cilt yapısı ve yara iyileşmesi

Cilt insan vücudunu kaplayan en geniş organ olup organizmanın çevreye karşı dış duvarıdır; dolayısıyla bazı fonksiyonları yerine getirmekle yükümlüdür.

Mekanikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif sıcaklık ve acı gibi duyuları ileten bir duyu organıdır. Kızardıklarında veya sarardıklarında açık tenli kimselerin cildinde duyguları gözükür. Cilt aynı zamanda bağışıklık süreçleriyle de ilgilidir ve :-):-):-):-)bolik fonksiyonlara (D2 vitamini ve kolesterol senaaai) sahiptir.

Cildin icra ettiği fonksiyonların çeşitliliği karmaşık yapısına yansımıştır. Cilthttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif her biri farklı bir doku yapısına sahip üç tabakadan oluşur.

Bir araya gelerek cildi oluşturan üç tabaka dıştan içe doğru epidermishttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dermis (corium) ve sub kutistir. Her tabaka bundan sonraki bölümde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

Yaralar kavramıyla iki fizyolojik yara iyileştirme yolu da açıklanmaktadır. Epidermis cildin en dıştaki tabakasıdır. Birkaç keratinosit tabakadan oluşur. Kalınlığı vücudun bölümünehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif stratum granulosum epidermidis (tek katlı veya çok katlı) ve stratum corneum epidermidis.

Keratinositler epidermisin stratum basalede teşekkül eder. Süreç sırasında yapılarını değiştirerek üst tabakalara yayılırlar. Stratum spinosumda diken hücrelerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Stratum granulosumda granüler hücre ve stratum corneum da horny hücreler şeklinde bulunurlar. Bir keratinositin bütün tabakaları kat ederek cansız bir horny hücre olarak yüzeye düşmesine kadar geçen süre turnover olarak adlandırılır ve genellikle dört hafta kadar sürer.

Epidermiste mevcut diğer hücreler arasında melanositler (pigment üreten hücreler)http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif altta bulunan dermisten difüzyon yoluyla olur.

Dermishttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif stratum papillare ve stratum reticulare.

İnce yüzey tabakası olan stratum papillare ince elastik lifler içerir ve bağ doku kabarcıklarıyla epidermise bağlanır. Bu kabarcıklar yoğun bir kılcal damar ağıyla çevrelenmiş oluphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif serbest sinir uçları ile dokunma ve basınç algılayıcıları gibi hareketli bağ doku hücreleri bakımından da zengindir.

Cildin Anatomisi

Epidermisin yapısı

stratum corneum

stratum granulosum

stratum spinosum

stratum basale

Fonksiyonu

vücudu dış çevreden korur

Ana hücre tipleri

keratinositler

ömrü: yaklaşık dört hafta

Dermisin yapısı

Damarlı ve lifli doku iki tabakadan oluşur:

stratum papillare

stratum reticulare

Fonksiyonu

epidermisi difüzyonla besler

cilde elastikliğini verir

sıcaklığı ve kan basıncını düzenler.

Bağlantıları

ter bezleri

kıllar

yağ bezleri

Alttaki geniş stratum reticulare esas olarak vücut yüzeyine paralel uzanan kalın kollajen lif demetleri ve elastik liflerden ibaret bir ağ yapısı oluşturur. Ter bezlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kıl bezcikleri ve yağ bezleri gibi epitel uzantılarının kökleri buradadır. Subcutise bitişik olan dermis ana fonksiyonları vücut sıcaklığı ile kan basıncını düzenlemek olan küçük ilâ orta boy damarların oluşturduğu bir ağ yapısını içerir. Subcutis dermisin altında bulunur ve iki tabakayı ayıran belli bir sınır yoktur.

Subcutis yapısı

yağ doku

bağ doku

Fonksiyonu

taşıyıcı ve bağlayıcı tabaka

ısı ayarlama

mekanik tampon

Subcutis dermisin altında bulunur ve iki tabakayı ayıran belli bir sınır yoktur. Subcutis fasyanın başladığı yerde biter.

Subcutishttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif besleme durumuna ve diğer bazı faktörlere göre farklılık gösterir.

Yarahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hissedilir hiçbir yangı olmadan yaranın dört - altı günde süratli ve karmaşıklaşmamış kapanmasıyla sonuçlanır. Çok az kabuk bağlama meydana gelir ve yapı ile fonksiyon büyük oranda eski haline döner.

Doku kaybıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ikincil yara iyileşmesi meydana gelir. İkincil yara iyileşmesi bir haftadan uzun süren ve genellikle iki - üç haftayı geçmeyen gecikmeli bir iyileşme süreciyle tanınır.

İkincil yara iyileşmesi değişmez olarak fonksiyon görmeyen büyük bir kabuğun teşekkülüyle sonuçlanır.

Yara iyileşmesi tipleri

Tanım

fonksiyon kaybı eşliğinde doku yırtılması veya tahribi

Yara iyileşmesi tipleri

birincil ve ikincil yara iyileşmesi

Birincil yara iyileşmesi

optimum iyileşme

dört ile altı günde iyileşme

karmaşıklaşma yok

kabuk bağlama çok az veya hiç yokhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif fonksiyon kaybı hiç yok

İkincil yara iyileşmesi

karmaşıklaşma dolayısıyla geç iyileşme

kayda değer kabuk bağlama

iki ilâ üç haftada iyileşme

Tedavi Yolları

Yara temizleme geç iyileşen yara yönetiminde yaygın olarak uygulanır. Bazı enzimselhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif fiziki ve cerrahi temizleme teknikleri kullanılabilir. Bunlar gelecek bölümde açıklanmaktadır.

Bir yara temizlenirken hijyenik çalışma şartlarının muhafazasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif pansuman karışıklıklarının önlenmesi ve yaranın kurumasının durdurulması önemlidir.

Enzim preperatları yara temizliğinin temel dayanaklarından biridir. Enzimlerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif exudatif fazda nekrotik malzemeyi ve kabuğu seçici olarak parçalayarak fizyolojik yara temizliğine takviyede bulunurlar. Bu da yeni dokunun (granülasyon ve epitelleşme) üretilmesini hızlandırır. Enzimle temizlemenin önemli avantajlarından biri sağlıklı doku el değmeden kalırken nekrotik dokunun ayrılmasıdır.

Doğal kollajen en önemli insan bağ dokusu proteinidir ve öyle olunca cildin önemli bir yapısal elemanıdır. İnsan kollajenihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif doku tipine göre farklı biçimde düzenlenmiş paralel tropokollajen moleküllerden ibaret örgüye benzer fibrillerden meydana gelir.

Kollajenin temel bileşeni olan tropokollajen helixel olarak birbirlerine sarılmış polipeptit zincirlerinin üçlü helixinden yapılmıştır.

Her polipeptit esas olarak amino asitlerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hidroksiprolin ve prolinden meydana gelir. Bu bileşenler glisinle başlayan üçlü spiral oluşturur.

Kollajenaz kollajeni parçalayabilen tek enzimdir. Yara iyileşmesinin exudatif safhasındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kollajen lifleriyle yaranın taba-nına bağlanan nekrotik dokunun yeterince parçalanamaması demektir.

Endojen kollajenaz aktifliğini artırıp iyileşmeyi hızlandırdığındanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yaraları geç iyileşen hastalarda bakteriyel kollajenaz preperatlarının kullanılması özellikle tavsiye edilmektedir.

Geç iyileşen bütün yaralara bakteriler koloni kurar. Ancakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yaradan su ve püy sızıntısı veya ateş gibi sistemsel belirtiler varsa kullanılmalıdır.

Yara enfeksiyonuna neden olan en yaygın patojenlerden bazıları Escherichia colihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Pseudomonas aeruginosa ve streptococ’dur.

Antibiyotikler sistemik veya lokal olarak kullanılabilir. Antibiotiklerin lokal kullanımı bazı nedenlerden dolayı problemlere yol açabilir. Onların kullanılması patojenlerin daha dirençli olmasına yol açabilir veya dokunma alerjilerini ortaya çıkarabilir. Buna ek olarakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ilacın kan dolaşımı içine asgari emilmesi nedeniyle neredeyse sistemik yan etkisinin bulunmayışıdır.

Hassasiyet riski yüzündenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif lokal tedavi için antibiyotikler yerine antiseptikler kullanılabilir.

Bununla birliktehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hassasiyete yol açabildikleri-antibiyotiklerden az olsa bile-uygulandıklarında acıya yol açabilecekleri ve yara iyileşmesi sürecine büyük zarar verebileceklerinin unutulmaması önemlidir.

Nekrotik dokunun ayrılıp yaranın temizlenmesini sağlamak için fiziksel tedbirlere başvurulabilir. Bu tedbirlerden bir tanesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yaradaki elektrolit dengesini altüst etmediğinden yara iyileşmesi sürecine zarar vermeyen Ringerle yıkanmasıdır. Koloni teşkil eden birimlerin sayısını azaltmak üzere denenip test edilen tedbirler arasında H2O2 ile yıkama ve UV-C ışığıyla ışınıma maruz bırakma bulunmaktadır.

Cerrahi temizleme geç iyileşen yaralar halinde bir başka alternatiftir. Cerrahi yoldanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif cerrahi temizleme ancak doğru eğitim verilmiş personel tarafından yapılmalıdır.

Enzim tedavisi

Enzim tedavisinin fonksiyonu

yara temizliğinin takviyesi

granülasyon ve epitelleşmenin hızlandırılması

Kollajenin fonksiyonu ve yapısı

en önemli fizyolojik doku proteini

üçlü polipeptit zinciri bir topokollajen molekülü oluşturur.

üçlü tropokollajen molekülleri fibril oluşturur

fibriller birbirine bağlanarak kollajeni teşkil eder.

Enzim tedavisi

Polipeptit zincirlerinin bileşimi

prolin

glisin

hidroksiprolin

Endojen kollajenazın fonksiyonu

kollajeni parçalar

granülosit ve makrofajları çekerek yarayı temizler

makrofajlar vasıtasıyla biyolojik bakımdan aktif maddeler salgılayarak granülasyon dokusu üretimini hızlandırır

Bakteriyel kollajenazın fonksiyonu

geç iyileşen yaralarda endojen kollajenaz aktifliğini artırır

Antibiyotikle tedavi

Antibiyotiklerin kullanımı

enfeksiyona dair klinik belirtiler varsa

milimetreküp başına 105′ten çok koloni teşkil eden birim kültürü gelişmişse

Antiseptiklerin kullanımı

lokal antibiyotiklerin yerine

Fizik tedavi/cerrahi

Fizik ve cerrahi tedavinin fonksiyonu

yara temizleme

nekrotik malzemenin daha etkin biçimde çıkarılması