal seyrek olan kişilerin abdestte yüzlerini yıkarken suyu derilerine ulaştırmaları farzdır.


2. DİRSEKLERLE BERABER ELLERİ YIKAMAK
Abdestte eller ve kollar yıkanırken dirsekleri de birlikte yıkamak gerekir. Dirseklerin alt sınırına kadar yıkamak yeterli değildir.

3. BAŞIN DÖRTTE BİRİNİ MESHETMEK
Başı meshederken ya ıslak bir el veya ıslatılmış başka bir şey kullanılır. El ile meshederken en az üç parmağı kullanmaya özen gösterilmelidir. Şayet başı meshederken el dışında başka bir şey kullanılırsa, ıslatıldıktan sonra başı meshetmeden onun 'yani ıslatılan şeyin' başka bir yere dokundurulmamasına dikkat edilmelidir. Aksi halde mesela ıslatılmış bir bez parçası başı meshetmeden önce başka bir yere dokundurulursa bezdeki ıslaklık kullanılmış kabul edileceğinden onu yeniden ıslatmadan başı meshetmekte kullanmak caiz değil. Başın dörtte birini meshetmek nasiye denilen ön tarafını meshetmek daha faziletlidir. Ayrıca başın dörtte birini meshederken, meshedilecek bölümün kulaklardan yukarıda olmasına dikkat etmek gerekir. Kulaklardan aşağıya sarkmış olan saçın meshedilmesi yeterli değildir. Başın üst tarafına toplanmış olsa bile saçın yalnız uzayan bölümünü meshetmek yeterli olmaz. O halde kulakların üst kısmında kalan başın dörtte birini meshetmek gerekir.(2)

4. TOPUKLARLA BERABER AYAKLARI YIKAMAK
Abdest için ayakları yıkarken topukları da yıkamaya dikkat etmek gerekir. Çünkü topuklarda ayakla ifadesinin içinde kabul edilmiştir. Bu da Peygamber Aleyhisselam ve sahabenin uygulamasıyla sabittir.(3)
Fıkıh kitaplarımızda abdestten bahsedilirken abdestin farzlarını izahatten sonra abdestin sünnetlerinden bahsedilir. Buradan şunu anlıyoruz ki, abdestin vacipleri yoktur. Şayet abdestin vacipleri olsaydı mutlaka abdestin farzlarından sonra izahatı gerekirdi.

ABDESTİN SÜNNETLERİ
1. Abdeste başlarken evvela temiz olan elleri bileklere kadar yıkamalı. Temiz olmayan elleri evvelce yıkamak ise farzdır. Taki diğer uzuvları kirletmesin.
2. Abdeste eüzü besmeleyle başlamak. Abdest arasında okunacak besmeleyle bu sünnet yerine getirilmiş olamaz.
3. Niyet etmek. Yani abdesti namaz kılmak veya abdestsizliği gidermek veya Hak Teâla'nın emrini yerine getirmek kasdıyla almaktır. Dil ile "niyet ettim Allah rızası için abdest almaya" denilmesi güzel görülmüştür. Niyet vakti elleri veya yüzü yıkamaya başlama zamanıdır.(4)
4. Ağza ve buruna üçer kere su vermek.
5. Ağza ve buruna su verirken mübalağa yapmak. Şöyle ki; ağza su verirken boğaza kadar buruna su verirken de burnun katı yerine kadar su verilir. Ancak kişi oruçluysa mübalağa yapmaz.
6. Misvak kullanmak. Misvak arak denilen ağacın dalıdır. Bunun gibi elyaflı olan diğer ağaç dallarından da yapılabilir. Misvak parmak kalınlığında ve kullananın karışı boyunda olmalıdır. Sağ ele alınır, serçe parmağının üstünden geçirilir, başparmakla altından tutulur. Islatılarak ağzın sağ tarafından başlanılır. Dişlere enine sürülür. Kullanılması oruca mani değildir. Misvağın pek çok faydaları vardır. Sevabı da vardır. Dişleri temizler, ağız kokusunu giderir, sıhhate hizmet eder. Nitekim bir hadisi şerifte: "Misvak ağzı temizleyici ve rabbin rızasını celbedicidir."(5) buyurulmuştur. Diğer bir hadisi şerifte:
"Eğer ümmetime zahmet vermeyecek olsaydım her abdest alırken misvak kullanmalarını emrederdim."(6) buyrulmuştur.
Misvak bulunmaz veya kullanılması dişleri kanatırsa yerine parmaklar kullanılabilir. Şöyle ki başparmak ağzın sağ tarafına, şahadet parmağı da sol tarafına salınarak üst ve alt dişler ovalanır. Bununla beraber misvak yalnız namazlara mahsus değildir. Kullanılması her zaman güzel görülmüştür. Kadınların oruçlu olmadıkları zaman sakız çiğnemeleri misvak yerine geçer.
7. Tertibe riayet etmek. Şöyle ki, abdestte evvela yüz sonra kollar yıkanır. Daha sonra başa meshedilir. Daha sonra da ayaklar yıkanır. Veya mestli ise meshedilir. Böyle tertibe riayet edilmezse yine abdest sahih olur fakat sünnete muhalif düşer.(7)
8. Abdeste sağ taraflardan başlamak. Yani sağ kol sol koldan önce, sağ ayak sol ayaktan önce yıkanır. Bu sağ tarafın şerefinden dolayıdır.
9. Abdest uzuvlarını üçer defa yıkamak. Bunların birer defası farz diğer ikişer defası da sünnettir. Üçten fazla veya noksan yıkamaksa sünnete muhaliftir. Ancak şüpheyi gidermek için veya suyun azlığı gibi bir zaruret sebebi ile olursa o zaman sünnete muhalif olmaz.
10. Abdestte elleri ve ayakları yıkamaya parmak uçlarından başlamak.
11. Abdestte elleri veya ayak parmaklarını hilallemek. Şöyle ki, el parmakları birbirine sokulmak suretiyle hilallenir. Ayak parmakları el parmaklarından biriyle hilallenir. Sol elin serçe parmağıyla sağ ayak parmağının altından ve serçe parmağın arasından hilallenmeye başlanması ve sırayla devam edilerek sol ayağın serçe parmağında bitirilmesi güzel görülmüştür. Parmakları akarsuya sokmakta hilallemek yerine geçer.
12. Abdest suyunu bıyıkların ve kaşların altlarına ve yüzün çevresinden sarkmış olan fazla kıllara ulaştırmak.
13. Sakalın çeneden aşağıya uzamış kısmını meshetmek. Sık olan sakal, bir avuç suyla alt tarafından el parmaklarıyla hillalemek.
14. Başın tamamını bir suyla meshetmek. Buna "kaplama mesh" denir. Kaplama meshin sünnet üzere yapılması şöyledir:
Her iki el tamamen ıslatılır, sonra bu iki elin küçük, orta ve yüzük parmakları birbirine bitiştirilir. Ve başın ön tarafından enseye kadar çekilir. Sonra da bu iki elin iç kısımları başın iki tarafına yapıştırılarak ense tarafından başın önüne kadar çekilir. Bu şekilde bütün başın meshi bitmiş olur. Sonra da başa değdirilmeyen başparmakların içiyle kulakların dışarı ve şehadet parmaklarının içiyle de kulakların içleri meshedilir. Parmakların arkalarıyla da boyuna mesh verilir. Bununla beraber başın tamamını her ne şekilde olursa olsun kaplama meshetmek yeterlidir.
15. Kulakları meshetmek. Bu mesh yeni bir suyla yapılacağı gibi yukarı da bildirildiği şekilde yapılabilir. Serçe parmakları kulak içlerine sokularak kımıldatmalıdır.
16. Boynu meshetmek. Şöyle ki: başı ve kulakları meshettikten sonra iki elin arkalarıyla ve üçer parmakla yeni bir su almaya muhtaç olmaksızın boyun meshedilir. Boğazı meshetmek bid'attir.
17. Abdest uzuvlarını üzerine dökülen suyla iyice ovalamak.
18. Abdest uzuvlarını ara vermeden yıkamak. Yani henüz biri kurumadan diğerini de yıkamaya başlamak. Buna vila denir. Havanın fazla sıcaklığından dolayı her yıkanan uzvun hemen kuruması bu vilayı bozmaz.(8)

ABDESTİN MENDUPLARI
1. Abdest alırken yüksek bir yerde oturmak.
2. Abdest yeri temiz olmak.
3. Güneşte ısıtılmış suyla abdest almamak.
4. Abdest alırken kıbleye yönelmek.
5. Organlarını yıkayıp temizlerken başkasından yardım istememek.
6. İhtiyaç olmadan zikir dışında başka bir şey konuşmamak.
7. Niyeti hem dille hem kalple yapmak.
8. Her organı yıkarken veya meshederken besmeleyle beraber niyet etmek.
9. Başkasının kullanmasına izin vermeyerek bir kabı sırf kendi şahsı için abdest kabı olarak ayırmamak.
10. Abdest kabının balçık ve benzeri maddelerden olması.
11. Su üstü açık ve avuçlanacak bir kaptaysa bu kabı sağ tarafa koymak.
12. Abdest almadan suyu hazır bulundurmak.
13. Gaspedilmiş bir yerdeki sudan abdest almamak. Oranın toprağıyla teyemmüm etmemek.
14. Her organı yıkarken kelimer11;i şehadet getirmek.
15. Mazmaza ve istinşak yaparken suyu sağ elle avuçlamak. Sol elle sümkürmek.
16. Mazmaza ve iştinşak suyunu, abdest suyunun içine atmamak.
17. Alt tarafına suyun geçtiği yüzüğü oynatmak.
18. İkili organlardan önce sağ tarafı yıkamak.
19. Kulakları meshederken serçe parmağı kulak deliklerinin içine sokmak.
20. Gözleri yıkayarak korunmalarına özen göstermek.
21. Boynu ellerin dışıyla meshetmek.
22. Sağ elin şerefinden ötürü ayakları sol elle yıkamak.
23. Ellerdeki su kalıntısını silkelememek.
24. Organlardaki ıslaklığı mendil ve benzeri şeylerle kurulamamak.
25. Abdesten artan suyu ayakta ve kıbleye karşı yönelerek içmek.
26. Abdest tamamlandığında kerahat vakti değilse iki rekât namaz kılmak.
27. Abdestten sonra Kadir süresini üç kez okumak.
28. Organların üst taraflarını alt taraflarından önce yıkamak.(9)

ABDESTİN MEKRUHLARI
1. Abdest suyunu israf etmek.
2. Abdest suyunu mesheder gibi az kullanmak.
3. Suyu yüze çarpmak.
4. Abdest esnasında dünya kelamı söylemek.
5. Bir özrü olmaksızın abdest alırken başkasından yardım istemek.
6. Baş ve ense gibi meshedilecek yerleri üç defa meshetmek.

ABDESTİN ÇEŞİTLERİ
1. Farz olan abdest: Farz olsun nafile olsun namaz kılmak, Kur'anr11;ı Kerim'i tutmak ve tilavet secdesi yapmak için alınan abdest.
2. Vacip olan abdest: Kâber11;i Şerif'i tavaf etmek için alınan abdest.
3. Mendup olan abdest: Bu tür abdestin alındığı yerler sayılamayacak kadar çoktur. Meseâl;
a. Devamlı abdestli olmak için,
b. Abdestli uyumak için,
c. Gıybet, koğuculuk, yalan, kötülük v.b. herhangi birini işledikten sonra ondan arınmak için.
d. Ölü yıkadıktan, cenaze defnedildikten ve kahkaha ile güldükten sonra,
e. Gusül alması gereken birinin gusül almadan, yeme, içme veya uyuma isteği halinde normal gusülden önce,
f. İlimle uğraşmak, Kur'an, hadis, fıkıh ilmi okumak ve okutmak, ezan ve hutbe okumak, kamet getirmek için,
g. Arafat'ta vakfe, ravzar11;ı mutahharayı ziyaret etmek, safa ile merve arasını say' etmek v.b. birçok durumlar için abdest almak mehduptur.(10)

ABDESTİ BOZANLAR
1. Önden veya arkadan bir şeyin çıkması,
2. Kan görülmemiş olsa dahi çocuk doğurmak,
3. Ön ve arka yolun haricinde vücudun herhangi bir yerinden kan, irin v.s. necis maddelerin çıkması,
4. Ağız dolusu kusmak. Bu kusulanın yemek, su, kan veya safra olması arasında fark yoktur. Ağız dolusu kusmanın ölçüsü; bir insanın ağzına gelen kusuntuyu çok zorlamasına rağmen ağzında tutamayacak miktarda olmasıdır.
5. Ağızdan tükürüğe galip gelen kanın akması.
6. Ayakları altına alarak üzerlerine oturmak suretiyle veya arka üstü veya yüzüstü yatmak suretiyle makat tam olarak yere yerleşmeden uyumak.
7. Bir yere yaslanmış olan kimsenin düşmese dahi uyanmadan makadının yerden kalkması.
8. Bayılmak.
9. Çıldırmak.
10. Sarhoş olmak.
11. Büluğa ermiş ve uyanık halde olan bir kişinin rukülu ve secdeli bir namazda kahkaha ile gülmesi.
12. Erkeğin tenasül uzvunun herhangi bir engel olmaksızın kadının tenasül uzvuna değmesi.(11)

ABDESTSİZ YAPILAMAYAN ŞEYLER
1. Namaz kılmak:
Abdestli olmayan kimse abdest almadıkça farz, vacip veya nafile hiçbir namaz kılamaz. Tilavet secdesiyle şükür secdesi de abdestsiz yapılamaz. Çünkü bu secdelerde namaz hükmündedir.
2. Kur'anr11;ı Kerim'e el sürmek:
Abdestsiz olan kimsenin Kur'anr11;ı Kerim'e el sürmesi veya üzerinde ayet yazılı olan bir şeye dokunması haramdır. Buna göre ancak şu durumlarda abdestsiz olarak Kur'an'a dokunabilir, ya da Kur'an yazabilir.
a. Zaruret hali: Suyun içine düşen veya ateşte yanma tehlikesi olan Kur'an'ın kurtarılması için ona abdestsiz dokunabilir.
b. Ayrı bir kap içinde olması: Kur'an'dan sayılmayan ve Kur'an'a yapışmayan bir bez veya kağıt parçası ya da çanta içinde onu abdestsiz taşımak caizdir.
c. Ergin olmayan öğrenci: Erginlik yaşına gelmeyen Kur'an öğrencisinin Kur'an'a dokunmasında bir sakınca yoktur. Çünkü Kur'an öğrenen küçük çocukların her zaman abdestli olmaları zordur. Fakat ergin olan öğrenci veya öğretimcinin Kur'an'a dokunabilmesi için abdestli olması gerekir.
d. Müslüman olmak: Müslüman olmayan kimsenin Kur'an'a dokunması helal olmaz. Bunun için Müslümanların Kur'anr11;ı Kerim'i Müslüman olmayanların eline teslim etmemek için dikkat etmeleri gerekir. İmamr11;ı Muhammed'e göre Müslüman olmayan kimsenin yıkanması halinde Kur'an'a dokunmasında bir sakınca yoktur.
e. Tefsir kitaplarına abdestsiz dokunmak mekruhtur. Fakat hadis, fıkıh v.b. diğer kitaplara abdestsiz dokunmakta bir sakınca yoktur.
3. Abdestsiz olarak camiye girmek mekruh, Kâbe'yi tavaf etmek ise haramdır. Çünkü Kâbe'yi tavaf ederken temiz olmak vaciptir.

ABDESTİN FAYDALARI
Yüce Allah'ın her emrinde ve Peygamber'in her tavsiyesinde olduğu gibi abdestte de sayılamayacak kadar çok maddi ve manevi faydalar ve faziletler vardır. Bunlardan bazılarını kısaca sıralayabiliriz:
1. Vücudun en çok kirlenen organları abdest ile günde birkaç kez temizlenmiş olur.
2. Bu maddi temizliğe paralel olarak vücut mikroplardan arınmış olur.
3. Abdest esnasında suyun vücuda dokunmasıyla gergin olan sinirler sakinleşir. Çeşitli sebeplerle bozulan sinir sistemi normal hale döner.
4. Abdest vücudun genel sağlığını korur.
5. Vücut yorgunluğunu giderir. Adaleleri zindeleştirir. Vücudu rahatlatır.
6. Manevi bir gıda olarak ruhu besler. İlahi emre uymanın hazzını ve mutluğunu tattırır.(12)



DİPNOTLAR:
1. İslam Fıkhı ceziri c.1 s.65
2. Malikiler ve hanbelilere göre başın tamamını meshetmek vaciptir. Şafiilere göre en az bir mesh dahi yeterlidir
3. İslâm ilmihali r11; ibadetler. Mustafa Varlı s.20
4. Şafiilere göre abdeste niyet etmek farzdır
5. İbni Mace taharet 7 no. 289 r11; Müslim r11; taharet
6. Buhari savm, Müslim taharet
7. Şafiiler ve hanbelilere göre bu tertibe riayet edilmesi farzdır.
8. Büyük İslâm İlmihâli, Bilmen s.102
9. İslam Fıkhı Ceziri, 2.101r11;102
10. Emanet ve ehliyet c.1, s.152
11. Nurul İzah, s.24
12. Büyük İslâm İlmihali, Mustafa Varlı, s.26

alıntı