Cebrİyye

CEBRİYYE

Sözlükte "bir şeyi ıslah etmek, düzeltmek ve birine zor kullanarak iş yaptırmak" anlamlarındaki c-b-r kökünden türeyen cebriyye itikadî bir ekolün adıdır. İnsanların kendilerine has bir iradeye sahip olmadıklarını, zihnî ve amelî bütün fiillerinin ilâhî gücün zorlayıcı tesiriyle meydana geldiğini savunan grupların ortak adıdır. İnsanın bütün davranışlarını Allah'ın iradesine bağlayan ve beşerî iradeyi inkâr eden bu ekolün ilk kurucusu Cehm ibn Safvân'dır. Kurucusuna nispetle bu fırkaya Cehmiyye de denilmiştir. Bu ekole göre, Kaderiyye taraftarlarının aksine, insan iradesinin mevcut olmadığı, kulun Allah tarafından önceden takdir edilmiş fiilleri yapmak zorunda bulunduğu ileri sürülmektedir. Allah'ın ezelî ilmi, kulların fiillerine, o fiiller meydana gelmeden önce taalluk etmiştir. Dolayısıyla o fiilin aynen yapılması gerekir. Aksi halde, Allah'ın ilminde değişiklik olması söz konusu olur ki bu muhaldir. Başka bir ifadeyle insan, Allah'ın iradesi karşısında rüzgârın önündeki bir yaprak gibidir. Bu yönüyle cebriyye determinist ve fatalist bir görüşe meyletmiştir. Ayrıca bunlara göre, Allah'dan başka failin olmasını kabul etmek tevhid inancına da aykırıdır. Bu ekol sahipleri, Allah'a ait sıfatları da nefyetmişler ve Kur'ân'ın mahluk olduğunu, Allah'ın ahirette görülemeyeceğini, cennet ve cehennemin içindekilerle birlikte yok olacaklarını ileri sürmüşlerdir. (F.K.)