Cebr

CEBR

Cebr sözlükte "zorlama, düzeltme, tamir etme" anlamlarına gelmektedir. Fıkıhta cebr ise, hukukun tanıdığı bir yetki kullanılarak kişinin yapması gereken işe zorlanmasını ifade eder.
Mükelleflerin hukuk kurallarına uymalarını temin etmek amacıyla hukukun aslî kaideleri yanı sıra, insanları hukukun emir ve yasaklarına uymaya zorlayan birtakım tedbirler de tesis edilmiştir ki, bunlara müeyyide denilmektedir. Hukukta müeyyide, cebir ve zorlamadır.
Hukuk kaidelerinin en önemli özelliklerinden biri, ihlal edilmesi halinde, ihlal edene fiilî bir karşılığın gösterilmesidir. İhlal eden, sadece ayıplanmakla, hor görülmekle kalmaz, fiilî bir karşılığa da maruz kalır. Hukuk kurallarına riâyet edilmesini temin ve hukuku teyit için çeşitli icbar vasıtaları ihdas edilmiştir. Bazı gayri kanunî hareketler için doğrudan doğruya ceza tayin edilmiş, bazıları için kaideye uygun hareket etmesini sağlamak amacıyla cebrî icra usulü seçilmiş, bazen de zarar gören kişiye tazmînat ödetme yoluna gidilmiştir. Hukuk kurallarına uygun hareket edilmesini sağlamak amacıyla, hukuka aykırı davranıştan sonra, böyle bir davranışta bulunan kişinin canına, malına, hürriyetine veya itibarına yönelik tatbik edilen cezalar; hukukî yükümlülüklerini yerine getirmeyenlerin, kamu gücü harekete geçirilerek cebrî icra vasıtalarıyla bu yükümlülüklerini zorla yerine getirmelerinin sağlanması veya başkasına verdiği zararın giderimi hukukun maddî müeyyidelerini oluşturmaktadır. (İ.P.) Kelam ilminde ise kulun irade hürriyetini yok sayan ve onun bütün fiillerini ilâhî iradenin zorlaması altında işlediğini iddia eden görüş anlamına gelmektedir. Bu düşünce akımının taraftarlarına göre insan, Allah'ın emirleri karşısında hiçbir hareket kabiliyeti olmayan adeta kumanda ile çalışan bir robot konumundadır. Nitekim kalp atışları, solunum ve midenin sindirimi de zorunlu olup refleks hareketi gibi kudret ve irademiz dışında meydana gelmektedir. Cebr fikrini benimseyenlerin oluşturduğu akıma Cebriyye denmiştir. (bk. Cebriye) (F.K.)