HalÎfe

HALÎFE

Sözlükte "arkada olmak, birinin arkasından gelmek, yerine geçmek" anlamlarına gelen half kökünden türetilmiş olan halife (çoğulu hulefa, halâif), birinin yerine geçerek onun adına iş yapan demektir. Tasavvufta, şeyhi adına irşad faaliyetinde bulunan, ölümünden sonra da yerine geçen kimse, insân-ı kâmil anlamında kullanılmaktadır.
"...Yeryüzünde bir halîfe yaratacağım..." (Bakara, 2/30), "...Sizi yeryüzünün halîfeleri kılan..." (En'âm, 6/165; Neml, 27/62) meâlindeki âyetlerde geçen halîfe kelimesi Hz. Âdem ve soyunu ifade eder. (M.C.)
Dini literatürde halîfe denilince daha çok devlet başkanı, en yüksek yönetici anlamına gelmektedir. Halîfe ve hilafet tabiri, Hz. Peygamber'in vefatından sonra, onun yerine devlet başkanı olarak geçenler için, Hz. Peygamber'in yerine geçerek dini koruyan, dünya işlerini düzenleyen anlamında kullanılan bir ıstılahtır. Halîfe tabirinin yanında, emîru'l-mü'minîn de denmiştir. Klasik fıkıh kitaplarında halîfe veya devlet başkanının seçim, tayin veya tespit yollarından en başta geleni bey'at usulü olarak gösterilmektedir. Seçme ehliyetine sahip kişilerin, seçilme ehliyetini haiz bir kimseyi seçip ona sadakatlerini bildirmeleri şeklinde yapılır. Bilindiği gibi Hz. Peygamber'in vefatından sonra ashap, Benî Saide'nin gölgeliğinde toplanarak devlet başkanlığı konusunda görüşmüşler ve Hz. Ömer'in teklifi ile Hz. Ebû Bekir'e bey'at etmişlerdir. Kur'ân ve hadislerde devlet başkanının seçimi konusunda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle, seçim usulü ve şartları zamanın şartlarına göre düzenlenir. (İ.P.)