Kırmızı Medrese (Cizre)
Şırnak ili Cizre ilçesinin batı yakasında bulunan bu medrese Cizre Beyliği döneminde II.Han Şeref Bey tarafından yaptırılmıştır. Medresenin kitabesi günümüze gelememiş olup, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber, mimari üslubu ve II.Han Şeref Bey’in yaşadığı dönem dikkate alınınca, medresenin XIV.yüzyılın başında yaptırıldığı sanılmaktadır. Bazı kaynaklarda bu medresenin 1508 yılında yapıldığı yazılmışsa da bunu kanıtlayan bir kitabe günümüze gelememiştir.
Cizre Akkoyunlular tarafından 1475 yılında ele geçirilmiştir. Bu arada Cizre emirleri de sürgün edilmiştir. Emir Bedreddin’in oğlu II.Şeref Han Boti Aşireti ve çevredeki diğer aşiretlerin yardımı ile 1508 yılında Cizre’yi almadan önce bir duada bulunmuştur:
“Yarabbi ben tekrar Cizre’yi alabilirsem sana bir cami inşa ettireceğim” demiştir.
Bundan sonra Cizre’yi ele geçirmiş ve bu yüzden de içerisinde camisi bulunan Kızıl Medrese’yi yaptırmıştır. Medrese Cizre Dağkapı Mahallesi ile Şah Mahallesi’nin birleştiği noktada sur üzerindedir.
Anadolu Selçuklu mimarisi yapı üslubunu yansıtan bu medrese sur kalıntıları üzerine yapılmış olup, kırmızı tuğlaların yoğun olarak kullanılmasından ötürü de Kırmızı Medrese ismi ile tanınmıştır. Halk arasında Kırmızı-u Medrese-i Sur olarak anılmaktadır.
Medreseye doğu cephesinden dört basamaklı bir merdivenle girilmektedir. Medrese 15.16x18.95 m. ölçüsünde dikdörtgen bir avlunun doğu ve batı yönlerinde yapılmıştır. Güney yönü üç eyvanlı olup, bunlardan soldakinin açıklığı 3.42 m. sağdakinin 3.46 m. ortadaki de 5.19 m. dir. Bu eyvanların avluya bakan cephelerinin köşelerinde girintili birer niş bulunmaktadır. Orta eyvandan yandakilere üzeri iki merkezli kemerli bir ara kapıdan geçilmektedir. Sağdaki eyvandan ise 2.44x2.45 m. ölçüsünde kare planlı, üzeri kubbeli bir aralığa geçilmektedir. İçerisi bu kapı üzerindeki pencere ile aydınlatılmıştır. Bu bölümün iki kapısı daha olup, batı yönündeki kapıdan 2.64 m. genişliğinde, üzeri tonozlu bir bölüme geçilmektedir. Buradan da üzeri çeyrek kubbeli bir başka bölüme girilmektedir. Kare planlı ilk aralıktan sonra da güneydeki türbeye girilmektedir. Bu türbenin üzeri trompa benzer kemerlerle takviye edilmiş kubbe ile örtülüdür.
Avlunun batı kenarında bir açıklıktan sonra odalar sıralanmıştır. Avlunun doğu yüzünde de aynı şekilde eyvan ve oda düzeninin devam ettiği görülmektedir. Günümüze yalnızca güney ucundaki iki oda ve önündeki eyvanların izleri ile tonoz kalıntıları gelebilmiştir.
Avlunun güney kısmında üç eyvan ve bunların arkasında mescit kısmı bulunmaktadır. Mescidin kitabesi bulunmamaktadır. Mescit 14.48x4.65 m. ölçüsündedir. Mihrabında Selçuklu üslubunda sütunçeli bezemeler vardır. Üzeri tuğladan bir kubbe ile örtülmüştür. Mescidin doğusundaki bir kapıdan 4.10x4.20 m. ölçüsünde, içerisinde sade bir mihrap bulunan ikinci bir mescide girilmektedir. Bunun da üzeri basık kubbe ile örtülüdür.
Medresenin üzeri toprak damlıdır. Batı eyvanı yandakilerden daha yüksektir. Aradaki fark toprak dolgu ile giderilmiştir.
Mir Abdal (Abdaliye) Medresesi (Cizre)
Şırnak ili Cizre ilçesinde, Dağkapı Mahallesi ile mezarlık arasında bulunan bu medrese Cizre Azizan Beyi Emir Abdullah İbn Abdullah İbn Seyfettin Boti tarafından 1437 yılında yaptırılmıştır.
Kesme taş ve moloz taştan, şehir surları üzerine yapılan bu medreseden pek az kalıntı günümüze gelebilmiştir. Anadolu Selçuklu medreseleri üslubunda yapılan medrese kare planlı avlulu plan tipindedir. Güneyinde sağda bir mescit, solunda da dershane bölümü bulunmaktadır. Ayrıca avluyu çevreleyen kuzey ve batıda da medrese hücreleri bulunmaktadır. Mescidin Selçuklu dönemini yansıtan motiflerle bezeli mermer mihrabı bulunmaktadır. Medresenin mermerden giriş kapısı da kısmen ayaktadır.
Şazeh Medresesi (Cizre)
Şırnak ili Cizre ilçesi Çağlayan Köyü’nde bulunan bu medrese Cizre Beylerinden Mecduddin İbn Emir Abdal tarafından yaptırılmıştır. Kitabesi günümüze gelemeyen medresenin yapım tarihinin XIII. yüzyıl olduğu sanılmaktadır.
Medrese kesme taş ve moloz taştan yapılan avlulu medrese plan tipindedir. Avlu çevresinde medrese odaları ile giriş ekseninin karşısında dershane bulunmaktadır.
