Hukuku'l-ibÂd

HUKUKU'L-IBÂD

Kul hakları anlamına gelen "hukuku'l-ıbâd" kavramı; temel insan hakları ifadesinin karşılığıdır. Kul hakları, başkalarına ait olan ve dokunulmaz kabul edilen maddî ve manevî imkânlara denir.
Temel insan haklarından önemli olanlarını şöyle sıralayabiliriz:
Yaşama ve vatandaşlık hakkı,
Çalışma, ticaret yapma ve mülk edinme hakkı,
Eğitim ve öğretim hakkı,
İnanma ve ibadet etme hakkı,
Düşünce ve düşündüğünü ifade etme hakkı,
Bilgi edinme ve haber alma hakkı,
Kişilik ve onurunu korunma hakkı,
Seçme ve seçilme hakkı,
Özel hayatın gizliliği ve dokunulmazlığı hakkı,
Dilediği bir yerde ikâmet etme ve seyahat hakkı,
Kanun karşısında eşitlik ve savunma hakkı.
İslâm, insan haklarına saygı gösterilmesini ve bu hakların ihlal edilmemesini istemektedir. Hz. Adem peygamberden itibaren süregelen, Hz. Muhammed (a.s.)'ın peygamber olarak gönderilmesi ve Kur'ân'ın indirilmesi ile kemale eren hak din İslâm'ın temel amacı; malın, canın, ırzın, aklın ve dinin korunmasıdır. Bu beş esas, kul haklarını korumaya yöneliktir. Kul haklarını ihlal etmek büyük günahtır. Sözgelimi bir insanı dövmek, öldürmek, malını çalmak, gıybetini yapmak, evine izinsiz girmek kul haklarını ihlal etmektir. Kul hakkı ihlal eden kimsenin, bu haktan kurtulabilmesi için hak sahibine hakkını ödemesi ve onunla helalleşmesi gerekir. Aksi takdirde âhirette sevabından vermek veya hak sahibinin günahını yüklenmek sûretiyle kısas yapılacaktır. Bu tür kimselere Peygamberimiz (a.s.) "müflis" demektedir:
Sahabeden Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor: Rasûlüllah (a.s.), ashabına,
- "Müflis kimdir, biliyor musunuz?" diye sordu. Ashâb: - Bize göre müflis, parası ve malı olmayan kimsedir, dediler. Bunun üzerine Rasûlüllah (a.s.), - "Bir insan; âhirete namaz, oruç ve zekât sevabıyla gelir, bununla birlikte bu kimse birine sövmüş, bir başkasına zina isnât edip iftira etmiş, bir diğerinin malını çalıp yemiş, bir insanı dövmüş veya öldürmüştür. Bu sebeple bu kimsenin iyiliklerinin sevabı hak sahiplerine verilir. Eğer üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları tükenirse, hak sahiplerinin günahları alınır bu kimsenin üzerine yüklenir sonra da cehenneme atılır. İşte müflis bu kimsedir" buyurmuştur. (Müslim, Birr, 59. Ayrıca bk. Tirmizî, Kıyâmet, 2) (İ.K.)