Evliya Çelebi, Manisa’da 3000 çeşme olduğunu Seyahatnamesi’nde belirtmiştir. Bu çeşmelerden pek azı günümüze gelebilmiştir.
Pir Nefes Çeşmesi (Merkez)
Manisa Arpaalanı Camisi’nin köşesinde bulunan bu çeşme 1587 tarihli olup, şehrin kitabeli en eski çeşmesidir.
Kesme taştan yapılmış olan çeşme sivri kemerli bir niş içerisindedir. Ayna taşı üzerinde kitabesi bulunmaktadır. Niş içerisinde ayna taşı ve yalağı bulunmaktadır.
Dilşikar Çeşmesi (Merkez)
Manisa Dilşikar Mahallesi’nde bulunan Dilşikar Camisi’nin yanındaki çeşmeyi, Dilşikar Hatun 1579 yılında cami ile birlikte yaptırmıştır.
Çeşme kesme taştan caminin bahçe duvarına bitişik tek cephelidir. Yuvarlak kemeri içerisinde ayna taşı, önünde de yalak taşı bulunmaktadır. Günümüzde halen kullanılmaktadır.
Alaybey Çeşmesi (Merkez)
Manisa Alaybey Camisi’nin bahçe duvarında bulunan bu çeşme iki cepheli olarak yapılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kullanılan çeşme sonradan yıkılmış yeri önündeki meydana katılmıştır.
Yarhasanlar (Derviş Hasan) Çeşmesi (Merkez)
Manisa Yarhasanlar Camisi’nin hazire duvarına bitişik olan bu çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre; Derviş Hasan h.1176 (1762-1763) yılında yaptırmıştır.
Kitabe:
“Bu ferahza çeşmei dilcuyi sahib-i hayır
Rahi hakikat etti icra sarfedüp malu menal
Teşnegan nuşine guya oldu ayni selsebil
Akti her katresi savet nümun kevserisal
Hafıza atşana işrab etti lûle tarihin
Çeşmei Derviş Hasan’dan daim iç acı zülal.
Sene 1176(1762).”
Çeşme kesme taştan yapılmıştır. Sivri kemer içerisinde altı satırlık kitabesi, ayna taşı ve önünde yalak taşı bulunmaktadır. Üzerinde bezeme elemanlarına rastlanmamıştır.
Süleyman Paşa Çeşmesi (Merkez)
Manisa Ayniali Camisi’nin bahçe duvarı üzerindeki çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre; Süleyman Paşa h.1224 (1809) yılında yaptırmıştır.
Kitabe:
“Asafı vala himem yani Süleyman Paşa
Namı camisine tasrih olacak bu dehiva
Bezledup malını hayrı hasenata daim
Fikr endişesidir ecri azim subhu mesa
İşte bu çeşmeyi bu mevzie tasmim ederk
Yaptı kevser gibi abını etti icra
Ömrü ikbal ile lûtfu keremi daim ola
Eyleye cümle hatadan memun Mevla
Yazdı bu katibi Divanı anın tarihinin
Pek latif oldu ve lakin bin zait amma
Dediler ehli mahalle bizi etti serap
Bu güzel çeşme-i ranayı Süleyman Paşa.”
Çeşme yuvarlak kemerli, kesme taştan, aynı taşı ve yalaktan meydana gelmiştir. Günümüzde kullanılmaktadır.
Kaval Çeşme (Merkez)
Manisa Kaval Çeşmesi kitabesinden öğrenildiğine göre; Hacı Mehmet ve Hacı Yakup 1480 yılında yaptırmıştır. Manisa’da yapılmış çeşmelerin en eskilerinden bir örnektir.
Çeşme ayna taşı, yalak ve arkasındaki su haznesinden meydana gelmiştir. Kesme taştan yuvarlak kemerli bir çeşmedir.
Ali Ekber Çeşmesi (Merkez)
Manisa Karaköy Mahallesi’nde bulunan bu çeşmeyi Sultan I. Murat döneminde yaşamış olan Hacı Mehmet bin Hacı Mübarek ve Hacı Yakup bin İbrahim 1480 yılında yaptırmıştır. Sonraki yıllarda Ali Ekber tarafından onarılmış ve onun ismiyle tanınmıştır.
Çeşme kesme köfeki taşından yapılmıştır. Ön yüzündeki yuvarlak bir niş içerisine onarım kitabesi ve ayna taşı yerleştirilmiştir. Önünde yalak kısmı bulunmaktadır.
Halil Efendi Çeşmesi (Merkez)
Manisa Adakale Mahallesi’nde İlyas Bey Mescidi’nin duvarında bulunan bu çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre; Halil Efendi 1747 yılında yaptırmıştır.
Kitabe:
“Bir habibi sahib-ül hayrat-ı hak
Eyledi lûtfuyla tevfika refik
Bu hayrat akva sebili yaptı ol
Buldu revnakle şeref çarı tarik
Remzedertşana tarih luleler
Karlı buzlu sukkeri aynül rahik 1160(1747).”
Çeşme moloz taştan bahçe duvarına yerleştirilmiş, mermer aynataşı yuvarlak kemer içerisine alınmıştır. Önünde yalağı bulunmaktadır.
Hacı Osman Çeşmesi Merkez)
Manisa Nişancı Paşa Mahallesi’nde bulunan bu çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre; Karaosmanoğullarıdan Osman Ağa 1692 yılında yaptırmıştır.
Kitabe:
“Sahibül hayrat Hacı Osman Ağayı kerim
Eyledi ihya bu ziba çeşme-i kıldı bina
Sarfı nakd edip keremle teşnigan işra bina
Oldu bu hayra muaffak yaptı pakı kenzma
Remzile der Hafıza bu la tarihin
Pek acaip çeşme durma iç abı şifa.”
Çeşme kesme taştan yapılmıştır. Yuvarlak kemerli niş içerisinde ayna taşı, kitabe ve yalak kısmı bulunmaktadır.
Saruhan Bey Parkı Çeşmesi (Merkez)
Manisa Saruhan Bey Parkı içerisindeki bu çeşme, daha önce Dervişali Mahallesi’nde günümüze gelemeyen Rum Kilisesi’nin dış duvarı üzerinde bulunuyordu. Kilisenin yıkılması ve yerine Memleket Hastanesi’nin yapılması üzerine Anafartalar Mahallesi’ndeki Paşa evinin duvarına konulmuş, sonradan da bu parka yerleştirilmiştir.
Gülfem Hatun Çeşmesi (Merkez)
Manisa Göktaşlı Mahallesi’nde bulunan Göktaşlı Camisi’nin yakınında bulunan Gülfem Hatun Çeşmesi, kitabesinden öğrenildiğine göre; 1543 yılında Seyyide Gülfem Hatun tarafından yaptırılmıştır.
Kitabenin mealen anlamı:
“Halk için bedelsiz çeşmeler yaptı
Onun adı Seyyide Gülfem idi
Allah onun ömrünün günlerini uzatsın
Allahehli tarih için
Aynen fiha tusemme selsebilen
h.950 (1543).”
Çeşme günümüze gelememiştir. Eski fotoğraflarından öğrenildiğine göre iki kesme taş dayanak arasında tuğladan sivri kemerli olup, arkasında haznesi bulunuyordu. Yuvarlak kemerli niş içerisinde tuğla ve kaba taştan çeşmesi ve önünde de yalak taşı bulunuyordu.
Ayniâli Çeşmesi (Merkez)
Manisa Ayniâli Mahallesi’nde bulunan bu çeşmeyi XIX. yüzyılın başlarında, Sultan II. Mahmut döneminde Manisa Sancak Beyi Süleyman Paşa yaptırmıştır. Kadı Sicillerinden öğrenildiğine göre; o yıllarda Ayniâli Mahallesi su sıkıntısı çekiyordu.
Çeşme, Ayniâli Camisi bahçe duvarına bitişik, sivri kemerli bir niş içerisinde olup moloz taş ve tuğladan yapılmıştır. Ayna taşı ve önündeki yalaktan meydana gelmiştir.
Molla Şaban Çeşmesi (Merkez)
Manisa Molla Şaban (Bektaş Kebir) Mahallesi’nde bulunan çeşme kitabesinden öğrenildiğine göre; XIX. yüzyılın ilk yarısında Manisa Sancak Beyi Süleyman Paşa tarafından yaptırılmıştır
Kitabe:
“Asaf-ı vâlâ himem yani Süleyman Paşa
Nam-ı samimisine tasrih olucak bud-u liva
Sarfedip malini hayr-ü hasenata daim
Fikr-i endişesidir ecr-i azim subh-u mesa
İşte bu çeşmeyi bu mevzie tasmim ederek
Yaptı kevser gibi hem abını etdi icra
Ömr-ikbal ile lütf-u keremi daim ola
Eyleye cümle hatadın anı maniun Mevlâ
Yazdıbu kitap Divanı anın tarihin
Pek lâtif oldu lâkin biri zaittir amma
Dediler ehl-i mahalle bizi etti seyrap
Bu güzel Çeşm-i rârâ-ı Süleyman Paşa.”
Bu çeşmenin suyu Papaz Uçurumu denilen yerden getirilmiştir. Çeşme moloz taş ve tuğladan yapılmıştır. Yuvarlak kemerli nişin içerisinde ayna taşı ile yalak taşı bulunmaktadır.
Hacı Pulat Mehmet Ağa Çeşmesi (Merkez)
Manisa il merkezinde bulunan Karaosmanoğlu Hacı Pulat Mehmet Ağa Çeşmesi 1790-1791 yılında Hacı Pulat Mehmet Ağa tarafından yaptırılmıştır.
İki cepheli olan çeşme kübik gövdeli olup, üzerini bir kubbe örtmüştür. Cepheler mermer kaplıdır ve iki yandaki çifte porfir sütunlar at nalı şeklindeki bir kemeri taşımaktadır. Bu kemerin çevresinde taş bezemelere yer verilmiştir. Çeşme nişi içerisinde ayna taşı ve yalağı bulunmaktadır.
Taşçılar Mescidi Çeşmesi (Merkez)
Manisa Çarşı Camisi duvarına bitişik olarak 1799 tarihinde yapılmıştır.
Çeşmenin sivri kemeri içerisinde bitkisel motifler, ibrik, maşrapa gibi motiflere yer verilmiştir. Niş içerisinde ayna taşı ve yalağı bulunmaktadır.
İzzet Mehmet Paşa Çeşmeleri (Merkez)
Sadrazam İzzet Mehmet Paşa 1798 yılında, Sadrazamlıktan alındıktan sonra Sakız Adası’na gönderilmiş, sonra da Mukataasından ötürü Manisa Sancağına gönderilmiştir. İzzet Mehmet Paşa Manisa’da on dört yıl kalmış ve 1827 yılında ölmüştür. Büyük Manisa yangınından sonra mezarlıklar kaldırılırken onun sandukası ve mezar taşı Manisa Müzesi’ne taşınmıştır.
Sadrazam İzzet Mehmet Paşa Manisa’da bazı çeşmeler yaptırmış, çeşmelerin suyollarını onartmış, suyu kesilen çeşmelere su getirtmiştir. Paşa’nın yaptırdığı çeşmeler Dere Mahallesinde, Küçük Camii Şerif yanında, Akmescit’de Aşağı Ermeni Mahallesi’nde iki çeşme yaptırmıştır. Ayrıca bu çeşmelerle ilgili bir de vakfiye düzenlemiştir.
Sadrazam İzzet Mehmet Paşa’nın yaptırdığı bu çeşmeler günümüze gelememiştir.
