Orhangazi Hamamı (Orhangazi)
Orhangazi hamamının kitabesi olmadığı gibi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde de kaydına rastlanmamıştır. Çevresinde yapılan adliye sarayından ötürü ön kısmı doldurulmuş ve hamam zeminden yaklaşık 2 m. aşağıda kalmıştır. Bu nedenle de hamam günümüzde kullanılmamaktadır.
Hamam kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, kuzey ve güneyindeki sivri kemerlerle ortada kare bir bölüm oluşturulmuş, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun dışında kalan hamamın diğer bölümleri de küçük kubbelerle örtülüdür. Hamamın duvarları moloz taştan, kemerleri ve üst örtüsü tuğladan yapılmıştır.
Gürle Köyü Hamamı (Orhangazi)
Gürle Köyü Hamamı, Orhan Gazi döneminde (1324-1362) yapılmıştır. Hamam işlevini 1954’e kadar sürdürmüş, daha sonra depoya dönüştürülmüştür.
Hamam kubbeli soğukluk ve sıcaklık ile dört yan mekandan meydana gelmiştir. Kuzey cephesindeki bir kapıdan girilen soyunmalık kısmı nişlerle çevrili olup, bu nişlerden açılan bir kapı ile ılıklık ve sıcaklık bölümlerine geçilmektedir. Sıcaklık pandantifli bir kubbe ile örtülmüş olup, etrafı eyvanlarla genişletilmiştir.
İçeriden sıvalı olan hamamın duvarları moloz taş ve tuğladan yapılmıştır. Zemini de mermer levhalarla kaplıdır.
Çarşı Hamamı (Yenişehir)
Yenişehir merkezindeki bu hamam, Çarşı hamamı, Çifte hamam ve Belediye Hamamı isimleri ile tanınmaktadır. Kitabesi ve vakıf kaydı bulunmadığından ne zaman yapıldığı konusunda kesin bir bilgi edinilememiştir.
Hamam kuzey-güney doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Çifte hamam düzenindeki hamamın doğusunda kadınlar kısmı bulunmaktadır. Burası kare planlı soyunmalık, üç bölümlü ılıklık, iki eyvanlı sıcaklık ve iki de halvet hücresinden meydana gelmiştir. Hamamın batısında yer alan erkekler kısmı da yine aynı bölümlerden meydana gelmiştir. Her iki bölüm arasında, batı yönünde ortak kullanılan bir su deposu bulunmaktadır. Hamamın bölümleri tromplu kubbelerle örtülmüştür. Sıcaklık bölümlerinin ortasına sekizgen bir göbek taşı yerleştirilmiştir.
Yapı kaba taş ve tuğladan yapılmış bir duvar işçiliğine sahiptir. Üst örtülerinde testere dişli frizler kullanılmıştır. Ayrıca zikzak şeklinde tuğlalar ile de cepheye hareketli bir görünüm verilmiştir.
Saray Hamamı (Yenişehir)
Bu hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Ancak XVI.yüzyıla ait bir Tahrir defterinde Pustinpuş Baba Zaviyesi vakıfları arasında Yenişehir’deki bir hamamdan söz edilmektedir. Ayrıca XVII.yüzyılda Yenişehir’e gelen Evliya Çelebi de burada iki hamam olduğunu belirtmiştir. Evliya Çelebi bu hamamlardan birisinin Lala Hüseyin Paşa’nın, diğerinin de Pustinpuş Baba’ya ait olduğunu ileri sürmüştür. Ayrıca bir tapu defterinde Yenişehir’deki Saray Hamamının Orhan Gazi Camisi’ne vakfedildiği yazılıdır. Ekrem Hakkı Ayverdi’nin de belirttiği gibi bu hamam Orhan Gazi döneminde yapılmış bir saraya ait olup, saray terk edildikten sonra büyük olasılıkla Pustinpuş Baba zaviyesine vakfedilmiştir. Bunlara dayanılarak hamamın Orhan Gazi döneminde (1324-1362) yapıldığı sanılmaktadır.
Hamam, kare planlı büyük bir ılıklık, birbirine eş kare planlı iki ayrı mekandan meydana gelmiştir. Bunların üzerleri tromplu birer kubbe ile örtülmüştür. Hamamın birbirine geçen bölümlerindeki kapılar yuvarlak kemerli olup, bölümlerin çevresi duvarlarla hareketlendirilmiştir.
Hamamın yapımında moloz taş ve tuğla kullanılmış, üst örtülerde de tuğladan yararlanılmıştır. Ayrıca beden duvarlarının altında iri blok taşların kullanıldığı dikkati çekmektedir.
Yarhisar Köyü Orhangazi Hamamı (Yenişehir)
Yarhisar Köyü’nde terk edilmiş ve harap durumdaki hamamın 1890 tarihli bir belgeye göre Orhan Gazi Camisi vakfından olduğu öğrenilmiştir. Ekrem Hakkı Ayverdi de bu belgeye dayanarak, yapıyı Orhan Gazi dönemi (1324-1362) içerisinde değerlendirmiştir.
Hamam dışarıdan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, beş ayrı mekandan meydana gelmiştir. Güney cephesindeki giriş kapısından birbirine eşit ölçülerde kare planlı, kubbeli bölümlere geçilmektedir. Sıcaklık ve soyunmalık bölümleri de pandantifli kubbelerle örtülmüştür. Bu bölümler değişik zamanlarda yapılan eklerle orijinalliğinden oldukça uzaklaşmıştır.
Hamamın duvarları moloz taş ve tuğla karışımı bir örgü sistemi ile yapılmıştır. Kubbelerde tuğla örgüler kullanılmıştır. Duvar dokusu içerisinde yer yer tuğla hatıllara ve taşlar arasına dikine yerleştirilmiş tuğlalar dikkati çekmektedir. Hamamın içerisindeki kemerlerde palmet motifli bordür izleri görülmektedir. Ayrıca kubbe kasnakları içeriden malakarilerle bezenmiştir.
Yenişehir’deki belli başlı bu iki hamamdan başka; Ayaz Köyü’nde iki, Çamönü Köyü’nde, Eski İncirli Köyü’nde, Köprühisar Köyü’nde, Menteşe Köyü’nde birer hamam bulunmaktadır. Mimari yönden özellikleri bulunmayan bu hamamların kitabeleri bulunmamakta ve yapı üslupları da herhangi bir bilgi vermemektedir.
Cumalıkızık Hamamı (Yıldırım)
Cumalıkızık Hamamının ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey ve güney doğrultusunda peş peşe yerleştirilmiş kare planlı iki bölüm ve bunların doğusunda dikdörtgen planlı bir su deposu bulunmaktadır. Ayrıca bunlara soyunmalık, külhan ve tuvaletler bölümü sonradan eklenmiştir.
Hamamın kare planlı ilk bölümü tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun doğu duvarından soyunmalığa, güney duvarından da sonradan eklenen bölüme geçilmektedir. İkinci bölüm yine kare planlı olup, üzeri tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümün duvarlarında nişler ve sekiler bulunmaktadır. Sonradan eklenen bölümler kareye yakın dikdörtgen planlıdır ve üzeri ayna tonozla örtülmüştür.
Demirci Köyü Hamamı (Orhaneli)
Demirci Köyü Hamamının da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olan hamamın batısına sonradan düz tavanlı bir soyunmalık eklenmiştir. Hamamın asıl yapısı kare planlı, tromplu kubbe ile örtülü iki ayrı bölümden meydana gelmiştir. Bunların dışına da sivri kemerli bir külhan eklenmiştir.
Hamamın duvarları sıvalı olup, moloz taş ve harcın oluşturduğu bir teknikle yapılmıştır.
Yaylacık Köyü Hamamı (Nilüfer)
Yaylacık Köyü’ndeki bu hamam orijinalliğinden oldukça uzaklaşmış olup, ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey cephesindeki bir kapıdan girilen ilk bölüm, L planlıdır. Buradan bir koridorla su deposuna ve güney kanadındaki bir diğer kapı ile de kare planlı bir mekana, helalara geçilmektedir. Bundan sonra gelen bölüm tromplu bir kubbe ile örtülüdür. Yapının üzeri çatı ile örtülü olup, bunların ortasında yuvarlak kasnaklı kiremitle örtülü bir kubbesi, doğuda da bacası bulunmaktadır.
Karabalçık Köyü Hamamı (Osmangazi)
Karabalçık Köyü Hamamının da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Çevresindeki evler arasında kalmıştır. Günümüzde kullanılmamakta olup, kuzey-güney doğrultusunda birbirine eşit ölçülerde, kare planlı, kubbeli iki bölümden meydana gelmiştir. Duvarları moloz taş ve tuğladan örülmüştür.
Akçalar Köyü Hamamı (Nilüfer)
Günümüzde kullanılmayan bu hamamın da ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir. Hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olarak yapılmış, daha sonra buraya bir soyunmalık eklenmiştir. Sıcaklık bölümü iki eyvanlı ve iki halvetlidir. Batı duvarının güneyindeki bir kapıdan içerisine girilen hamamın soyunmalığı, düzensiz dikdörtgen planlı ve düz tavanlıdır. Buradan geçilen sıcaklık doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, doğu-batı yönüne atılmış iki kemerle üç bölüme ayrılmıştır. Bunlardan orta bölüm kubbe ile, yan bölümler de düz tavanla örtülmüştür. Yapının batı cephesinde büyük bir dikdörtgen niş ve külhan kemeri görülmektedir.
Hamam moloz taş ve tuğladan yapılmış, duvarları da sonradan içeriden mermerle kaplanmıştır.
Gölyazı Köyü Hamamı (Nilüfer)
Bu hamamın da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olan bu yapıya güney duvarındaki bir kapıdan girilmektedir. Buradaki sonradan yapılmış soyunmalık mekanı, doğusunda bir eyvan ve kare planlı bir hela bulunmaktadır. Soyunmalığın kuzey duvarındaki bir kapıdan geçilen sıcaklık tromplu bir kubbe ile örtülü kare planlı mekandır. Kubbenin iki yanında kalan sıcaklığın eyvanları tekne tonozla örtülmüştür. Hamamın batısında halvet, kuzeyinde su deposu bulunmaktadır. Külhan kısmının büyük bir bölümü yıkılmıştır.
Hamam moloz taş ve tuğladan örülmüş, kubbeleri sonradan beton ile yenilenmiştir.
Aksu Köyü Hamamı (Kestel)
Bu hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olan hamamın kuzeyine soyunma mekanı, güneyine ılıklık, bunun doğu ve batısına da sıcaklık, halvetler ve su deposu eklenmiştir. Doğu-batı doğrultusundaki soyunmalık dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Buradan geçilen dikdörtgen planlı ılıklık tekne tonoz ile örtülü olup, güney duvarının ortasındaki bir kapıdan da sıcaklığa geçilir. Sıcaklık doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, iki sivri kemerle üç bölüme ayrılmıştır. Orta bölüm pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. İki yanda kalan bölümler de düz tavanlıdır. Güney duvarındaki birbirlerine simetrik kapılarla kare planlı tromplu halvetlere geçilir.
Babasultan Hamamı (Kestel)
Babasultan Hamamı, Babasultan Camisi ve türbesi ile birlikte Orhan Gazi (1324-1362) tarafından yaptırılmıştır.
Hamam, kare planlı bir bölüm ile dikdörtgen bir bölümden meydana gelmiştir. Bunların doğusuna külhan ve su deposu eklenmiştir.
Eski Hamam (Şifa Hamamı) (Kestel)
Bu hamamın da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı bir yapıdır. Hamamın girişinde ılıklık, onun güneyinde sekizgen kasnak üzerine oturtulmuş kubbeli bir sıcaklık ile birbirinin eşi iki küçük halvetten oluşmaktadır.
Yapımında moloz taş ve tuğla kullanılmış, kubbe ve duvarların saçak altlarında dört sıra tuğladan testere dişleri ile bir bezeme yapılmıştır.
