Şanlıurfa’da su ile ilgili olarak su kemerleri, su terazileri, maksemler (Taksimiyeler), çimecekler, karlıklar ve su kuyuları yapılmıştır.
Bunların başında Bizans döneminde, VI.yüzyılın başında yapılmış olan Iustinianus Su Kemeri gelmektedir. Bu su kemeri büyük ölçüde kesme taşlardan yapılmış ve bu nedenle de halk arasında kaldırım ismi ile tanınmıştır. Karakoyun Deresi yatağındaki suları toplamak ve onların toplanmasını amaçlamıştı.
Su Terazileri
Şanlıurfa su terazileri kesme taşlardan kule olarak yapılmış ve şehrin yüksek yerlerine suların çıkarılmasını sağlamıştır. Günümüze gelemeyen bu su terazileri ile ilgili bilgiler eski fotoğraflardan öğrenilmektedir. Bunların en tanımışları da Karakoyun Su Kemerinin güneyindeki Kadıoğlu Camisi’nin maksemine su taşıyan terazidir. Ayrıca Hızmalı Köprüsü yanında da bir su terazisi bulunmaktaydı.
Maksemler (Taksimiyeler)
Şanlıurfa’ya su kemerleri ile taşınan sular, maksemlerde toplanır ve bunların aracılığı ile şehre dağıtılırdı. Kadıoğlu Çeşmesi gibi bazı çeşmeler de bir bakıma maksem görevi üstlenirlerdi. Günümüze bu maksemlerden örnekler gelememiştir.
Çimecekler
Şanlıurfa’da sosyal düzenleme olarak hamama gidemeyen fakir halk için bazı cami avlularına küçük yıkanma tesisleri yapılmıştır. Çimecek ismi verilen bu yıkanma yerleri kesme taştan yapılmışlardır. Bunların içerisinde üzeri kubbeli bir de su haznesi bulunurdu.
Çimecekler Hasan Padişah, Hızanoğlu, Ulu Camilerinin avlularında bulunmaktadır.
Kuyular
Şanlıurfa evlerinin çoğunda kuyular bulunmaktadır. Çoğunlukla bunlar kaya zeminlerinde açılmış, içerisi kaya olukları halinde bırakılmıştır. Bazen de içerisi düzgün kesme taşlarla örülmüştür.
Su kuyularının üzerleri kesme taştan yüksek bileziklere ve onları çevreleyen sekilere yer verilmiştir. Ayrıca bileziğin üzerine burmalı çıkrık taşları yerleştirilmiş, üzerleri de çeşitli motiflerle bezenmiştir. Hacı İmam Demirkol evindeki su kuyusunda görüldüğü gibi bilezik taşının köşelerine kum saati motifleri de işlenmiştir. Mehmet kandıran evindeki su kuyusunda görüldüğü gibi bilezik taşının üzeri dört sütunun taşıdığı bir kubbe ile örtülmüştür.
Eski Şanlıurfa evlerinde görülen bu su kuyularının yanı sıra halkın yararlanabilmesi için de su kuyuları açılmıştır.
Şanlıurfa’da bu örnekler dışında Kazancı Pazarı’nın güney doğusunda, Fariz Yokuşu’nda Kadir Ağa evindeki Lalik Kuyusu’nun kekeme çocukların dilini açtığına inanılmıştır. Ayrıca Kızılkuyu, Eyyup Peygamber kuyusu, Ak Cami Kuyusu da üzerindeki kitabeleri, halk arasındaki inanışları ve mimari yapıları ile dikkati çeken örneklerdir.
Karlıklar
Şanlıurfa’nın yaz aylarının çok sıcak geçmesinden ötürü şehrin güney batısındaki dağlarda bulunan mağaralarda zeminlere oyulmuş, kuyular açılmıştır. Büyük bir huniyi andıran bu kuyuların ağız çapları 6-10 m. arasında değişmekte olup, 8-10 m. derinliğindedir. Bu karlıklara kışın yağan karlar doldurulur ve saklanırdı. Yazın sıcağında da bu karları halk alırdı.
Karlıkların bazılarının içerisi düzgün kesme taşlarla örülür, içerisine inilen merdivenler yapılırdı. Ayrıca karlıkların dibinde fazla suların dışarıya atılması için kanallar da yapılırdı.
A.Cihat Kürkçüoğlu’ndan öğrenildiğine göre; Şanlıurfa’da bulunan karlıkların bazıları şunlardır: Zahterin Karlığı, Kel Bedo’yun Karlığı, Dip Karlık, Savuh Mağara Karlığı, Sinek Yaylası Karlığı, Develik Karlığı, Ehber Karlığı, Top Dağı ve Molla Ömer Karlıklarıdır.
