Küçük Ünlü Uyumu

Küçük Ünlü Uyumu
Küçük ünlü uyumu kuralı iki yönlüdür:

1. Bir sözcüğün birinci hecesinde düz bir ünlü (a, e, ı, i) varsa, sonraki hecelerde de düz ünlüler bulunur: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek.

2. Bir sözcüğün birinci hecesinde yuvarlak bir ünlü (o, ö, u, ü) varsa, yuvarlak ünlülü heceyi izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlüler bulunur: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, uçtu, önde, özlemek, güreşmek, sürmek.

Bu tür sözcüklere geniş düz (a, e) ünlü taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki hecelerin ünlüleri geniş düz (a, e) olabildiği gibi düz dar (ı, i) da olabilir: boylarını, uygunlaşır, günleri, öndeyiz, yoldayız. Bu durum küçük ünlü uyumuna aykırı değildir.

Dilimizde küçük ünlü uyumuna aykırı bazı sözcükler vardır: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur.

Küçük ünlü uyumu alıntı sözcükler için söz konusu değildir alkol, daktilo, doktor, horoz, radyo, konsolos, profesör, aktör, bandrol, kabul, mühim, muzır, müzik, mümin, vakur. Ancak bazı alıntı sözler küçük ünlü uyumuna uydurulmuştur: müdür (< müdi:r), mümkün (< mümki:n), müşkül (< müşkil).

Küçük ünlü uyumuna aykırı sözcüklere getirilen ekler, sözcüğün son ünlüsüne uyar: kavun-u, yağmur-luk, mümin-lik, müzik-çi.

Unutmamak gerekir ki, Türkiye Türkçesindeki sözcüklerin ünlü düzenini, büyük ünlü ve küçük ünlü uyumlarıyla, birinci heceden sonra o, ö seslerinin bulunmaması kuralı birlikte belirler. Bu ünlü düzeni ve ilk heceyi izleyen ünlü türleri aşağıdaki tabloda görülmektedir:

a › a, ı (bakar, alır)

e › e, i (geçer, gelir)

ı › ı, a (kılıç, kısa)

i › I, e (ilik, ince)
o › u, a (omuz, oya)

ö › ü, e (ölçü, ördek)

u › u, a (uzun, uzak)

ü › ü, e (ütü, ürkek)