Süs Bitkileri Yetiştiriciliği
Bardak menekşe (Gloxinia)
Botanik Adı: Sinningia speciosa
Sinonimi: Gloxinia speciosa
Familyası: Gesneriaceae
Vatanı: Brezilya
Tanımı: Yaprakları tüylü, iri veya küçük; çiçekleri çok değişik renklerde, kadife gibi tüylü ve borazan şeklinde-dir.
Diğer Türleri: Doğada 20 türü bulunan Sinningia cinsinin süs bitkileri yetiştiriciliğinde önemli olan tek türü S. speciosar17;dır.
YETİŞME İSTEKLERİ
Sıcaklık: Dinlenme döneminde 12-16 oCr17;de muhafaza edilmesi gereken yumrular 21 oCr17;de sürmeye başlarlar. Bitkinin en düşük büyüme sıcaklığı 18 oC, yazın en yüksek sıcaklık 23 oCr17;dir.
Orantılı Nem: Yüksek orantılı nem (% 75-80) ister.
Işık: Yarı gölge yerleri severler. Özellikle çiçekli halde iken doğrudan güneş ışığı alan yerlerde bulundurulma-malıdır.
Saksı Harcı: Yumrular Şubat ayında nemli turbaya dikilmeli, sürmeye başlayınca John Innes saksı kompostu No. 2r17;ye alınmalıdır. Ayrıca, hacim olarak 3 kısım tınlı toprak, 1 kısım turba, 1 kısım yanmış ahır gübresi ve 1 kısım kumun karışımından elde edilen harç da kullanılabilir. Bir başka harç ise, yine hacim olarak eşit miktarlar-da tınlı toprak, turba, yaprak çürüntüsü ve kumun (veya perlitin) karışımından oluşur.
ÜRETİM TEKNİĞİ
Esas üretim tarzı tohum ile olmasına karşın, yaprak ve sürgün çelikleriyle de üretilebilirler. Tonum ekimi, John Innes tohum kompostuna Şubat-Mart aylarında yapılır. Çimlendirme ortamı olarak hacim olarak eşit miktarlarda ince turba ve orman toprağı karışımına az miktarda kum eklenmesiyle hazırlanan harç da kullanılabilir. Ekim kasaları 20-22 oCr17;de ve orantılı nemi yüksek bir yerde muhafaza edilir. Sulamanın alttan kapillarite yoluyla yapılmasına dikkat edilmelidir. Bu koşullarda tohumlar 2-3 hafta içerisinde çimlenirler.
Önce kasalara, 4-5 hafta sonra 8 cmr17;lik saksılara şaşırtılan fideler 30-40 gün sonra 12 cmr17;lik saksılara alınırlar. Çelikle üretme, 5-7,5 cm uzunluğundaki dip sürgünlerinin yumrudan da bir parça alarak Mart veya Nisan başında ayrılması suretiyle olur. Yaprak çelikleri ise Haziran-Temmuz aylarında alınır. Alınan çelikler hacim olarak eşit miktarlarda turba ve kum karışımına dikilirler. Ortam sıcaklığı 21 oC dolayında tutulursa 3-4 hafta içerisinde köklenme gerçekleşir.
BAKIM ÖNLEMLERİ
Saksı Değiştirme: Her yıl Şubat-Mart aylarında yapılır.
Gübreleme: Mart-Mayıs ayları arası haftada bir kez 2 g/l kompoze, Haziran-Ağustos ayları arası ise 2 haftada bir kez 2 g/l potasyumca zengin kompoze gübre verilir.
Sulama: Bitkiler çiçeklenme süresince (Mayıs-Eylül ayları arası) kireçsiz su, olanaklı ise yağmur suyu ile bolca sulanmalı, ancak yapraklara su püskürtülmemeli ve sulama yaparken yaprakların ıslanmamasına özen gösteril-melidir. Sonbaharda verilen su azaltılarak yaprakların sararması ve dökülmesi sağlanmalıdır.
Ekimr17;den Ocakr17;a değin dinlenme dönemi boyunca bitkilere çok az su verilmelidir. Dormant yumrulara Şubat ayından itibaren yeniden su verilmeye başlanır.
Budama: Kuruyan, çürüyen yaprak ve çiçekler (saplar ile birlikte) kesilip uzaklaştırılmalıdır.
Hastalıklar ve Zararlılar: Önemli hastalıkları Virus, Kök Çürüklüğü, Soğanımsı gövde çürüklüğü (Pythium ve Thielaviopsis tarafından oluşturulur), Külleme ve Kurşuni Küf; zararlıları ise Kırmızı Örümcekler, Yaprak bitleri ve Unlu Bitlerr17;dir.
Kasımpatı / Chrysanthemun / Chrysantheme / Chrysanthème / Chrysanthemum / Krizantem / Margarit)
Vatani Çin, Japonya olan park ve bahçelerde yetistirilen güzel çiçekleri olan süs bitkileri. Sonbahardan kisa kadar çiçek açar. Saridan kirmiziya kadar çesitli renklerde iri ve katmerli çiçekleri vardir. Büyüklükleri ve sekilleri türlerine göre farklidir.
Türkiyer17;de yetistigi yerler; Ege, Akdeniz, Marmara bölgesi.
Kullanildigi yerler: Balkanlarda yetisen ve Chrysanthemum cinerariae folium adi verilen türündan, böcek öldürücü ilaç yapilir.
Kasımpatları kasvetli ve çiçeksiz sonbahar bahçelerini canlı renkleriyle adeta bir yaz şölenine çevirirler.Uzak Doğu kültüründe önemli bir yeri olan bu çiçek bizde de öteden beri çok sevilir.
Bitki birbirinden farklı yüzlerce çeşide sahiptir.Kalıcı ve yıllık türleri vardır.Yetiştirilmesi gayet kolaydır.Genellikle çeliklerinden veya kök sürgünlerinden çoğaltılır.Tohumla yetiştirilen cinsleri de vardır.
Bahçede güneşli ve rüzgar almayan bir yere dikilir.Bitki yaz boyunca düzenli sulanır ve beslenir.Sonbaharda uzun boylu ve iri çiçekli olanları desteklenir.Çiçekler bittikten sonra bitki toprak hizasında kesilir.Üzerine biraz kuru ot veya gübre konursa kökler soğuktan etkilenmez.
Saksıda yetiştirmek için küçük çiçekli ve kısa boylu olanları daha uygundur.Çoğaltmak isteniyorsa İlkbaharda bitki sürmeye başlayınca kök sürgünleri dikkatle ayrılıp dikilir.
Kasımpatı suda haftalarca dayanır.Topladığınız veya satın aldığınız kasımpatlarının iyice açmış olmasına dikkat edin.Tomurcuklar suda açmayabilir.Vazo suyuna konacak birkaç damla çamaşır suyu bakterial gelişimi önleyecektir.
Koltuk alma işlemi kesme pat yetiştiricilliğinde uygulanır.Böylece yan dal, sürgün gelişimi önlenir.Bitki tek sap üzerinde boy yapar. Saksılı krizantemlerde ise uç alınır ki yan sürgün versin, dallı, kompakt bitkiler elde edilsin.Tepe sürgünün ucu mümkün olduğunca kısa kesilip dallanarak gelişmesi teşvik edilir.
Koltuk alma, bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerden çıkan sürgünlerin koparılmasıdır.
Saksıdaki krizanteminiz muhtemelen torf ağırlıklı bir harca dikilidir. Bu yüzden sık sulamanız gerekecektir.
Saksılı yetiştiricilikte her saksıya genelde 5 tane köklü çelik dikilir.Tek bitki zayıf olur. Sizin kısa keslmiş gövdeler dedikleriniz muhtemelen geçmiş bitkilerdir.Göz ihtiva ediyorlarsa yeniden sürebillirler.
Yaz aylarında yüksek sıcaklar kör tomurcuk teşgiline neden olabilir.Yani bitkinin tomurcukları çiçek açmaz.
Krizanteminize yaprak bitleri bayılacaktır haberiniz olsun. Kimyasallarıkullanmak istemzseniz ev yapımı ilaçlar köşemize bir uğrayın.
Bahçeye dikebilirsiniz hiç sakınca yok.Köklerinin yüzlek olması hastalık değildir. Zaten saçak köklü bir bitkidir.
Botanik Adı: Cactus
Türkçe Adı: Kaktüs
Familyası: Cactaceae
Vatanı: Kaktüslerin anavatanı Amerika kıtası ve yöresindeki adalar olup, en çok kaktüs türüne Meksikar17;da rastlanmaktadır.
Tanımı: Kaktüs adı Yunancar17;da r0;dikenli bitkir1; anlamına gelen r0;kaktosr1; kelimesinden gelmektedir. Yaprakları hemen hemen kaybolmuş, bunların yerini dikenler almıştır. Gövde genelde dilimli, köşeli, kıvrımlıdır. r0;Areolr1; adı verilen kadife tüylü diken dipleri en belirgin özelliğidir. Çiçekleri güneşi yansıtmak için saten gibi parlak, kısa ömürlü, maviden başka her renktir.
Bitkiler dünyasında tümüyle ayrı bir yapıya ve güzelliğe sahip olan kaktüslerin bilinçli şekilde yetiştirilmeleri, onlara emek veren kişilere çok zevkli anlar yaşatabilir. Birbirinden çok farklı yapı, görünüş ve umulmadık derecede renkli, güzel çiçekleriyle gerçek süs bitkisi niteliği kazanan kaktüslere, etli bitkiler (succulents) adı da verilmiştir.
Amerika kıtasının kızgın çöllerinde son derecede sıcak güneş ışınları altında kuru rüzgârlara göğüs geren, gece ve gündüz ısı değişimi altında yaşamını sürdüren kaktüsler vardır. Böylesine zor koşullar altında yaşayabilen kaktüslerin yaşam gücünü diğer bitkilerle kıyaslamak mümkün değildir. Yapılan araştırmalara göre, kaktüsler bu tür ağır koşullara ve 60 C'a varan sıcaklığa kadar dayanabilmektedir. Bu dayanaklılıkları, üzerlerinde bulunan tüy ve dikenlerin doğrudan gelen yakıcı güneş ışınlarını yansıtan, hafifleten ve etkilerini önleyen koruyucu rollerinden kaynaklanmaktadır.
Kaktüslerin en önemli özelliklerinden biri de, yaşamı için gerekli olan su toplamını kendi bünyelerinde depolayarak kuruda kaldığı zaman bu yedek sudan yararlanabilmeleridir. Bu tür bitkiler hafif bir yağmur ya da gece düşen çiğden bile yararlanarak en küçük fırsatları bile kullanmayı bilmektedir. Diğer önemli özellikleri, kaktüslerin bünyelerinde depo ettikleri suyu oksidasyon işlemine sokarak kendi beslenmelerine yararlı olarak şeker dengesini sağlayabilmeleridir. Kısaca, kaktüsler hangi şekilde olursa olsun yaşam koşullarındaki değişikliklere uyum göstermesini en iyi bilen ve bu yetenekleriyle yaşamlarını sürdürmeyi sağlayan bir bitki grubunu oluştururlar.
Diğer Türleri: Doğada 5.000 türü bulunan Cactaceae familyasını 3 altfamilyaya ayırmak ve bu altfamilyaları oluşturan önemli cinsleri şu şekilde sıralamak olanaklıdır.
1. Altfamilya: Peireskioideae (ince ve uzun, çoğu hala yapraklı kaktüsler): Peireskia.
2. Altfamilya: Opuntioideae (gelişme noktalarından sürgün veren, yassı veya sütunumsu kaktüsler)puntia.
3. Altfamilya: Ceroideae (diğer top ve sütun formlu kaktüsler): Aporacactus, Astrophytum, Cephalocereus, Cereus, Chamaecereus, Echinocactus, Echinopsis, Epiphyllum, Ferocactus, Mamillaria, Melocactus, Notocactus, Rebutia, Rhipsalidopsis, Trichocereus, Zygocactus.
1-YETİŞME İSTEKLERİ
A-Sıcaklık: Büyüme ve çiçeklenme dönemlerinde sıcağı çok severler. Kışın birçok kaktüs türü 6-10 oC arasında sıcaklığa gereksinim gösterir. Daha ılık iklimlerde yetişen bazı türleri ise sıcaklığı 10-15 oC olan yerlerde bulundurulur. Ancak, kaktüslerin iyi bir şekilde çiçeklenebilmeleri kışın su verilmeden aydınlık ve serin bir yerde tutulmaları ile sağlanır.
B-Orantılı Nem: Kuru havayı severler. Dolayısıyla % 50-60r17;lık nem yeterlidir.
C-Işık: Etli bitki ve kaktüs türlerinin her birinin ışıkla ve güneşle ilişkileri birbirinden farklıdır. Bazı türler doğ¬rudan güneş ışıklarına dayanabildiği halde, bazıları gölgede kalmayı isterler. Doğrudan güneş ışığına da¬yanabilen, kızgın çöllerdeki doğanın en acımasız sı¬cak ve kuraklığında yaşayabilen türler olduğu gibi, bir kısım bitkiler güneşten sanki korkar gibidir. Sıcaklığın verdiği ağır ortam içinde bitkinin su gereksinimi fazla olur. Genel olarak kaktüsler aydınlık ve güneşli yerleri severler. Eğer iç mekanlarda bulunduruluyorlarsa, güneşe bakan pencere önleri en uygun yerlerdir. Uzun süre yoğun gölge yerlerde bırakılan kaktüslerin yeni çıkan sürgünleri anormal uzamaya başlar ve renkleri açık yeşil, giderek sarıya dönüşür. Bitkiler kışın daha az aydınlık yerlerde tutulabilir. Kışı gölge yerlerde geçiren kaktüsler, İlkbaharda güneşe birdenbire değil, alıştırılarak çıkarılmalıdır.
D-Saksı Harcı: Kumlu, süzek toprakları severler. Yeterli havalanma ve drenaj sağlayabilmek için karışımların en az 1/6r17;sı kaba dişli kumdan oluşmalıdır. Genel olarak kaktüs yetiştiriciliğinde kullanılan saksı toprakları hacim olarak 1 kısım tınlı toprak, 1 kısım yaprak çürüntüsü, 1 kısım kaba dişli kum ve 1 kısım odun kömürü, tuğla veya saksı kırığının karışımıyla elde edilmektedir. Ayrıca, hacim olarak eşit miktarlarda tınlı toprak, yaprak çürüntüsü, kaba dişli kum ve yanmış ahır gübresinin karışımından oluşan harç da kullanılmaktadır. Bazı kaktüslerin büyütülmesinde ise 1http://www.biciforum.org/images/smilies/015.gif1 veya 2http://www.biciforum.org/images/smilies/015.gif1 oranlarında perlit, turba ve yaprak çürüntüsünün karışımından yararlanılmaktadır.
2-ÜRETİM TEKNİĞİ
Kaktüsler hem Generatif (tohum ile), hem de vejetatif (çelik, aşı, ayırma ile) yöntemlerle üretilebilmektedir. Uygulamada vejetatif üretim daha kullanışlıdır. Ancak, fazla miktarda üretim söz konusu olduğunda, tohumla üretim yöntemi yeğlenir.
A-Tohum ile Üretim: Tohumlar genellikle 1 yıl bekletildikten sonra ekilir. Ancak Epiphyllum (Atlas Çiçeği) ve Zygocactusr17;un (Yılbaşı Çiçeği) tohumları taze iken ekilmelidir. Çimlenme süresini kısaltmak için, iri ve sert kabuklu tohumlar ekimden önce suda ıslatılır veya mekaniksel yollarla aşındırılır. Ekim İlkbaharda (Mart-Nisan aylarında) yapılır. Tohumların çimlendirilmesinde, hacim olarak eşit miktarlarda orman toprağı, turba ve kumun karışımından oluşan harç kullanılabilir. Bu karışıma bir miktar odun kömürü tozu eklenmesi yararlıdır. Tohumlar, yine hacim olarak eşit miktarlarda yaprak çürüntüsü, dişli dere kumu ve odun kömürü karışımına da ekilebilir-ler. Çimlendirme ortamının yüzeyine 3-4 mm aralıklarla ekilen tohumların üzerleri kendi irilikleri kadar harç tabakası ile örtülür. Çok ince tohumların üzeri örtülmez, düzgün bir tahta parçasıyla hafifçe bastırılır. Ekim işi bittikten sonra tohum yastığı süzgeçli kova ile sulanır ve üzeri camla örtülür. Kaktüslerin çoğu ışıkta çimlendiklerinden, yastık veya kasalar aydınlık bir yerde bulundurulur. Çimlenme süresince ortam aynı şekilde nemli kalmalı; sıcaklık gündüz 20-30 oC, gece ise 18-20 oC dolayında tutulmalıdır. Kaktüs cinslerine bağlı olarak çimlenme 4 gün ile 1 yıl içerisinde olur. Sözgelişi, Rebutia cinsi kaktüslerde çimlenme 4 gün içerisinde gerçekleşmektedir. Fideler birbirine değinceye değin tohum yastığında bırakılmalı, daha sonra köklerine zarar vermemeye özen göstererek başka kasalara şaşırtılmalıdır. Genç bitkiler 1 veya 2 yıl sonra küçük saksılara alınırlar.
B-Çelik ile Üretim: Çelikler olgunlaşmamış sürgünlerden tepe çeliği tarzında ve büyüme dönemi içerisinde (Haziran-Eylül ayları arasında) alınırlar. Kesim işi keskin bir bıçakla kuru ve güneşli bir havada yapılır. Köklerin yanlardaki diken diplerinden çıkmasını önlemek için çeliklerin alt kısımları konik bir şekilde yontulur. Hazırlanan çelikler yara yerinin kuruması için sıcak, gölgeli ve havadar bir yerde 2-3 gün bekletilir. Kesim yeri tümüyle kuruyan çelikler, köklendirilmek üzere bir miktar odun kömürü tozu ile karışık dişli dere kumu veya perlit içerisine dikilirler. Köklendirme ortamı olarak, eşit hacimlerdeki turba (veya yaprak çürüntüsü) ve dişli kumun karışımından oluşan harç da kullanılabilir. Çelikler uzun ise sallanma ve devrilmeyi önlemek için bir çubuk ile desteklenmelidir. Dikilen çeliklere su verilmemeli, sık sık su püskürtülmelidir. Bu koşullarda çelikler 10-15 gün ile 1 yıl içerisinde köklenirler. Kökler 2-3 cmr17;lik bir uzunluğa erişince, köklenme yastığından alınarak normal kaktüs harcına dikilirler. Bu durumda yine kısıtlı su vermeye devam edilir.
C-Aşı ile Üretim: Bu üretim yöntemi, köklerinin duyarlılığı nedeniyle nemli toprakta uzun süre kalmaları halinde çürüyebilen; özümleme olayını gerçekleştiren yeşil renkten yoksun oluşları nedeniyle kendi kendilerine yaşaya-mayan; az veya çok yavaş büyüyen kaktüs türlerinde uygulanmaktadır. Aşı ile üretimde anaç olarak kökleri duyarlı olmayan ve hızlı büyüyen Cereus türleri seçilir. En çok yeğlenenler Eriocereus jusbertii, Trichocereus spachianus, Trichocereus pachanoi, Cereus peruvianus ve Myrtillocactus geometrizansr17;tır.
Aşılamada ilke, anaç ve kalem olarak seçilen iki kaktüsün ana damarlarının bir veya birkaç yerinden birbirleriyle kaynaşmasıdır. Aşılama için en uygun zaman kaktüslerin büyümeye başladıkları dönemdir. Sıcak havalarda yapılan açıların tutma şansı daha yüksektir. Her iki kaktüsün birbiriyle kaynaşması, 2-3 gün ile birkaç hafta arasında değişir. Anaç olarak kullanılacak kaktüsün aşılanacak kısmı en az 3-4 aylık, en çok 2 yıllık olmalıdır.
Anaç kaktüs temiz ve keskin bir bıçak veya jiletle uygun yerinden kesilir. Tepesi düzgün olara kesilen anacın kenarları da, kuruyup büzüldüğü zaman kalem olarak kullanılan kaktüse baskı yapmaması için eğik olarak kesilir. Kesim aleti temizlendikten sonra, aşı kalemi olarak kullanılacak kaktüs de alt kısmından kesilir ve kenarları alınır. Kesilen kısımların kurmaması için hemen kalem kaktüs anacın üzerine oturtulur ve bir iki kez çevrilerek arada kalan hava dışarı çıkartılır. Ana damarların herhangi bir noktadan birbirine değmesi sağlanır. Kaktüslerin damarları kaynaşıncaya değin temas halinde kalmalarını sağlamak için üzerlerine bir ağırlık konabilir. Paket yapmak için kullanılan lâstik bantlar gerilerek de istenen ağırlık sağlanabilir. Aşılama işlemi bittikten sonra bitki sıcak ve gölge bir yere konularak, saksı toprağı nemli tutulur. Bir veya iki hafta kadar sonra bağlantılar çözülebilir. Aşı tutan kaktüs 3-4 hafta sonra belirgin biçimde büyümeye başlar. Büyüme görülmez ise bitki yeniden aşılanabilir.
D-Ayırma ile Üretim: Bazı kaktüs türleri yavru oluştururlar. Bunlar kolayca koparılabilir, ancak ana bitkiden keskin bir bıçakla ayrılmaları daha uygundur. Yavruların en uygun ayırma zamanı Haziran-Eylül arası ve İlkbaharr17;dır. Yavru kaktüsler, içerisinde normal kaktüs harcı bulunan küçük saksılara alınırlar.
