Deyn

DEYN

Sözlükte "ödünç almak, ödünç vermek, emir ve itaat altına almak, ceza ve mükafatla mukabelede bulunmak" manalarına gelen deyn, bir fıkıh terimi olarak, kişinin zimmetinde sabit olan borç anlamına gelmektedir. Kur'ân-ı Kerim'de, beş defa deyn kelimesi terim anlamında geçmektedir (Bakara, 2/282; Nisâ, 4/11, 12). Deyn pek çok hadiste, terim manasında kullanılmıştır. Aynı kökten türetilen dâyin alacaklı, medin veya medyûn ise borçlu anlamına gelir.
En geniş anlamıyla deyn, zimmette sabit olan şey diye tarif edilebilir. Bu tarife göre, zimmette sabit olan malî bir borç deyn olduğu gibi, kişinin ifa etmediği namaz, oruç, hac gibi dinî borçları da deyn kapsamı içine girmektedir. Daha dar anlamda ise, zimmette sabit olan ve alacaklıya ait bulunan malı ifade eder. Buna göre deyn, semen, ücret, haraç, cizye, zekat, nafaka ve diyet gibi malî borçları kapsamakta, namaz, oruç gibi dinî borçları içine almamaktadır. En dar anlamıyla deyn ise, ödünç anlamına gelmektedir. Zimmette sabit olan itibari bir malı ifade eden deyn, bir yönüyle aynın karşıtı olmaktadır. Ayn borcunda belli bir malın ödenmesi gerekir. Deyn borcunda ise, belli bir malın değil, aynı cins ve miktarda olan bir malın ödenmesi gerekmektedir. Deynin zimmette bir borç olması, edası için borçlunun aracılığına ihtiyaç gösterir. Halbuki ayn borcunda böyle bir aracılığa gerek yoktur; alacaklı malını bulduğunda alabilir. Deyn ödenmekle veya borcu düşüren diğer sebeplerden birinin ortaya çıkmasıyla sona erer. (İ.P.)