Kur'an'da Veli ve Velayet

Veli kelimesi yanlış anlaşılan ve eksik tercüme edilen kelimelerin başında geliyor. Veli (çoğulu evliya) denilince insanların aklına hemen bir kurum, bir makam, mevki geliyor.
Kelimenin kökü “vela” anlamı: yakınlık, yardım, işini üstlenme, destek verme.
Türkçeye eksik olarak dost manasıyla tercüme ediliyorsa da vali ve velayet kelimeleri ile de Türkçede de anlam bulan veli (çoğulu evliya) kelimesinin kurandaki kullanımı salt dost manasına indirgenemez.
Çoğunlukla tasavvufi yaklaşımların da etkisiyle yanlış anlaşılan veli kavramını kuranın rehberliğinde anlamaya çalışalım.

1- Beşeri münasebetlerde velilik.
Beşeri münasebetlerde yatay velilik ilişkisi söz konusudur. İnsanların birbirlerini veli edinmeleri aşkın velilik söz konusu olmadıkça zaten gerekli ve zorunludur. Bir anne baba çocuğunun velisi, bir yönetici astlarının velisi, komşular ve arkadaşlar da birbirlerinin velisidirler. Bu velayet ilişkisini ikinci bölümdeki aşkın veli edinme anlayışı ile karıştırmamak gereklidir.

a) müminler birbirlerinin destekçisi , koruyup kollayıcısıdır.
5:55 Sizin veliniz ancak Allah, O’nun peygamberi ve namaz kılan, zekat veren ve rüku eden mu’mınlerdır.
5:56 Kim Allah’ı, Peygamberini ve inananları veli edinirse bilsin ki, şüphesiz Allah’tan yana olanlar üstün gelirler.
8:72 Doğrusu inanıp hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla canlarıyla cihat edenler ve muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler, işte bunlar birbirinin velisidirler…
9:71 Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin velileridir; iyiyi emreder kötülükten alı korlar; namaz kılarlar, zekat verirler, Allah’a ve peygamberine itaat ederler. İşte Allah bunlara rahmet edecektir. Allah şüphesiz güçlüdür, hakimdir.
Yukarda verdiğimiz ayetler müminlerin birbirlerini koruyup kolladıklarını birbirlerine destek olduklarını, olmaları gerektiğini bildiriyor. veli kelimesi dostluk olarak tercüme ediliyorsa bu dostluktan koruyup kollayan, destek olan sahip çıkan, yakın olan manalarını da anlamak durumundayız.

b) zalimler, kafirler, birbirlerinin destekçisi , koruyup kollayıcısıdır.
45:19 Kuşkun olmasın ki onlar, Allah karşısında sana hiçbir yarar sağlayamazlar/Allah’tan gelecek hiçbir şeyi senden uzaklaştıramazlar. Zalimler birbirlerinin velisidirler; Allah ise bilinçli (müminlerin) Veli’sidir.
8:73 İnkar edenler birbirlerinin velisidirler. Eğer siz birbirinizi veli edinmezseniz yeryüzünde kargaşalık, fitne ve büyük bozgun çıkar.

c) müminlere kafirleri veli/ koruyup kollayıcı, destekçi, velayetini teslim ettiği, yönetimine girdiği kimseler edinmek yasaklanmıştır.
4:144 Ey İnananlar! Müminleri bırakıp kafirleri veli edinmeyin. Allah’ın aleyhinize apaçık bir ferman vermesini mı istersiniz?
5:51 Ey İnananlar! Yahudileri ve Hıristiyanları veli edinmeyin, onlar birbirlerinin velisidirler. Sizden kim onları veli edinirse o da onlardandır. Allah zulmeden kimseleri doğru yola eriştirmez.
5:57 Ey İnananlar! Kendilerine sizden önce kitap verilenlerden, dininizi alaya ve eğlenceye alanları ve inkarcıları veli edinmeyin. İnanıyorsanız Allah’tan sakının.
9:23 Ey inananlar! Babalarınızı, kardeşlerinizi küfrü imana tercih ediyorlarsa veli edinmeyin. Sizden onları kim veli edinirse doğrusu kendine yazık etmiş olurlar.
60:1 Ey inananlar! Benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanları veli edinmeyin…
Veli kelimesi dost diye tercüme edilince beşeri dostlukların da yasaklandığı zannedilmiş ise de bu doğru değildir. Mümin saldırı ve zulüm olmadıkça bütün insanlara dostça davranır. Ancak mümin olmayanlar ile velayet ilişkisine girmez.
Kafir, zalim ve fasıklar ile velayet ilişkisi kuranlar onları koruyup kollayanlar, onlara destek olanlar onların etkisi altında hareket edenler açıkça uyarılıyor “Sizden kim onları veli edinirse o da onlardandır.” Buyruluyor.
Şimdi düşünelim inanan insanları eksik, yanlış ve hatalarından dolayı kampanyaların da etkisinde kalarak aşağılayan ve modern, ilerici, gelişmiş, güçlü bulduğu zalimleri destekleyen insanların hükmü nedir?

2- Aşkın bir varlığı veli edinmek: kendisinde güç, yetki bulunan ve insanlara yardım edebilecek güce sahip veliler edinmek.
Birinci bölümde yatay velilik ilişkisini incelemiştik. Bu bölümde ise dikey velilik ilişkisini inceleyeceğiz. Güçsüz, zayıf olan ile güçlü ve aşkın olan yada olduğu kabul edilen kişiler arasındaki velayet ilişkisi.
a)vahyi tercih edenlerin velisi. (onları çekip çeviren, hakim otorite, yönlendirici ve yardımcı olan)
7:196 “Çünkü benim velim, Kitap’ı indiren Allah’tır. Odur Salihlerin velisi.”
42:6 O’ndan başkasını veliler edinenleri ALLAH kollamaktadır. Sen onların vekili değilsin.
42:9 Demek onlar Allah’tan başka veliler edindiler? Oysa veli, ancak Allah’tır. O, ölüleri diriltir. Her şeye Kadiridir.
Allah her şeyi yaratandır ve O mutlak Rab olarak dikey düzlemde / aşkın manada veli edinilmeye layık olan tek “varlıktır.

b) vahyi tanımayanların velisi (onları çekip çeviren, hakim otorite, yönlendirici ve yardımcı olan)
7:27 Adem oğulları, şeytan, ana babanızın vücutlarını kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak cennetten çıkardığı gibi sizi de şaşırtmasın. O ve kabilesi sizin onları görmediğiniz yerden sizi görürler. Biz, şeytanları, (gereği gibi) inanmayanların velileri yaptık.
7:30 Bir grubu doğru yola iletti, bir grup da sapıklığı hakketti. Onlar, şeytanları (saptırıcı objeler) Allah’tan başka veliler edindiler ama kendilerini doğru yolda sanıyorlar.
6:121 Üzerinde Allah’ın ismi anılmayanlardan yemeyin. Çünkü o, yoldan çıkmadır. Şeytanlar (saptırıcı objeler), sizinle tartışmaları için velilerine vahyeder. Onlara uyarsanız siz de ortak koşmuş olursunuz.
4:119 … Kim ALLAH yerine şeytanı (saptırıcı objeler) veli edinirse apaçık bir kayba uğramıştır.
4:76 İnananlar ALLAH yolunda savaşırlar. Kafirler ise azgınların ve despotların (tağut) yolunda savaşırlar. Öyleyse şeytanın velileriyle savaşın; şeytanın planı zayıftır.
16:63 Allah’a andolsun ki senden önceki toplumlara da elçiler gönderdiğimizde şeytan işlerini onlara güzel gösterdi. Nitekim onların velisi bugün odur. Onlar acı bir azaba mahkum olmuşlardır.
2:257 Allah inananların velisidir, onları karanlıklardan aydınlığa çıkarır. İnkar edenlerin ise tağuttur. Onları aydınlıktan karanlıklara sürüklerler. İşte onlar cehennemliklerdir, onlar orada temelli kalacaklardır. 18:50, 3:175, 13:16…
şeytan ve tağut aslında aşkın bir gücün sahibi değildir. İnsanların vehim ve vesveseleri ile güç transfer ettikleri için güçlü görünmektedirler. Gerçek gücün/ iktidarın sahibi aşkın “varlık” Allah’ı bırakıp ta saptırıcı (şeytani) güçleri veli edinmek akıllıca bir davranış olmasa gerekir.

c) isabetsiz olarak edinilen bir veli edinme çabası:
39:3 iyi bilin ki, halis din Allah’ındır; O’ndan başka veliler edinerek: “biz bunlara, sırf bizi Allah’a yaklaştırsınlar diye tabi oluyoruz (kulluk ediyoruz)” derler. Doğrusu Allah ayrılığa düştükleri şeylerde aralarında hüküm verecektir. Allah şüphesiz yalancı ve inkarcı kimseyi doğru yola eriştirmez.
18:102 İnkarcılar, benim dışımda kullarımı veliler edinerek kurtulacaklarını mı sandılar. O inkarcıların konağı olarak cehennemi belirledik.
Dikkat edilirse ayetler tarifi de içinde barındıran ifadeler kullanıyor. Yalancı ve inkarcıların uzak Allah anlayışlarını örtbas etmek için “biz bunlara, sırf bizi Allah’a yaklaştırsınlar diye tabi oluyoruz (kulluk ediyoruz)” diyerek “aşkın” veliler edindiklerini anlıyoruz.
Yine Allah’ın dışında Allah’ın kullarını veli edinerek kurtulacaklarını zannedenlerin inkarcılar olarak tanımlanmaları söz konusu.
Halbuki Allah’ın yaklaştırıcıya ihtiyacı yoktur.
17:111 De ki: “Hamd, çocuk edinmemiş olan, hükümranlığında ortağı bulunmayan, düşkün olmayıp YARDIMCIYA DA ihtiyaç göstermeyen Allah’a mahsustur.” O’nu gereği gibi büyükle.
4:45 ALLAH düşmanlarınızı daha iyi bilir. veli olarak ALLAH yeter, yardımcı olarak ALLAH yeter.
Allah’a yaklaştırıcı olarak edinilen velilerin Allah katında bir yardımı olmayacaktır.
45:10 Onları cehennem beklemektedir. Ne işledikleri şeyler, ne de Allah’tan başka edindikleri veliler onu kurtarabilir. Onlar, acı bir azabı hak etmişlerdir.
42:46 Onların, Allah’tan başka kendilerine yardım edecek velileri de yoktur. Allah’ın saptırdığı kimsenin çıkar yolu olmaz.
29:41 Allah’tan başka veliler edinenlerin durumu, kendine yuva yapan örümceğin durumu gibidir. Evlerin en dayanıksızı ise şüphesiz örümceğin yuvasıdır. Keşke bilseler.
6:51 Rablerine toplanacaklarından korkanları Kuran ile uyar. O’ndan başka bir dost ve aracıları yoktur. Umulur ki Allah’tan sakınalar.
ayrıca 9:74, 18:26, 29:22, 11:113, 18:44, 46:32, 11:20, 42:31, 32:4, 9:114
Birde müminlerin birbirlerini veli edinmeleri ile Allah’a aracı olarak tasavvur edilen veliler birbirine karıştırılıyor. Müminler ahireti kazanmak için dünyada yardımlaşır birbirlerine destek olurlar. Yoksa Allah’ın insana şah damarından daha yakın olduğunu bilen müminin hiçbir yakınlaştırıcıya/ aracıya ihtiyacı yoktur.

3- İnsanların kendi içinde yatay olarak edindiği veliliği ve aşkın güçleri veli edinmeyi inceledik birde Allah’ın velileri tabiri var.
10:62. İyi bilin ki, Allah’ın velilerine (Allah’a yakın olanlara) korku yoktur; onlar mahzun da olmayacaklar.
10:63. Onlar ki inandılar ve bilinçlendiler.
Allah’ın velileri tabiri tasavvufta çok çarpıtılarak insanları Allah’a yaklaştırıcı olarak kullanmanın aracı yapıldı bunun mümkün olmadığı ikinci bölümde ayetlerle ortaya konulduğu için Allah’ın velileri tabirinin
10:63. Onlar ki inandılar ve bilinçlendiler(takva).
Ayeti ile açıklandığını yani bilinçli iman eden herkesin Allah’a yakın (evliyaAllah) olduğunu söylemekle yetiniyorum. 10:63

Kadir Ünal

Alıntıdır.