Divan-ı Lugâti't Türk

DÎVÂN-I LÛGÂTİ'T-TÜRK

Kaşgarlı Mahmut tarafından, yazılmıştır. Yazımına 1071 yılında başlanmış,1074'de ta*mamlanmış ve Abbasi halifesi Muktedir Billah'a sunulmuştur. Bu eser, Türkçenin ilk lügat ve dilbilgisi kitabıdır.

ESERİN MUHTEVASI:

*Eser, Türk dilini Araplara öğretmek ve Türkçenin Arap dili kadar zengin ve güzel bir dil olduğunu haber vermek amacıyla, Arapça olarak yazılmıştır.
* Eserde çok sayıda Türkçe kelime ile Türk halk edebiyatından ve halk dilinden alınmış şiir örnekleri, Türkçe deyimler ve atasözleri vardır. Ayrıca Türk gelenek, görenek, inanç ve bulun*dukları coğrafya konusunda da bilgiler içermektedir.
* Divan' da ayrıca bir dünya haritası bulunmaktadır ve bu ilk dünya haritasıdır. *Eser, Türklerin coğrafi, folklorik, lisanî ve tarihi hususiyetlerini belirten ilk eser olması ba*kımından önem arz etmektedir.

DİL HUSUSİYETLERİ:

*Kitaptaki Türkçe kelimelerin sayısı 7500'den fazladır.
* Türkçe kelimeleri, Arapçada olduğu gibi "sülasiler, rubailer, hamasiler ve diğerleri" diye sınıflandırmıştır. Böylelikle Türkçe sözleri "üç esas harfli kelimeler, dört esas harfli kelimeler, beş esas harfli kelimeler v.b." gibi gruplara bölmüştür.
* Türkçe kelimeleri, bablar ve kalıplar içinde seslendirerek bütün Türkçe sözleri Arapların alışmış bulundukları bir kelime mimarisine uydurmağa çalışmıştır.
* Kaşgarlı'nın önemle üzerinde durduğu bir hususiyet de, Orhun Yazıtlarında birleşik bir ses olarak "ny" karşılığını ifade eden sestir. Bu ses daha sonra iki kola ayrılmıştır; Budist Uygurlar "y" yi, Maniheist Uygurlar da "n" yi telaffuz etmişlerdir. Kaşgarlı devrinin diğer mühim eseri olan "Kutadgu Bilig"de "y" telaffuzuna bağlı kalmıştır. Bu suretle çağın hâkim Türkçesi "y"li şivenin esasını teşkil etmektedir.
* Çağı için karakteristik bir ses sayılan ve daha sonraları Orta Asya edebi Türkçesinde gelişen "f' ile "b" arasında üç noktalı "w" > "ڤ-" ,Oğuzlarda ve onlara yakın civarlarda "v" olmuştur (ew>ev, aw>av).
* Görünen geçmiş zamanın morfolojik yapısının açıklanmasında önemli yeri olan "duk-dük" eklerinin Divan' da yer alışı, büyük bir değer taşımaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

*Besim Atalay: "Divan-ı Lugati't-Türk Tercümesi, 1939,T.D.K. yayınları."
*Ahmet Caferoğlu: "Kaşgarlı Mahmut, 1970."
*F.Köprülü: "Türlü makaleler (Cumhuriyet gazetesi 24 Nisan–1 Mayıs, 1 933,Edebiyat Fa*kültesi Mecmuası sayı 2–3)."
*H.Namık Orkun: "Türlü makaleler, Dergâh Mecmuası, sayı 10.12.20.22." *Z.Velidi Togan : "Makaleler, Atsız Mecmuası, sayı 16, i 7,İst.1932."