Gaziantep Çeşme, Kastel ve Köprüleri

Gaziantep’te içme suyu şebekesi kurulmadan önce şehrin su gereksinimi kanallardan sağlanıyordu. XIII.yüzyıldan itibaren kayalara oyulmuş olan kanallar ile şehre su getirilmiştir. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Bedreddin el-Ayni’nin 1330 yılında Antep’ten Halep’e su taşınabilmesi için Kuveyk Kanalının yapımına nezaret ettiğini öğreniyoruz. Bugün bu kanalın izleri Oğuzeli ilçesinde görülmektedir.

Gaziantep’te evlere, yapılara ve meydanlara ulaştırılan suların yanı sıra kuyu sisteminden de yararlanılmıştır. Nitekim günümüzdeki Gaziantep’in eski evlerinde bu tür kuyular bulunmaktadır. Şehre getirilen sular bazen dinsel yapılarda veya meydanlarda kastel denilen bir nevi depolama tesislerinde toplanıyordu. Bu kasteller 3-10 m. arasında değişen kayalara oyulmuş geniş bir mekanlardır. Havuz şeklindeki bu su toplama tesisinin çevresine oturma yerleri ve suyla ilgili başta hela olmak üzere çeşitli yapılarda yapılmıştır.

Günümüzde Gaziantep camilerinden Esenbek Camisi’nde, Ahmet Çelebi Camisi, Şeyh Fethullah Camisi ve Pişirici Kasteli ile bazı küçük mescitlerde de bu tür su toplama havuzları bulunmaktadır. Gaziantep’te çeşmelere bir bakımdan kastel ismi yakıştırılmışsa da bu sözcük daha çok tesisler için kullanılmıştır.

Günümüze Gaziantep’te bulunan çok az sayıdaki çeşme gelebilmiştir. Bunların başında Hüseyin Paşa Hamamı Çeşmesi (1828), Kumandan Çeşmesi (1915), Pazaryeri Çeşmesi (1920) gelmektedir. Bunların dışında kaynaklardan öğrenildiğine göre; yakın tarihlere kadar 15 civarında çeşme bulunmaktadır. Evliya Çelebi ise XVII.yüzyılda şehirde 70’e yakın çeşmenin var olduğunu belirtmiştir.


Hüseyin Paşa Çeşmesi (Merkez)

Gaziantep Gaziler Caddesi’nde Darendeli Hüseyin Paşa ile Antep nakib-ül-eşraf kaymakamlarından Hacı Ömer oğlu Hacı Mehmet’in 1747 yılında yaptırmış olduğu hamamın bitişiğindedir. Halk arasında bu çeşmeye Köse Mustafa ismi verilmiştir.

Çeşme Gaziantep’in yöresel siyah ve beyaz taşlardan dikdörtgen tek yönlü olarak yapılmıştır. Ayna taşı dışında çeşme üzerinde herhangi bir bezemesi bulunmamaktadır.


Pazaryeri Çeşmesi (Merkez)

Gaziantep il merkezinde bulunan Pazaryeri Çeşmesi kitabesinden öğrenildiğine göre; 1920 yılında yapılmıştır.

Düzgün köfeki taşından yapılmış olan bu çeşmenin üzerindeki hayvan kabartmaları daha eski bir çeşmeye ait olup, onun taşlarından 1920 yılında bu çeşme yapılmıştır.


Kale Çeşmesi (Merkez)

Gaziantep Kale Mahallesi’nde bulunan Kale Çeşmesi 1611 tarihinde yapılmıştır. Banisinin ismi bilinmemektedir.

Çeşme dört ayak üzerinde kubbeli olup, kubbenin altında mermer su teknesi bulunmaktadır. Çeşme üzerinde herhangi bir bezeme bulunmamaktadır.

Debbağhane Köprüsü (Merkez)

Gaziantep il merkezinde Alleben Deresi üzerindeki köprünün Arapça ve Ermenice yazılı kitabesinden Melik Nasır tarafından 1259’da yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Bu kitabe Gaziantep Müzesi’nde bulunmaktadır.

Kesme taştan yuvarlak kemerli köprü yıkılmış bir durumdadır.


Subaşı Köprüsü (Oğuzeli)

Gaziantep Oğuzeli ilçesi Subaşı Mahallesi’nde bulunan köprünün kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapı üslubundan Osmanlı devrinde yapıldığı anlaşılmaktadır.

Kesme ve moloz taştan yapılan köprü, yuvarlak kemerlidir. Harap bir durumda iken l938 yılında onarılmıştır.


Sultan Murat Köprüsü (Araban)

Gaziantep Araban ilçesi, Köyönü’nde (Tilbaşar) bulunan bu köprüyü Sultan IV.Murat Bağdat seferine giderken yaptırmıştır. Kesme ve moloz taştan, yuvarlak kemerli olan bu köprüde yıkık bir durumdadır.

Gaziantep’te bu köprüler dışında Gaziantep-İslahiye yolunda, Ma’anoğlu Köprüsü; Rumkale Yolunda Teftigen Köprüsü; şehrin dışında Aynülleben, Yazıcık, Kara Asar ve Babilke Köprüleri yapılmışsa da bunlar yeterli bir bilgi veremeyecek kadar harap durumda günümüze gelmişlerdir. Ayrıca kaynaklarda da bunlarla ilgili bilgi bulunmamaktadır.