ÖlÜ İÇİn telkİn vermek

ÖLÜ İÇİN TELKİN VERMEK

Cenaze kabre konduktan ve başında Kur'an okuma da tamamlandıktan sonra, kalabalığın orayı terk etmesinden sonra geride kalan bir kimsenin kabrin başında yüksek sesle ve ölüye hitaben iman esaslarını hatırlatması, ölünün Münker ve Nekir meleklerine karşı vermekle sorumlu olduğu cevaba yardım etmek işlemine telkin denir.
Telkin şöyle yapılmaktadır: Cenaze defnedildikten sonra iyi hal sahibi bir kimse ölünün yüzüne karşı durur ve ona ismiyle hitaben "Ey falan!" diye üç kez seslenir ve sonra şu duayı okur:
Bismillâhi ve alâ milleti Resûlullahi, Allâhümme abdüke nezele bike ve ente hayra menzilin bihi hallefet-dünya halfe zahrihî fec’al mâ gadime ileyhi hayran mim men hallefe fe inneke gulte ve mâ indallâhi hayrul ebrar.
"Allah'ın adıyla ve Resûlullah'ın milleti üzre (defn ediyoruz). Allah'ım, kulun sana vardı! Kendisine varılanların en hayırlısı sensin! Dünyayı arkada bıraktı. Gideceği yeri daha hayırlı kıl. Zira sen şöyle demişsin. 'Allah'ın katındaki, iyilik yapanlara dünyadan daha hayırlıdır."
Uzkur mâ haracte aleyhi mined-dünya şehadeten en lâ ilâhe illallâh. Ve enne Muhammed’en Resûlullah. Ve ennel cennete haggûn, Ven-nâre haggun, ve ennel ba’se haggun. Ve ennes–sâate âtiyetün lâ raybe fîyhâ, Ve ennallâhe yeb’asü men fil gubur. Ve enneke radiyte billâhi Rabben. Ve bil islâmi diynen, ve bi Muhammed’in (s.a.v.)’e Nebiyyen, ve bil Kur’âni imâmen, ve bil ka’beti kıbleten, ve bil mü’miniyne ihvânâ.
"Ey falan! Hayatta iken üzerinde olduğun, benimsediğin şu hususları unutmayasın: Allah'tan başka Tanrı yoktur ve Muhammed O'nun elçisidir. Cennet ve cehennem gerçektir, yeniden diriliş vardır, kıyamet saati kuşkusuz gelecektir. Allah kabirde yatanları yeniden diriltecektir. Yine unutma ki, sen Rab olarak Allah'ı, din olarak İslâm'ı, peygamber olarak Muhammed'i, imam olarak Kur'an'ı, kıble olarak Kâbe'yi ve kardeş olarak müminleri seçmiş ve bununla mutlu olmuştun.”
Üç defa : Yâ Ahmed ibn-i Ayşe, Gul lâ ilâhe İllallâhu.
“Ey Ayşe’nin oğlu Ahmed deki; Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur.”
Üç defa : Gul Rabbiyallâhu lâ ilâhe illâ hu, aleyhi tevekkeltü ve hüve Rabbul arşil aziym.
“Deki: Rabbim olan Allah'tan başka Tanrı yoktur, ben ona dayandım, büyük arşın Rabbi de O'dur."
Gul Rabbiyallâhü ve diyniyel islâmi ve Nebiyi Muhammed’ün Rabbi lâ tezerhü ferden ve ente hayr’ul – vârisîyn.
“Rabbim Allah, dinim İslâm, peygamberim Muhammed'dir. Ey Rabbim, sen onu tek başına bırakma, vârislerin en hayırlısı sensin.”
Bu mesele peygamberimiz tarafından yapılmış bir sünnet olmamasına ve bu hususta açık ve sahih bir rivayet bulunmamasına rağmen âlimler arasında ihtilaf konusu olmuştur. İmam Ahmed b. Hanbel ve İmam Şafii müstehab olarak görürken, İmam Malik tarafından mekruh ve İmam Ebu Hanife için de yapılmasında ya da yapılmasında sakınca görülmeyen bir davranış olarak görülmüştür.
Yapılmasını müstehab kabul eden mezhep imamlarına göre Peygamberimizin "Ölülerinize `lâ ilâhe illallah' telkin ediniz" hadisine istinaden ölüler için telkin yapmanın caiz ve müstehap olduğunu söylemişlerdir. Karşı görüşte olan âlimlere göre ise buradaki “Ölülerinize” kelimesinden kastın ölmek üzere olanlar olduğu belirtilmektedir.
Peygamberimizin (s.a.v.) cenaze defninden sonra hemen dönmez, bir müddet mezarı başında bekler ve cemaate şöyle derdi: “Kardeşiniz için yüce Allah'tan mağfiret isteyiniz ve kendisine sükûnet vermesini dileyiniz. O şimdi sorguya çekilmektedir.” (Ebû Dâvud, "Cenâiz", 3221)
îbn Ömer'den (r.a.) demiştir ki: Ölü mezara konurken Peygamber (s.a.v.) "Bismillahi ve ala sünnet-i Rasûlillahi = Ey ölü, seni Allah'ın adıyla (bu kabre indiriyoruz), Rasûlullah'ın yolu ve dini üzere (seni teslim ediyoruz)" diye dua edermiş. (Sünen-i Ebu Davud-Cenaze-3213)
Kuran ayetlerinde nasıl ki bir ayet başka bir ayeti tahsis edip, açıklıyorsa aslında hadislere de bu şekilde bir bütün olarak bakılmalı ve sonuç çıkarılmalıdır. Hadiste geçen ölülerinizden kastın aslında ölmek üzere olanlar olduğunu şu rivayetlere bütünüyle bakmakla anlamak mümkün olmaktadır: Yahya b. Umare dedi ki: Ben Ebû Said el-Hudri'yi Rasûlullah (s.a.v.) "Ölülerinize La ilahe illallah (sözünü) telkin ediniz." buyurdu, derken işittim. (Sünen-i Ebu Davud-Cenaze-3117)
Peygamber efendimiz (s.a.v.) şöyle buyururdu: "Her kim Allah'tan başka hiçbir ilah olmadığını bilerek ölürse cennete girer." Bir başka hadiste de şöyle buyurulmaktadır: "Her kim Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmaksızın ölürse, cennete girer." Müslim
"Ölülerinize; 'Lâ İlâhe illâllah'ı telkin edin. Çünkü ölüm halinde onu söyleyen bir mü'mini bu kelime, Cehennemden kurtarır." "Son sözü Lâ ilâhe illâllah olan kimse Cennete girer." (Müslim, Cenâiz 1, 2; Ebû Dâvud, Cenâiz 16).
Muaz b. Cebelden rivayet olunduğuna göre, Rasûlul­lah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Son sözü la ilahe illallah olan kimse cennete girmeyi hak etmiştir." Sünen-i Ebu Davud-Cenaze-3116
Bu rivayetleri aşağıdaki rivayetlerle birlikte incelediğimizde telkinin kimler için yapılabileceği ortaya çıkıyor. Ölmeden önce son sözün la ilahe illallah olmasının önemi anlatılıyor. Ve daha sonrada ölmek üzere olanların son sözünün la ilahe illallah olması için ölüm sarhoşluğunda onlara telkin edilerek yardım edilmesi tavsiye ediliyor.
Ebû Kâmil-i Cahderi Fudayl b. Hüseyin ile Osman b. Ebî Şeybe hep birden Bişr'den rivayet ettiler. Ebû Kâmil dedi ki: Bi­ze Bişrü'bnü'l Mufaddâl rivayet etti. (Dedi ki): Bize Umâratü'bnü Gaziyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Umara rivayet etti. Dedi ki: Ebû Said-i Hudri'yi şöyle derken işittim: Resûlüllah (s.a.v.) “Ölenlerinize Allah’tan başka ilâh yoktur, sözünü telkin edin.” buyur­dular. (Müslim-Cenaze-916, Tirmizi-Cenaze- 976)
Bize Ebû Şeybe'nin oğulları Ebû Bekir ile Osman riva­yet ettiler. Bana Amru'n-Nâkıd da rivayet etti. Bunlar hep birden dediler ki: Bize Ebû Hâlid-i Ahmar, Yezîd b. Keysân'dan, o da Ebû Hâzim'den, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş: Resûlüllah (s.a.v.) “Ölenlerinize: Allah’tan başka ilâh yoktur, demelerini telkin edin.” buyurdular. (Müslim-Cenaze- 917)
Rasûlullah (s.a.v.) buyurdu ki:"Hastanın ya da ölenin yanında bulunduğunuz vakit hayır söyleyiniz. Çünkü şüphesiz melekler sizin söylediklerinize âmin derler." (Müslim, Sünen-i Ebu Davud-Cenaze-3115)
Enes (r.a.)'ın rivayet ettiği şu hadistir: "Rasûlullah (s.a.v.) ensardan hasta bir adamı ziyaret etti. Ona dayıcığım dedi. La ilahe illallah de. Adam ona ben dayımı, amcamı olurum dedi. Peygamber hayır dayı diye buyurdu. Adam: La ilahe ilallah demek benim için hayırlı bir şey midir? Peygamber (s.a.v.): Evet diye buyurdu." İmam Ahmed (III, 152-154, 268)
Müseyyeb İbn-i Hazn(r.a.)’den şöyle dediği rivayet edilmiştir: Ebû Tâlib`e ölüm (alâmetleri) geldiği sırada ona, Resûlullâh (s.a.v.) geldi. Ve amcasının yanında Ebû Cehl İbn-i Hişâm ile Abdullah İbn-i Ebî Ümeyye`yi buldu. Resûlullâh (s.a.v.) Ebû Tâlib`e: "Ey ammi! (Lâ ilâhe illâllâh) de, nezd-i Bârî`de kendisiyle sana şehâdet ve şefâat edebileceğim (bu mübârek) kelimeyi söyle!" buyurdu. Ebû Cehil ve Abdullah İbn-i Ebî Ümeyye: Ey Ebû Tâlib! Abdülmuttalib milletinden yüz mü çevireceksin? Diye men ettiler. Resûl-i Ekrem amcasına bu kelime-i tevhîdi arza devâm ediyordu. Bu ikisi de mütemadiyen o sözlerini tekrar eyliyorlardı. Nihayet Ebû Tâlib bunlara söylediği son söz olarak: "O, (yani ben) Abdülmuttalib milleti üzredir" dedi ve "Lâ ilâhe illâllâh" demekten çekindi. Resûlullâh (s.a.v.): "İyi bil amcacığım! Yemîn ederim ki ben, hakkında mağfiret dilemekten nehy olunmadıkça herhalde Allâh’u Teâlâ`dan senin için af ve mağfiret dilerim!" dedi. (Buhari –Cenaze-665)
Enes b. Malik (r.a.)’den rivayete göre; (Abdü`l-Kuddüs) adlı bir Yahûdî çocuğu vardı. Nebî (s.a.v.)`e hizmet ederdi. (Bir ara) çocuk hastalandı. Nebî aleyhi`s-selâm bunu iyâdeye geldi. Ve başucunda oturdu. Ve çocuğa: "Müslüman ol!" buyurdu. Çocuk (yanında bulunan) babası (nın yüzü) ne baktı. Babası oğluna: ‘Ebü`l-Kâsım (s.a.v.)`ın emrini kabûl et!’ dedi. Abdü`l-Kuddüs de hemen: - (Eşhedü en lâ ilâhe illâ`llâh ve eşhedü enne Muhammeden resûlullâh) deyip Müslüman oldu. Nebiyy-i Ekrem (s.a.v.) hastanın yanından çıkarken: ‘Şu çocuğu Cehennem ateşinden halâs eden Cenâb-ı Hakk`a hamd ü senâlar olsun.’ diyordu.” (Buhari-Cenaze-663)
Cenab-ı Hak (c.c.) buyuruyor ki: “Dirilerle ölüler de bir olmaz. Şüphesiz ki Allah, dilediğine işitti­rir. Sen, kabirlerdekine işittiremezsin.” Fatır 35/22
“İbnu'l-Cevzî bu ayetin tefsirinde şöyle der: Yüce Allah, "kabirdekiler" ile kâfirleri kastetti ve onları ölülere benzetti" yani, kabirlerde olanlar, Allah'ın kitabını işitemeyecekleri ve Onun öğütlerinden yararlanamayacakları gibi, kalbi ölü olan kimse de, işittiğinden faydalanamaz.” (Savfetü’t Tefasir /Fatır suresi. 22. Ayetin tefsiri)
Ayet üzerinde dikkatle düşünüldüğünde kabirde bulunanların öğütlerden yararlanamayacakları üzerine de vurgu yapılıyor. O halde nasıl onlara öğüt verilebilir ve hatırlatma yapılabilir.
Sağ iken öğüt almayan, hidayete talip olmayan ve ömrünü boş işler peşinde geçiren birisi ölüm vaki olup da perdeler açılınca ve imtihan süreci sona erince mi aklı başına gelip öğüt alacak? O zaman zaten olayın dehşetiyle her şeyin farkına varacak varsa bir bilgisi kimsenin hatırlatmasına gerek kalmadan cevabını verecektir. Hiçbir bilgisi yoksa Allah’tan uzak bir hayat yaşamış ise, Allah’ı unutmuş, Rasulünü unutmuş ve Allah’ın kitabını arkasına atmışsa istediğiniz kadar telkinde bulunun bir faydası olmaz.
“Onlar, kendilerine meleklerin gelmesini mi, ya da Rabbinin gelmesini mi veya Rabbinin bazı ayetlerinin gelmesini mi gözlüyorlar? Rabbinin ayetlerinden bazılarının geleceği gün, daha önce iman etmemişse veya imanıyla bir hayır kazanmamışsa hiç kimseye imanı yarar sağlamaz. De ki: "Bekleyin, biz de şüphesiz beklemekteyiz." En’am 6/158
Bu ayet kâfirlerden ve onların iman etmek için Allah’ı ve melekleri görmek istemelerinden ve Allah’ın ayetlerini açıkça görmeleriyle iman etmelerinin artık bir şey ifade etmeyeceğinden bahsediyor. Ama bu ayette dikkat edilmesi gereken bir hususta şudur: Münker ve Nekir melekleri geldiği zaman Allah’ın ayetlerini ve dünya hayatından ayrılarak gaip olan ahiret hayatına geçişle birlikte gerçekleri kesin bir şekilde gören kişi için de aynı şey söz konusu olmaktadır. Yani o saatten sonraki hatırlatma bir işe yaramaz. Yani ölüler işitse de işitmese de öğüt alıp, amel etme süreci sona ermiştir.
Enes b. Malik (r.a.)’den Nebî (s.a.v.)`in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir: “(Mü`min) kul, kabrine konulup onun ashâb ve yârânı geri dönüp gittiklerinde -ki meyyit, bunlar yürürken ayakkabılarının sesini bile muhakkak işitir- ona (Münker ve Nekîr adlı) iki melek gelir. Bunlar meyyiti oturturlar. Ve ona: Hâ! Şu Muhammed (s.a.v.) denilen kimse hakkında (ki kanaatin nedir?) Ne dersin? Diye sorarlar. O mü`min de: Samîmî bildiğim ve size de bildirmek istediğim şudur ki, Muhammed (s.a.v.) Allâh`ın kulu, ve Allâh`ın Resûlü`dür, diye cevap verir. Bunun üzerine melekler tarafından: Ey mü`min! Cehennem`deki yerine bak, Allâhu Teâlâ bu azâb yerini senin için cennet`ten (yüce) bir makama tebdîl eyledi, denilir. Nebî (s.a.v.): "O mü`min, cehennem ve cennet`teki iki makâmını birden görür" buyurmuştur. Fakat kâfir veyahut münâfık olan meyyit (meleklerin bu suâline karşı): ‘Muhammed hakkında bir şey bilmiyorum. Halkın ona (peygamber) dedikleri bir sözü (işitir), ben de halka uyup söylerdim’, diye cevap verir. Bu iki melek tarafından bu kâfir veya münafığa: ‘Hay sen anlamaz ve uymaz olaydın!’ denilir, sonra bu kâfir veya münafığın iki kulağı arasına demirden bir topuzla vurulur. O topuzu yiyince kâfir veya münâfık şiddetli sayha ile bir bağırır ki, bu feryâdı ins ve cinden başka bu ölüye yakın olan her şey işitir.” (Buhari-Cenaze- Hadis no:658)
Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Sizden biriniz veya ölü kabre konulunca simsiyah mavi gözlü iki melek ona gelir onlardan birine münker diğerine nekîr denilir. O iki melek şöyle derler: Bu Muhammed denilen adam hakkında ne dersin? O kimse ise ölmeden önce söylediğini aynen tekrar ederek: O Allah’ın kulu ve Rasûlüdür. Ben şehâdet ederim ki Allah’tan başka gerçek ilah yoktur. Muhammed’de onun kulu ve elçisidir. O iki melek derler ki: Senin böyle söyleyeceğini biliyorduk. Sonra o kabir yetmiş arşın kadar genişletilir ve aydınlık hale getirilir ve rahatça yat uyu burada denilir. O kimse bu durumu benim aileme dönüp haber verebilir miyim? Deyince o iki melek; gelin güvey gibi rahatça uyu gelin güveyi olan kimseyi ailesinden en çok sevdiği kimse uyandırır derler. O kişi o kabirde mahşer için diriltilinceye kadar rahat rahat uyur.
O kabre konulan kimse münafık ise Muhammed (s.a.v.) hakkında sorulan soruya; İnsanların peygamber dediklerini duydum bende aynen öyle söyledim, gerçek midir? değil midir? bilemiyorum diyecek. Bunun üzerine o iki melek; senin böyle söyleyeceğini biliyorduk derler. O kabre, sıkıştır onu denilir, kabirde onu sıkıştırır da kaburga kemikleri yerlerinden oynar. Allah onu böylece mahşer günü uyandırıncaya kadar azab etmeye devam eder.” (Tirmizi-Cenaiz:70, Nesâî, Cenaiz: 114; Buhârî, Cenaiz: 86)
Şayet ölen kişi kulluğunu ortaya koyan ve ihlâslı amellerle yaşamış birisi ise zaten bir telkine ihtiyacı olmayacaktır. Çünkü böyle mü’minler için hiçbir korkunun olmayacağı ayetlerle bildirilmektedir. Peygamberimiz (s.a.v.) bunu şöyle haber veriyor: "Bu ümmet kabirlerinde imtihan edilecek. İnsan defnedilip arkadaşları ondan ayrılınca, elinde topuzla bir melek gelerek onu oturtur ve; "Bu adam (Rasûlullah hakkında ne dersin "? diye sorar. Kişi mü'min ise; "Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed (s.a.s.)'in, Allah'ın kulu ve Rasûlü olduğuna şehadet ederim" diye cevap verir. Melek de ona; "Doğru söyledin" der..." (Ahmed İbn Hanbel, Müsned, III, 3, 40).
Kâfir ve münafık ise yukarıdaki hadiste de geçtiği üzere suallere cevap veremeyecektir.
Rivayete göre Taberanî "Kebir" de ve ibn-i Ebû Mende, Ebû Umâme (r.a.)'den o da Resûlullah (s.a.v.)'den rivâyet ettiklerine göre O (s.a.v.) şöyle buyurdu:
“Kardeşlerimizden biri ölüp üstünü toprakla kapatırsanız sizden biri kabrin baş ucunda durarak: Ey filan ibn-i filan! Desin, çünkü ölü muhakkak işitir, yalnız cevap veremez. Sonra yine, ey filan ibn-i filan desin. Çünkü o zaman kabrinde oturur. Bir daha ey filan ibn-i filan desin. O da o zaman, "beni irşad edin, Allah'ın rahmetine kavuşasınız", der. Ama siz onun böyle demesini fark edemezsiniz. Sonra şöyle desin:
"Dünyaca sahip olduğun inancını hatırla, Allah'tan başka ilâhın olmadığına, Muhammed'in O'nun kulu ve Resûlü olduğuna şehadet et. Zaten sen Allah'ın Rab olduğuna, İslâm'ın din olduğuna, Muhammed'in peygamber olduğuna, Kur'ân'ın imam olduğuna razı olmuştun." İşte o zaman Münker ve Nekir melekleri ondan uzaklaşarak "kendisine deliller telkin edilenin yanında oturmaya hacet yoktur" derler. Allah, o iki meleğe karşı ölünün savunucusu olur. (İmam Celâleddin Es-Süyûtî, Kabir Âlemi, s. 190-191)
Bu rivayete göre kendisine telkin verilmeyen kişinin hücceti olmayacak ve suallere cevap veremeyecek. İrşad edilme ise sağ iken olabilecek bir şeydir. Öldükten sonra irşad etme olsaydı o zaman gerçeklerle yüz yüze gelen herkesi kolayca iman ettirmek mümkün olurdu. Şayet böyle bir irşad olsa neden peygamberimiz ölmek üzere olan insanlara Kelime-i tevhidi söylettirebilmek için çaba harcamazdı.
Osman b. Affan'dan (r.a.) demiştir ki: Peygamber (s.a.v.) cenazeyi defnetme işini bitirince, (cenazenin kab­rinin) başında durup: "Kardeşiniz için (Allah’tan) af dileyiniz. Onun için (kabir sua­line cevap vermekte) muvaffakiyet isteyiniz. Çünkü o, şu anda sorgu­ya çekiliyor." buyurdu. (Ebu Davud-Cenazeler-3221)
Bu rivayete göre Resulullah (s.a.v.) telkinde bulunmayı değil, kabirde bulunan için dua etmeyi tavsiye ediyor. Telkin ile yapılan hatırlatma tıpkı sınavda sorulara cevap vermekte zorlanan birisine iyi bilen birisinin kopya vermesi gibi bir şey olmaktadır. O zaman sorgu melekleri kopyacıya kızan öğretmen gibi telkinde bulunanlara neden yardımcı oluyorsunuz bu adam dünyadayken öğüt almadı Allah’ın ayetlerini dikkate almadı, Rabbini tanımadı ve emirlerine uymadı ama siz ona yardım ediyorsunuz diye kızsa yeridir. Bu durum imtihanı bitirmiş sınav kağıdı teslim edilmiş birisine yardım etmeye çalışmak gibi bir şey olmaktadır. Yani imtihan bitmiş siz hala ona yardımcı olmaya çalışıyorsunuz.
Şayet telkin ile ölenlerin kelime-i şehadeti söyleme ve sorulan suallere cevap verme imkânı olsaydı o zaman gerçeklerle yüz yüze gelen kâfirlere bile Müslüman olmaları telkin edilerek bu yaptırılabilirdi.Allah (c.c.) Müminlerin özelliklerini sayarken onların gaibe iman ettiklerinden bahsediyor. Ölünce perdeler açılacak ve gaip olan bilgiler, ölen kişi için ortaya çıkmış olunca söylenen kelime-i şehadetin ne manası olacaktır. Önemli olan görmediği halde iman etmek, kulluğunu ortaya koymak ve salih ameller işlemektir.
Allah (c.c.) buyuruyor ki: "O (Allah), hanginizin daha güzel amel işleyeceğini denemek için ölümü ve hayatı yarattı. O, üstün ve güçlü olandır, çok bağışlayandır." (Mülk: 67/2)
“Kendisine iyilik ve kötülük yapabilme kudreti verilen insanın yaradılışı maksatsız değildir, bilakis Allah onu imtihan etmek maksadıyla yaratmıştır. Bu hayat insana verilmiş bir imtihan süresidir ve ölüm bu sürenin sona ermesi demektir. Üçüncüsü, Yaratıcı'nın bu süreyi (fırsatı) insana vermesinin nedeni, onun iyi mi, kötü mü olduğu dünyada fiilen ispatlansın diyedir.” (Mevdudi-Tefmu’l Kuran)
“O'nun arşı su üzerinde iken amel bakımından hanginizin daha iyi olduğunu denemek için gökleri ve yeri altı günde yaratan O'dur.” Hud 11/7
Dünya insanın kendisine verilen imkan dahilinde iyi yada kötü ne yapacağının belirlenebileceği bir yerdir. Bura çalışma ve gayret gösterme yeri ahiret ise yapılanların karşılığının verileceği yeridir.
Peygamberimiz (s.a.v.) ölen birsinin defninden sonra kabri başında yukarda geçtiği gibi bir telkinde bulunmamıştır. Telkin yapılabileceğine dair görüş sahiplerinin dayandığı deliller ise tevil sonucunda elde edilen ya da zayıf delillerdir. Oysa bu konuda gelen rivayetlerin bütününe bakıldığında ölenler için değil ölmek üzere olanlar için telkin yapılabileceği, kabire konulan için de dua edilebileceği açık bir şekilde anlaşılmaktadır.

Ebu Muhammed Mus'ab KÖYLÜOĞLU