DaĞ HastaliĞi

Akut Dağ Hastalığı ( ADH ) ( Acute Mountain Sickness-AMS )







2500 metrenin üzerindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif uyunulan yüksekliğe ve kişisel adaptasyon yeteneğine bağlı olarak ortaya çıkar.



ADH olduğunuzu nasıl anlayacaksınız ?… Genellikle aklimatize olmadanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif her baş ağrısı ADH demek değildir. Yetersiz sıvıya (dehidratasyon) bağlı olarak da baş ağrısı olabilir. Bunu ayırt etmek için hemen 1 lt sıvı ve bir ağrı kesici alınır. Kısa zamanda ağrı geçerse (½-1 saat) ADH değildir.



ADHhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 24-48 saat sonra da daha az sıklıkla olmak kaydıyla başlayabilir). Kendi kendini sınırlayan-durduran bir hastalıktır. Yani dikkatli bir tedavi-program ile 2-3 gün içinde düzelir (kişi aklimatize olunca).







ADH tanısı konduktan sonra ne yapılmalıdır ?



1-Daha fazla yükseğe çıkmayın. En önemli uyulacak kural budur (altın kural). Hele belirtiler sürerken asla tırmanmayın. Çünkü ADHhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif YİBÖ nin daha hafif formudur. Bu şekilde devam ettiğiniz taktirde belirtiler giderek kötüleşecektir. Bu da beyin ödeminin oluşması ve yaşamınızın tehliaaae girmesi anlamına gelir.



2-Aynı yükseklikte dinlenin. Bol sıvı alın. Baş ağrısı için ağrı kesiciler (Vermidonhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif eğer hastalık ilerlerse belirtileri örtmeyeceği için güvenle kullanılabilir (Hastalık ilerler ve herhangi bir ilaç sayesinde bu gizlenirse birdenbire çok ciddi durumlarla karşılaşılabilir).



3-İniş her an yapılabilir. 300-500 metrelik bir irtifa kaybı belirtilerde inanılmaz bir hızla düzelme sağlar.



4-Hafif şeklinde belirtilerde düzelme olmazsa (yaklaşık 6-12 saatte)http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ilaç kullanmadan çıkışa devam etmek hatadır. Çünkü rahatlıkla beyin ödemi gelişebilir ve hayatı tehdit edebilir.



5-Varsa O2 kullanmak çok faydalıdır. Ancak çok yüksek irtifa dağcılığı yapmıyorsanız genellikle bulunmaz. Varsa 1-2 saathttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dakikada 2-4 litre şeklinde vermek yeterli olacaktır. ADH için olmazsa olmaz değildir.







Burada yeri gelmişken Diazomid kullanımından biraz bahsetmekte fayda var. Tedavi amacı dışında çok nadir durumlarda çıkış öncesi profilaksi (problem olmadan önlemeye yönelik olarak kullanmak) amacıyla kullanılır. Bunlar:



1-Daha önceki çıkışlarda ADH’ya yakalanılmışsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif



2-Kısa zamanda süratle yükselineceksehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif



3-Zorluhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif



4-Bir günde en az 1000 metre yükselip uyunacaksa.







Bu amaçlar için kullanım şekli şöyledir: Tırmanıştan 1 gün önce sabah ve akşam 125 mg alınır. Tırmanış başladıktan sonra 2-3 gün devam edilir ve bırakılır (aklimatizasyon tamamlandığı zamandır). Yakınmalar geçtikten sonrahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 250 mg akşam kullanılması (tedavi ya da profilaksi amacıyla) önerilmektedir. Ancak iki doz arasında etki açısından anlamlı fark yoktur. Aksine daha yüksek doz kullanıldığı zaman yan etkilerinin görülme oranı artmaktadır.



Kısaca toparlarsakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif olmayacak anlamına gelmez. Mutlak genel kurallara uymak gerekir.



Yüksekteki her hastalığı aksi ispatlanana kadar YİH olarak kabul edin.



ADH yakınmaları varken asla tırmanmayın. Tedaviye rağmen kötüleşiyorsanız zaman yitirmeden süratle inin. Asla ADH lı birini yalnız bırakmayın.



Yüksek İrtifa Beyin Ödemi (YİBÖ) ( High Altitude Cerebral Edema - HACE )



ADH’nın son safhasıdır. Burada da sorumlu vücuttaki O2 miktarının yetersiz olmasıdır. Daha önce bahsedilen mekanizmalarla beyin dokusunda sıvı toplanmasına (beyin ödemi) ve oluşan belirtilerin tümüne birden YİBÖ denir. ADH belirtilerine ek olarak ataksi (dengesizlikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 1 hafta ya da daha fazla kalınması sonrası ortaya çıkar. Tedavi edilmemesi ölümle sonuçlanabilir. 3500 metrenin altında pek görülmez. ADH belirtileri olmadan YİBÖ olmaz (çok ekstrem durumlar hariç). Tanı için üç şey önemlidir:



1-ADH belirtileri



2-Ataksi (dengesizlikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yürüme bozukluğu)



3-Bilinç problemleri.







Şüphelendiğiniz an yapılacak yürüme testi sizi YİBÖ’ye karşı uyanık tutar. Bir ayağın topuğu diğerinin parmak ucuna değecek şekilde yapılan yürüyüş düz bir çizgi üzerinde olmalıdır. Ağır sırt çantası ve büyük dağ ayakkabıları ile bilehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif normalde sorunsuz yürünür. Değişik derecelerdeki bilinç bulanıklığı olmadan da YİBÖ tanısı konur. ADH belirtileri + Ataksi = YİBÖ’dür ( Mutlaka bilinç bulanıklığı olmasını beklemeyin).



Tedavi: Burada süratli hareket etmek çok ciddihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hele direk güneş ışınlarına çanta maruz kalıyorsa hastayı pişirmeniz pekala mümkün olabilir.



Bu tedaviler iniş için uygun koşullar sağlanana kadar hastayı hayatta tutmakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tüm YİBÖ belirtileri ortadan kalkınca yeniden çıkış denenebilir.







Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi (YİAÖ) - High Altitude Pulmonary Edema (HAPE)



Hipoksik ortam (O2′nin az olduğu durum)http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif akciğer damarlarında (kılcal damarlarda) büzüşmeye neden olur. Bu da büyük akciğer damarlarındaki basıncın artmasına yol açar. Sonuçta buralardan sıvı kaçağı olarak akciğer dokusu da şişmeye başlar ve anormal sıvı birikir. Buna ve oluşturduğu tabloya YİAÖ denir.



Belirtilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif olay ciddileştikçe istirahatte de olur. Aşağıdaki belirtilerden en az ikisi varsa YİAÖ tanısını konmuş olur:



İstirahatte solunum sıkıntısı (sık ve kısa) Öksürük Kuvvetsizlik-egzersiz performansının düşmesi Göğüste daralma hissi Şu işaretlerden (bulgular) en az ikisi varsa yine YİAÖ tanısı konmuş olur: Islık çalar tarzda solunum Boyundahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yüzde morarma (siyanoz) İstirahatte kalp hızının (nabız sayısı) dakikada 110′un üzerinde olması İstirahatte solunum sayısının dakikada 30′un üzerinde olması







YİBÖ geliştiği zaman akciğerlerde O2-CO2 değişimi yeterli düzeyde olmaz. Kandaki O2 miktarının iyice azalması beyin fonksiyonlarını da etkiler. Özellikle de dengesizlik (ataksi) ortaya çıkabilir. Başağrısı genellikle vardır. Kan O2’sinin giderek azalmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif beyin fonksiyonlarının daha da kötüleşmesine ve hatta ölüme bile yol açabilir.



Tedavi: Altın kural süratle inişe geçmektir ve hayat kurtarır. En az 600 metre inmek tabloda belirgin iyileşme sağlar. Belirtiler geçtikten sonra hemen yeni bir tırmanış söz konusu olamaz. Aşağı yukarı organizma 2 hafta içinde eski konumuna dönmüş olur. Ama 1-2 gün içinde hemen hiç belirti kalmaz.



İniş hemen gerçekleştirilemiyorsa:



1-Hasta sıcak tutulmalıdır. Soğukhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hem de vücudu normal ısısında tutmak için daha çok O2 harcanmasına neden olur).



2-O2 hayat kurtarıcıdır. Akciğer atardamar içi basıncını % 30-50 oranında azaltır. Dakikada 4-6 litre gidecek şekilde verilmelidir. Süre yaklaşık 4-6 saat kadardır.



3-O2′in yokluğunda Nifedipine isimli bir ilaç kullanılır (Bu da akciğer atardamar içi basıncını % 30 azaltırhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif gerek yoktur.



4-Hiperbarik O2 tedavisi (Gamow Baghttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dramatik bir şekilde geçici iyileşme sağlar.



5-İstirahat doğal olarak çok önemlidir. Egzersizhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif narkotik ağrı kesicilerin (morfin vb) kullanılması kesinlikle yanlıştır.







YİAÖ tedavi edilmezse % 40′lara varan oranda ölüm riski vardır. Daha önceki tırmanışlarda YİAÖ geçirmiş kişilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 12 saatte bir ağızdan alınmalıdır.







Sonuçta genel olarak bazı kurallara uymak tırmanışın zevklihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif başarılı ve güvenli olması açısından çok önemlidir: Ve Yüksek İrtifa Hastalığının tek kesin tedavisinin İNMEK olduğunu asla unutmayın.







Dr.Umut BEKTAŞ



Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı