Matematik terimleri sözlüğü

A

Açi : Baslangiç noktalari ayni olan iki isinin birlesimine açi denir.

Agirlik merkezi : Bir üçgende üç kenarortay bir noktada kesisir. Kesim noktasina agirlik merkezi denir. Agirlik merkezi G ile gösterilir.

Alt Küme : A ve B iki küme olmak üzere A nin her elamani B nin de elemani oluyorsa A ya B nin alt kümesi denir. B ye de A nin kapsayan kümesi denir. Her küme kendisinin bir alt kümesidir. Bos küme her kümenin bir alt kümesidir.

Alt küme sayisi : Kümenin eleman sayisini n ile gösterirsek alt küme sayisi = 2n dir. Bos kümenin ast küme sayisi 1 dir.

Asal sayilar : 1 ve kendisinden baska hiçbir sayma sayisi ile bölünemeyen 1 den büyük tam sayilara asal sayilar denir. {2,3,5,7,11,…} kümesinin elemanlari birer asal sayidir. 2 den baska çift asal sayi yoktur.

Aralarinda asal sayilar : 1 den baska pozitif ortak böleni olmayan sayma sayilarina aralarinda asal sayilar denir. Örnek : 4 ile 9 aralarinda asaldir. 7 ile 11 aralarinda asaldir.

Ardisik sayilar : Kendisinden önce ve sonra gelen sayilara bir kural ile bagli olan sayilara ardisik sayilar denir.

Aritmetik ortalama : Verilen sayi dizisindeki terimlerin toplaminin, terim sayisina bölünmesiyle elde edilen degerdir. Örnek : -3, 7, 17, 23 sayilarinin aritmetik ortalamasi = (-3+7+17+23)/4= 11

Asal Çarpanlara Ayirma : Bir sayinin en küçük asal sayidan baslamak üzere sira ile bölünüp 1 kalincaya kadar devam eden bölme islemine asal çarpanlara ayirma denir.

Ayrik küme : Ortak elemani olmayan kümelere ayrik kümeler denir.

B

Basamak : Bir sayida rakamlarin yazildigi yerlere denir.

Basamak degeri : Rakamlarin, sayida bulundugu basamaga göre gösterdigi degerlere denir. Örnek : 1048 sayisindaki 4 rakaminin basamak degeri 40’tir.

Basit kesir : Payi paydasindan mutlak degerce küçük olan kesre basit kesir denir. Örnek : 2/-5, -7/9

Bilesik kesir : Payi paydasindan mutlak degerce büyük veya esit olan kesre bilesik kesir denir. Örnek : -15, 9/-4, -9/5

Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler : a, b  R ve a  0 olmak üzere; ax + b = 0 esitligine birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler denir. Bu esitlikteki x e bilinmeyen a ve b ye de katsayi adi verilir.

Birlesim : A ve B kümelerinin elemanlarindan olusan kümeye A ile B nin birlesim kümesi denir ve A  B ile gösterilir.

Bos küme : Elemani olmayan kümeye bos küme denir.  vey {} ile gösterilir.

Bütünler açilar : Ölçüleri toplami 180 olan komsu açilara bütünler açilar denir.

C



Ç

Çap : Merkezden geçen kirise çap denir. En büyük kiris çaptir.

Çember : Bir düzlemde, sabit bir noktadan esit uzakliktaki noktalarin kümesine çember denir.

Çesitkenar üçgen : Kenarlari farkli uzunlukta olan üçgenlerdir.

Çift sayi : n bir tam sayi olmak sartiyla; 2n genel ifadesiyle belirtilen tam sayilardir. Diger bir ifade ile 2 ile bölündügünde kalani 0 olan tam sayilara çift sayi denir. Çift sayilar kümesi : Ç={….,-4,-2,0,2,4,…} seklinde gösterilir.

Çokgen : Herhangi üçü bir dogru üzerinde bulunmayan noktalarin birlestirilmesiyle olusturulan kapali sekillere çokgen denir. Çokgenler kenar sayilarina göre adlandirilir. Örnek : 4 kenarli bir çokgene dörtgen, 6 kenarli bir çokgene altigen denir.

Çözümleme : Bir sayi, kendi basamagindaki rakamin basamak degeri ile çarpilip toplanmasi ile bulunur. Örnek : a,b,c birer rakam olmak üzere, ab=10a+b {ab iki basamakli sayi} veya abc=100a+10b+c {abc üç basamakli bir sayi}

D

Daire : Çember ile, çemberin iç bölgesinin birlesimine daire denir.

Dairenin alani : Yariçapin karesinin Pi sayisi ile çarpimina esittir.

Dairenin çevresi : Pi sayisinin (yaklasik 3,14) iki katinin yariçap ile çarpimina esittir.

Dar açili üçgen : Üç açisi da dar açi olan üçgene denir.

Deltoid : Bitisik iki kenari birbirine es, diger bitisik iki kenari da birbirine es olan dörtgene denir.

Dik açi : Ölçüsü 90 olan açidir.

Dikdörtgen : Bir açisi dik açi olan paralelkenara dikdörtgen denir. Karsilikli kenarlarinin uzunluklari esittir. Karsilikli kenarlari paraleldir. Alani uzunlugu ile genisliginin çarpimina esittir.

Dik üçgen : Bir açisi dik açi olan üçgene denir.

Dik Yamuk : Yan tabanlarindan biri tabana dik olan yamuga denir.

Dogal Sayilar : N ={0, 1, 2, 3, ….} kümesine dogal sayilar kümesi denir.

Dogru : Iki yönde sinirsiz olarak uzayan noktalar kümesidir. Yalniz boyu vardir. Eni ve yüksekligi yoktur. Baslangici ve bitis noktasi yoktur.

Dogru açi : Ölçüsü 180 olan açidir. Düz açida denir.

Dogru oranti : Orantili iki ifadeden biri artarken digeri de artiyor, bir azalirken digeri de azaliyorsa bu iki ifade dogru orantilidir.

Denk Kümeler : Eleman sayilari ayni olan kümelere denk kümeler denir. A kümesinin B kümesine denkligi A  B biçiminde gösterilir. Esit kümeler ayni zamanda denk kümelerdir. Denk kümeler, esit kümeler olmayabilir.

Dogru parçasi : Bir dogru üzerindeki A ve B noktalari ile bunlarin arasinda kalan bütün noktalarin kümesine dogru parçasi denir.

Düzgün çokgen : Bütün kenarlari ve açilari es olan çokgenlere düzgün çokgenler denir.

Düzgün piramit : Tabani düzgün çokgen ve yüksekligi taban merkezinden geçen piramitlere düzgün piramit denir.

E

Esit kümeler : Bütün elemanlari ayni olan kümelere esit kümeler denir. A kümesinin B kümesine esitligi A = B biçiminde gösterilir. Esit kümeler ayni zamanda denk kümelerdir. Denk kümeler, esit kümeler olmayabilir.

Eskenar dörtgen : Kenarlarinin uzunluklari esit olan paralelkenara eskenar dörtgen denir. Karsilikli kenralari paraleldir. Dört kenarinin uzunluklari esittir. Karsilikli açilarinin ölçüleri esittir. Ardisik iki açinin ölçüleri toplami 180 dir. Kösegenler birbirine diktir. Kösegenler birbirini ortalar.

Eskenar üçgen : Üç kenarinin uzunluklari esit olan üçgene denir. Iç açilarinin her birinin ölçüsü 60 dir.

F

Faktöriyel : n  N+ olmak üzere 1 den n ye kadar dogal sayilarin çarpimina n faktöriyel denir ve n! Ile gösterilir. Örnek : 5!=5.4.3.2.1

G

Genis açi : Ölçüsü 90 ile 180 arasinda olan açilardir.

Genis açili üçgen : Bir açisi genis açi olan üçgene denir.

Grafik : Istatistik çalismalarinda elde edilen bilgiler, ilk bakista anlasilabilmesi için, resim, sekil veya çizgilerle gösterilir. Bu sekillere grafik denir.

H



I

Isin : Bir baslangiç noktasi olup diger taraftan sonsuza giden noktalarin kümesine isin denir. Eger baslangiç noktasi kümeye dahil degilse, buna yari dogru adi verilir.
[AB AB isini
]AB veya (AB AB yari dogrusu

I

Iki kümenin farki : A ve B herhangi iki küme olmak üzere, A nin elemani olup da B nin elemani olmayan elemanlarin kümesine A fark B kümesi denir. Fark kümesi A – B veya A\B ile gösterilir.

Ikizkenar üçgen : Iki kenarinin uzunlugu esit olan üçgenlere denir. Taban açilari esittir. Tepe noktasindan çizilen yükseklik; hem kenarortay, hem açiortaydir.

Ikizkenar Yamuk : Paralel olmayan iki kenari es olan yamuga ikizkenar yamuk denir. Karsilikli açilar toplami 180 dir.

Irrasyonel Sayilar : Rasyonel olmayan reel sayilara veya virgülden sonrasi kesin olarak bilinmeyen sayilara denir. Qi ile gösterilir.

J



K

Kare : Kenarlari ve açilari esit olan dörtgene denir. Bir açisinin ölçüsü 90 olan eskenar dörtgendir. Karsilikli kenarlari paraleldir. Dört kenarinin uzunluklari esittir. Açilari birbirine esit ve 90 ar derecedir. Alani iki kenar uzunlugunun çarpinma esittir.

Kenarortay : Bir üçgenin bir kenarinin orta noktasini karsi köseye birlestiren dogru parçasina kenarortay denir.

Kesen : Çemberi iki noktada kesen dogruya denir.

Kesisim : A ve B kümesinin ortak elemanlarindan olusan kümeye A ile B nin kesisim kümesi denir ve A  B ile gösterilir.

Kiris : Bir çemberin üzerinde alinan iki noktayi birlestiren dogru parçasina kiris denir.

Küme : Iyi tanimlanmis nesneler topluluguna küme denir. Kümeyi olusturan nesnelere kümenin elemanlari denir ve  sembolü ile gösterilir. Kümenin elemani olmayan nesneler  sembolü ile gösterilir. Bir kümenin elemanlarinin küme içinde yer degistirmesi kümeyi degistirmez. Kümede her eleman bir kez yazilir.

Küp : Tüm yüzleri kare olan dik prizmaya küp denir.

Komsu açilar : Köseleri ve birer kenarlari ortak olan iki açiya komsu açi denir.

L



M

Medyan : Verilen bir sayi dizisinde terimler büyüklük sirasina göre yazildiktan sonra ortadaki sayiya medyan denir. Dizinin terim sayisi tek ise tam ortasindaki sayi medyandir. Terim sayisi çift ise ortadaki iki terimin aritmetik ortasi medyandir. Örnek : 6,8,10,11,12,14,16,17,18,20 sayi dizisinin medyani ortadaki 12 ve 14 sayilarinin toplaminin 2 ye bölünmesi ile bulunur. Medyan =12+14/2=13

Merkez açi : Kösesi çemberin merkezinde olan açiya çemberin merkez açisi denir.

Mod : Bir dizide en çok tekrar eden sayiya o dizinin modu denir. En çok tekrarlanan sayi birden fazla ise, bu sayilarin her biri dizinin modu olur.

Mutlak deger : Bir reel sayinin eslendigi noktanin baslangiç noktasina olan uzakligina x in mutlak degeri denir. X in mutlak degeri |x| seklinde gösterilir.

N

Negatif Tam Sayilar : Z = {…, -3, -2, -1} kümesine negatif tam sayilar kümesi denir.

Nokta : Boyutsuzdur. Tanimsizdir. Izdir. Belirtidir.

O

Ondalik kesirler : Paydasi 10 un kuvvetleri olan (10, 100, 1000, …) kesirlere ondalik kesirler denir. Örnek : 17,615

Oran : a ve b reel sayilarinin en az biri sifirdan farkli olmak sartiyla a / b ye, a nin b ye orani denir.

Ö

Özalt küme : Bir kümenin, kendisi disindaki bütün alt kümelerine, bu kümenin özalt kümeleri denir.

Özalt küme sayisi : Kümenin eleman sayisini n ile gösterirsek, özalt küme sayisi = 2n - 1 dir. Bos kümenin özalt kümesi yoktur.
P

Paralel kenar : Karsilikli kenarlari paralel olan dörtgene paralelkenar denir. Yamugun bütün özelliklerini tasir. Karsilikli kenarlarinin uzunluklari esittir. Karsilikli açilarinin ölçüleri esittir. Ardisik iki açinin ölçüleri toplami 180 dir. Kösegenler birbirini ortalar. Paralel kenarin alani bir kenari ile bu kenara ait yüksekligin çarpimina esittir.

Permütasyon : Bir küme elemanlarinin belli bir siraya göre dizilislerinin her birine “bir permütasyon” denir.

Pisagor bagintisi : Bir dik üçgende dik kenarlarinin kareleri toplami hipotenüsün karesine esittir.

Pozitif Dogal Sayilar : Bakiniz: Sayma sayilari.

Pozitif Tam Sayilar : Z = {1, 2, 3, ….} kümesine pozitif tam sayilar kümesi denir.

R

Rakam : Sayilari ifade etmeye yarayan sembollere denir.

Rasyonel Sayilar : a, b birer tam sayi ve b≠ 0 olmak üzere; a / b seklinde yazilabilen sayilara rasyonel sayilar denir. Rasyonel sayilar kümesi Q ile gösterilir.

Reel ( Gerçel) Sayilar : Rasyonel sayilar ile irrasyonel sayilar kümesinin birlesimi olan kümeye denir. Reel sayilar kümesi : R = Q  Qi seklinde ifade edilebilir.

S

Sapma : Bir dizinin terimlerinin her biri ile aritmetik ortalama arasindaki farka sapma denir. Fark negatif ise negatif sapma, fark pozitif ise pozitif sapma olur.

Sayi : Rakamlarin bir çokluk belirtecek sekilde bir araya getirilmesiyle olusturulan ifadelere denir.

Sayi degeri : Sayida, rakamlarin bulundugu basamak düsünülmeden, her rakamin ifade ettigi sayiya o rakamin sayi degeri denir. Örnek : 1048 sayisindaki 4 rakaminin sayi degeri 4’tür.

Sayma Sayilari : N+ = {1,2,3,4, …} kümesine sayma sayilari kümesi veya pozitif dogal sayilar kümesi denir.

S



T

Tam açi : Ölçüsü 360 olan açidir.

Tam Sayilar : Z = {…, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, ….} kümesine tam sayilar kümesi denir.

Tam sayili kesir : Sifir hariç bir tam sayi ve basit kesir ile birlikte yazilan kesir sayilarina tam sayili kesir denir. Örnek : -3. 1/5, 5. 8/15

Teget : Çemberle bir noktasi ortak olan dogrulara teget denir. Bir çemberde teget, degme noktasindan geçen yariçapa diktir.

Tek sayi : 2n – 1 genel ifadesiyle belirtilen tam sayilardir. Diger bir ifade ile 2 ile bölündügünde kalani 1 olan tam sayilara tek sayi denir. Tek sayilar kümesi : T = {…,-5,-3,-1,1,3,5,…} seklinde gösterilir.

Ters açilar : Kesisen iki dogrunun olusturdugu dört açidan herhangi ikisine birbirine komsu olmayan açilar (ters açilar) denir. Ters açilar birbirine esittir. Komsu iki ter açinin toplami 180 dir.

Ters oranti : Orantili iki ifadeden biri artarken digeri azaliyor, biri azalirken digeri artiyorsa bu iki ifade ters orantilidir.

Tümler açilar : Ölçüleri toplami 90 olan komsu açilara tümler açilar denir.

U



Ü

Üçgen : A, B, C ; üçü birden dogrusal olmayan üç farkli nokta olmak üzere, [AB], [AC] ve [BC] dogru parçalarinin birlesimine ABC üçgeni denir.

Üçgenin alani : Herhangi bir üçgenin alani, tabani olarak alinan bir kenarin uzunlugu ile bu tabana ait yükseklik uzunlugu çarpiminin yarisina esittir.

Üs : a bir reel sayi, n bir pozitif tam sayi olmak üzere; n tane a sayisinin çarpimi an dir. an ifadesindeki a ya taban, n ye kuvvet (üs) denir.

V

Vektör : Dogrultulari, yönleri ve boylari ayni olan yönlü dogru parçalarinin kümesine, düzlemde bir vektör denir.

Y

Yamuk : Yalniz iki kenari paralel olan dörtgene yamuk denir. Paralel kenarlarla bir yan kenarin olusturdugu iki açinin toplami 180 dir.

Yari dogru : Bakiniz : Isin.