KİtÂbet

KİTÂBET

Sözlükte "yazı, yazı sanatı, yazışma, kâtiplik" gibi anlamlara gelen kitâbet, dinî bir kavram olarak, hadis usulünde yazı ile rivâyet etme; İslâm hukukunda kölenin belirli bir ücreti ödemek karşılığında azat olması konusunda efendisi ile arasında yapılan akit; muhakeme usulü hukukunda da, mahkemede delil olarak kullanılan yazılı belgeler ve bir mahkemenin diğerine yazdığı belge anlamlarına gelmektedir.
Klasik dönem fıkıh kitaplarında, yazılı belgelerin, yazı ve mührün, birbirlerine benzemeleri veya taklit edilebilmeleri gerekçesiyle mahkemede delil olmayacağı ileri sürülmüştür. Halbuki, Kur'ân-ı Kerim'de borç ilişkilerinin ve hukukî muamelelerin yazıya geçirilmesi tavsiye edilmektedir (Bakara, 2/282). Bununla birlikte günümüzde, kriminolojik araştırmalar sonucunda yazıların sahipleri tespit edilmekte, özellikle sicil ve resmî mühür yazıların güvenirliğini sağlamada önemli bir faktör olmaktadır. Bu nedenle, günümüzde yazılı belgeler ve bir resmî kurum veya diğer bir mahkemenin göndermiş olduğu yazılar kuvvetli bir delil teşkil etmektedir.
Klasik fıkıh literatüründe kitâbet kavramından daha çok, köle ile sahibi arasında, kölenin bir bedeli kazanıp ödemesi karşılığında özgürlüğüne kavuşması üzerine kurulan akit anlaşılmaktadır. Anlaşma yapılan köleye mükâtep denir. (bk. Mükâtebe) (İ.P.) Bir hadis terimi olarak kitâbet, bir hadis hocasının, rivâyet hakkına sahip olduğu hadisleri, bizzat kendisi yazarak ya da başkasına dikte ettirerek huzurdaki öğrencisine vermesine ya da uzaktaki öğrencisine göndermesine denir. Uzakta bulunan öğrencinin, kendisine gönderilen hadislerin hocasına ait bir yazı ile yazıldığını bilmesi gerekir. Hadislerin başkasına dikte ettirilmesi durumunda ise, kâtibin hoca tarafından görevlendirilen güvenilir bir kimse olması şartı aranır. Kitâbet bazen icâzetle birlikte, bazen de icâzetsiz olur: İcâzetle birlikte kitâbet, kuvvet ve değer olarak icâzetli münâveleye benzer. Bu yolla rivâyet edilen hadisler makbul hadisler arasında yer alır. İcâzet bulunmayan kitâbet yolu ile rivâyet edilen hadisler konusunda hadisçiler, farklı görüşlere sahip olmuşlardır. (A.G.)