Biri Bir Malı Satın Almak Üzere İken Diğeri O Malı Almaya Kalkışması

Alım-satım akdini yapmak üzere olan din kardeşine engel olup ızarlığı yapılan bir malı bir başkasının satın almaya kalkışması ^la doğru bir davranış olarak kabul edilmemiş ve bu her yanıyla iygısızlık ve kabalık olarak vasıflandırılmıştır. Bunun gibi bir kim-min evlenmek üzere talip olduğu bir kıza bir başkasının talip ol-Lası da yasaklanmış ve birincisi kendi rızasıyla o kızdan vaz-sçmedikçe diğerinin onu istemeğe hakkı olmadığı belirtilmiştir.
Şüphesiz İslamm yasakladığı bu gibi müdaheleler önlenmediği ıkdirde din kardeşliğini zedeler, toplum ve aileler arasında soğuk ir havanın oluşmasına yol açar ve böylece müslümanlar arasındaki irleştirici bağların kopmasına veya gevşemesine sebep teşkil eder.

Konuyla İlgili Hadisler


îbn Ömer (r.a.) dan yapılan rivayette, Peygamber (s.a.v.) Efendi-ıiz şöyle buyurmuştur: "Sizden biriniz din kardeşinin satın al-aak üzere olduğu malı satın almaya kalkışmasın ve kardeşi na izin vermedikçe, onun talip olup istediği kıza talip ol-aasm, istemeye kalkışmasın."
Nesal ise bu hadisi şu lafızla rivayet etmiştir:
"Sizden biriniz din kardeşinin satın almak üzere olduğu lir malı, o satın almadıkça veya satın almaktan vaz*geçmedikçe satın almaya kalkışmasın."
Ebu Hüreyre (r.a.) den yapılan rivayete göre, Peygamber (s.a.v.) Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Adam, din kardeşinin talip olup istettiği kızı istemeye kalkışmasın ve onun pazarlığını yapıp belirlediği fiat üzerine fazla bir fiat ver-meye kalkışmasın."
'Diğer bir lafızla hadis şöyle nakledilmiştir: "Adam, kardeşinin satın almak üzere olduğu malı araya girip satın almaya kalkışmasın ve din kardeşinin talip olup istettiği kızı istem*eye kalkışmasın."
Enes (r.a.) den yapılan rivayete göre: Peygamber (s.a.v.) Efen*dimiz açık artırma (müzayede) suretiyle bir su tası ile deve*nin sırtına atılan ince bir çulu sattı."

Müctehidlerin İstidlalleri


a) Hanefîlere göre: Birinin satın almak üzere pazarlığını so*nuca bağladığı bir malı bir başkasının satın almaya kalkışması; biri*nin pazarlık yapıp natını belirlediği bir malı diğeri fıat artışı yaparak almaya kalkışması ve din kardeşinin talip olup istettiği kızı istemeğe kalkışması mekruhtur.
Hanefîler burada "mekruhtur" sözünü mutlak anlamda kul-imışlardır. Sarihlerin beyanına göre, bu tahrimî bir kerahet fildir.
b) Şafiîlere göre: Birinin pazarlık yapıp fiatım belirlediği malı başkasının fıat artışı yaparak almaya kalkışması, haramdır. Bu fiat belirlenip istikrara varıldıktan sonra olduğu takdirde ha*mdır. Aynı zamanda birinin satın almak üzere olduğu malı satın naya kalkışmak da haramdır.
Böylece Şalîîler hadislerde yer alan nehyi tahrim manasına onslardır.
c) Hanbelîlere göre: Satın almak üzere pazarlığı yapılan bir alı, bir değerinin araya girip satın almaya kalkışması ve pazarlığı ıpılıp fıatı belirlenen bir malı bir başkasının fazla fıat vererek satın maya kalkışması haramdır. Ancak satıcı alıcının fiatını kabul etme*ği veya satın almasına rıza göstermediği ve bunu izhar ettiği tak-.rde ikinci bir şahsın o malı satın almaya kalkışması haram sğildir. Nitekim müzayede muamelesi böyle olduğu için cevaz veril*iştir. Bunun gibi bir kıza talip olup onu isteten bir kimseye rağmen aşka birinin de o kıza talip olup istetmesi haramdır. Meğerki birinci adan vazgeçmiş bulunsun veya kızın velisi ona vermekten caymış ol*an...
d) Malikîlere göre: Birinin pazarlık edip fiat üzerinde nlaşma yaparak satın almak üzere olduğu bir malı, başkasının fiat rtırarak satın almaya kalkışması haramdır. Henüz tam anlaşma apılmamış ve fiat belirlenmemişse, o takdirde birinin o malı yüksek iatla satın almaya kalkışması hilaf-ı evladır.
Böylece dört mezhep de yukarıdaki sahih rivayetlerle istidlal ıderek az farklı ictihadla başkasının satın almak üzere olduğu malı »ir diğerinin satın almaya kalkışmasını, fîatı belirlenip ittifak hasıl ittikleri bir malın bir diğerinin fazla fıat vermek suretiyle o ittifakı )ozmaya çalışmasını haram saymıştır.

Tahlillerde Rivayetler


879 nolu îbn Ömer hadisini Müslim ve Buhari tahrıc Btmişlerdir. Aynı zamanda İbn Huzayme, îbn Carud ve Darekutnî de bu rivayeti nailetmişlerdir.
Hadis sahihtir ve istidlal ile ihticaca salihtir.
880 nolu Ebu Hüreyre hadisi de sahihtir ve birinci hadisi kuv*vetlendirmektedir.
881 nolu Enes hadisini aynı zamanda Ebu Davud ile Nesâî tah-ric etmiş ve Tirmizî has enlemiş tir. Ancak isnadında Ebu Bekir el-Hanefî bulunuyor ki, îbn Kattan onu cehl ile muallel saymış, Buharı "Onun hadisi sahih değildir" demiştir.
Ebu Davud ile Ahmed bu hadisi şu lafızla rivayet etmişlerdir:
"Peygamber (s.a.v.) Efendimiz bir su tası, bir de deve üzerine atılan ince çulu kaldırıp ashabına (bunları sizden kim satın alır) diye seslendi. Bunun üzerine bir adam: "O ikisi benim üzerime bir di*rhem" dedi ve sonra bir diğeri: "O ikisi benim üzerime iki dirheme dedi."
Böylece müzayede usulüyle satışın mubah olduğu ortaya çıkıyor. Nitekim bu rivayeti kuvvetlendiren birkaç rivayet daha mev*cuttur.

Çıkarılan Hükümler


1- Birinin satın almak üzere olduğu malı bir başkasının satın almaya kalkışması yasaklanıp haram kılınmıştır. Ancak birinci müşteri almaktan vazgeçer veya ikinci müşteriye izin verir veya satıcı birinci adama vermekten vazgeçerse, o takdirde ikinci bir adamın onu satın almaya kalkışması haram değildir.
2- Adam bir malı satın almak üzere pazarlık yapar ve fıat üzerinde anlaşırlarsa, bir başkasının araya girerek fazla fîat vermek suretiyle o malı satın almaya kalkışması haramdır,
3- Bir adam bir kıza talip olur da onu istetirse, diğer bir adamın araya girip o kıza talip olması ve istetmesi de haramdır. Ancak birin*ci talip vazgeçtiğim veya kızın velisi birinci adama vermeyeceğini be*lirttikten sonra bir başkasının o kıza talip olmasında bir sakınca yok*tur.
4- Bir malı, özellikle ganimetten veya miras yoluyla elde edilen bir malı müzayede suretiyle satışa arzetmek caizdir. Elverir ki, o mal halkın ihtiyaç duyduğu bir gıda maddesi olmasın.
5- Müzayedeye bir kaç kişinin kendi aralarında gizli anlaşma parak katılmaları da haramdır. Çünkü bu durumda mal asıl gerini bulmadan satılmış olur.
6- Resulüllah'.m (s.a.v.) müzayede suretiyle sattığı eşya, halkın da ihtiyaç duymadığı ve piyasada çok bulunan türden idi; aynı zamanda gıda maddesi değildir.
7- Bazı ilim adamları müzayedenin sadece ganimet ve miras alında caiz ve cari olduğunu söylemişlerse de, cumhur bu görüşü iddetmiştir. Zira Resülüllah'm (s.a.v.) müzayede suretiyle sattığı su abı ile çulun ganimet veya miras malı olduğunu gösteren bir kayıt evcut değildir.
8- Ancak Bezzar'ın Süfyan b. Vehb'den yaptığı bir rivayet bulu-ayor: "Resülüllah'm (s.a.v.) müzayede suretiyle alım-satımda bulun-layı menettiğini duydum."
Oysa bu hadisin isnadında İbn Lehîâ bulunuyor ki; bu zat ayiftır, rivayetiyle istidlal ve ihticac doğru değildir.
Böylece müzayede suretiyle satışın caiz ve mubah olduğu ^ırlık kazanıyor.
9- Yukarıdaki hadisler ve müctehidlerin istidlal ve ihticacları e, İslam cemaati arasında sağlam ölçülere, ahlakî kurallara, ardeşlik duygularına halel getirmeyecek, kin ve nefret oğurmayacak bir almı-satıma cevaz verildiği belirlenmiş oluyor.