Kale’nin kuruluşuna ilişkin söylence
Bir zamanlar Kütahya’da minare gibi uzun boylu çok güçlü insanlar yaşamaktadır.Ömürleri de boyları gibi uzundur.kimileri susayınca eğilip felent’ten (Kente 3 km uzakta çay) su içebilmektedir.Bir gün bunlardan yan yana dizilmeleri istenir.Dizinin bir ucu Yoncalı’ya öbür ucu Nemrut Kayası’na uzanır.Başkanın buyruğuyla Nemrut Kayası’ndan parçalar kesilir,işlenir,oda büyüklüğündeki kaya parçaları elden ele geçirilerek kentin yakınındak tepeye taşınır.
Kalenin yapımı uzun sürer.Bedenler örtülür,saraylar kurulur.su mahzenleri yeraltı yolları yapılır.Görkemli bir kale ortay çıkmıştır.bu sırada bir yaşına yaklaşmışş reis’in üçyüz yaşında bıyıukları yeni terlemiş bir oğlu vardır.Günün birinde oğlu ölür.O güne değin ölümle ilk kez karşılaşan baba’nın beli bükülür ve yaptırdığı kaleye bakıp bakıp :
Üç yüz yaşında bir oğlum öldü hamıtıraş
Bu diyarda ölüm olduğunu bilseydim komazdım taş üstüne taş
