EsÎr

ESÎR

Savaş tutsağı anlamına gelmektedir. Bunun yanında tutuklu ve hükümlü manasında kullanıldığı da görülür. Bu anlamda esir kelimesi Kur'ân-ı Kerim'de bir yerde tekil (İnsan, 76/8) ve üç yerde de çoğul olarak (Bakara, 2/85; Enfâl, 8/67,70) geçmektedir.
Hz. Peygamber ve ardından gelen dört reşit halifenin uygulamaları ve talimatları doğrultusunda İslâm'a göre, savaşan erkekler dışında kalan kadın, çocuk ve yaşlılar ile sakatlar, din adamları ve savaşla ilgisi bulunmayan diğer kimseler, fiilen savaşmadıkça öldürülmezler. Bunların esir olarak tutulup tutulmayacağı fakihler arasında tartışmalıdır. Savaş esnasında ele geçirilen esirlere nasıl muamele edileceği, düşmanın Müslüman esirlere yaptığı muameleye, hal ve şartlara göre devletin takdirine bırakılmıştır. Hz. Peygamber, Bedir'de esir almış olduğu müşrikleri fidye karşılığı serbest bırakmış, parası olmayanları da on Müslüman'a okuma-yazma öğretmesi mukabilinde serbest bırakılacağını ilan etmiştir. Esirlere işkence ve zulüm yapılması yasaklanmış, insanî muamelede bulunulması tavsiye edilmiştir. Ayrıca, güçlerinin üstünde iş gördürülmesi men edilmiş, nikâh, akrabalık gibi bağları korunmuştur. Cenevre Sözleşmesi'nde yer alan esirlerle ilgili hükümler incelendiğinde, kendilerine tanınan bütün temel insanî hakların, esasen İslâm'da garanti altına alındığı; ele alınmayan tarafların birçoğunun ise günümüz şart ve imkânlarının ortaya çıkardığı görülür. (İ.P.)