Hesabın İsbatı Babı

79- (2876) Bize Etû Bekr "b. Ebî Şeybe İle Alî b. Hucur hep birden İsmail'den rivayet ettiler. Ebû Bekr dedi ki : Bize İlmû Uleyye, EyyuV-dan, o da Abdullah b. Ebî Mûleyke'den, o da Âişe'den naklen rivayet etti. Şöyle demiş: Resûlüllalı (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):
«Kıyamet gününde her kim hesaba çekilirse azab olunacaktır.» buyur*dular. Ben :
— Allah (Azze ve Celle):
«Sonra kolaycacık hesaba çekilecek.buyurmamış mıdır? dedim. Bunun üzerine :
«O hesab değildir. O ancak arzdır. Kıyamet gününde hesabda müna*kaşa edilen azab görecektir.» buyurdular.

(...) Bana Ehû'r-Rabi' El-Atekî ile Ebû Kâmil rivayet ettiler. (De*diler ki) : Bîze Hammad b. Zeyd rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Eyyûb bu isnadla bu hadîsin mislini rivayet etti.

80- (...) Bana Abdurrahman b. Bişr b. Hakem El-Addî de rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Yahya (yâni; İbni Said El-Kattân) rivayet etti. (De*di ki) ; Bize Ebû Yûnus El-Kuşeyrî rivayet etti. (Dedi ki) : Bize İbni Ebî Müîeyke, Kaâsım'dan, o da Aişe'den, o da Peygamber (SaUallahü Aleyhi ve Sellemj'den naklen rivayet etti. Şöyle buyrudular:
«Hesaba çekilen hiç bir kimse yoktur kir helak olmasın.» Ben : — Yâ Resûlallah! Allah, kolaycacık hesaba çekilecek buyurmuyor mu? dedim.
«O arzdır. Lâkin hesabta münakaşa edilen helak olmuştur.» buyur*dular.

(...) Bana yine Abdurrahman b. Bişr rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Yahya (bu zat Kattan'dır), Osman b. Esved'den, o da İbnû Ehî Müleyke'-den, o da Âişe'den, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhı ve Sellem)'den naklen rivayet etti. (Şöyle buyurmuşlar) :
«Her kim hesabta münakaşa edilirse helak olmuştur.»
Sonra râvi, Ebû Yûnus'un hadîsi gibi anlatmıştır.
Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu-İIim», «Kitâbu't-Tefsir» ve «KHabu'r-Rikâk»'da; Nesâî «Kitâ!:u't-Tefsir»'de muhtelif râvilerden tahric et*mişlerdir.
Hesab münakaşasından murad; kulun bütün amellerini sayıp dökmek*tir. Kaadî Iyâz'ın beyânına göre «azab olunur» cümlesinin iki mâ*nâsı vardır. Biri hesabın münakaşası, günahları arzederek onlardan dolayı kulu tevkif etmektir. Kul için bu da bir azab sayılır. Zîra bunda tevbih ve azar vardır. Diğeri cehennem azabına müncer olmasıdır.
Hadîsin ikinci rivayetinde «azab olunur» yerine «helak olmuştur» bu-yurulması bu mânâyı te'yid eder. Nevevî bu ikinci mânâyı sahih bulmuş ve şunları söylemiştir : «Hadîsin mânâsı şudur : Kulların hâli ek*seriyetle kusur etmektir. Bir kimsenin bütün amelleri hesab edilir de affa uğram&zsa helak olur ve cehenneme girer. Lâkin Allah Teâlâ şirkten maa*da günahları dilediği kullarına affeder.»
Bu hadîs hususunda Darekutnî, Buhârî ile Müs*lim 'e itiraz etmiş ve : «Ulemâ bu hadîsin İbni Ebî Mü1eyke'den rivayeti hulusunda ihtilâf etmiş. Hadîs kimi îbnü Ebî Mü1eyke'den, o da Âişe'den naklen, kimi de îbni Ebî Mü1eyke'den, o da Kaâsim 'dan, o da Âişe 'den naklen rivayet olunmuştur.» demişse de bu itiraz zayıftır. Çünkü bu onun bir defa Kaâsım vasıtasiyle Âişe'den bir defada vasıtasız olarak doğrudan doğruya Hz. Âişe'den işittiğine hamlolunmuştur.