Sa’d-ı Teftazani,

Sa’d-ı Teftazani, insanın biri hayvani biri insani iki ruhu olduğu söylemesi neye binaendir?


Hulûsi Beye yazılmıştır.

Sual: İmam-ı Gazâlî’nin 'Neş’e-i uhrâ, neş’e-i ûlâya bütün bütün muhaliftir' demesinin sebebi?
Elcevap: Hüccetü’l-İslâm İmam-ı Gazâlî’nin 'Neş’e-i uhrâ, neş’e-i ûlâya bütün bütün muhaliftir' demesi, mahiyet ve cinsiyet itibarıyla değildir. Çünkü, -1- ve -2- gibi çok âyetlerin sarahatine muhalif olur. O muhalefet, keyfiyet ve suret itibarıyladır. Hem de umur-u uhreviyenin mertebece fevkalâde yüksek olması işarettir. Hem de Gazâlî’nin haşr-i cismaniyle beraber haşr-i ruhânînin dahi vuku bulmasına, bazı ehl-i bâtına taklit ve mümâşât cihetiyle bir işaretidir.
Sual: Sa’d-ı Teftazânî biri hayvanî, diğeri insanî olmak üzere ruhu ikiye taksim ettikten sonra, 'Mevte mâruz kalan, yalnız ruh-u hayvanîdir. Ruh-u insanî ise mahlûk değildir ve onunla Allah beyninde nispet ve sebep yoktur. Cesetle kaim olmayıp müstakill-i bizzattır' demesinin sebebi ve izahı?
Elcevap: Sa’d-ı Teftazanî’nin -3- demesi; -4- sırrıyla-beka-yı ruh bahsinde beyan edildiği gibi-ruhun mahiyeti, zîhayat bir kanun-u emir, zîşuûr bir âyine-i ism-i Hayy, zîcevher bir cilve-i hayat-ı sermedî olduğundan mec’uldür. Bu cihetle, mahlûktur denilemez. Fakat Sa’d, Makasıd ve Şerhu’l-Makâsıd’da, bütün muhakkıkîn-i İslâmın icmâına ve âyât ve ehâdîsin nusûsuna muvafık olarak, 'O kanun-u emir, vücud-ı hâricî giydirilmiş, sair mahlûkat gibi mahlûk ve hâdistir' demiştir. Sa’d’ın ezeliyet-i ruha kail olmadığına bütün âsârı şahittir.

-1- 'Ölümünden sonra yeryüzünü O diriltir. Siz de kabirlerinizden böyle çıkarılacaksınız.' Rum Sûresi, 30:19.

-2- 'Halkı önce yaratan, sonra iade edecek olan Odur.' Rum Sûresi, 30:27.

-3- İnsanın ruhu mahlûk değildir.

-4- 'De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir.' İsrâ Sûresi, 17:85.

Barla Lahikası, 141