Cerh ve ta'dÎl

CERH VE TA'DÎL

Sözlükte "yaralamak, ta'n etmek" anlamlarına gelen cerh, terim olarak, hadis râvisinin, adalet ve zabt yönlerinden sahip olduğu kusurlu vasıfları dolayısıyla tenkid edilip reddedilmesidir. Cerh edilen râviye mecrûh denir. Mecrûh bir râvinin hadisi zayıf sayılır.Tezkiye etmek, bir kimsenin adaletli olduğunun açıklanması anlamına gelen ta'dil ise, hadis ıstılahında, râvinin âdil ve zâbıt olduğuna karar verilerek, rivâyetlerinin sahih olduğunu bildirilmesidir.
Cerh ve tadil, hadis ilminin en önemli konularındandır. Gayesi, hadisleri zayıflarından ayırmaktır. Nihâî hedefi ise dini korumaktır. Cerh ve ta'dil olmadan hadislerin değeri tespit edilemez. Hadisin değeri, diğer etkenlerden önce, hadisi nakleden râvîlerin güvenilir olup olmadığına bağlıdır.
Cerh ve ta'dil bakımından râvîler, metâin-i aşere ya da ta'n sebepleri denilen on konuda incelenirler. On kusurdan birisi ile tenkid edilen râvî mecruh sayılır ve hadisi reddedilir. Cerh ve ta'dile konu olan kusurların beşi adaletle, diğer beşi de zabtla ilgilidir.
Adaletle ilgili olanlar şunlardır:
Kizbu'r-râvi: Râvînin, hadis rivâyetinde yalan söylediğinin ortaya çıkmasıdır. Hadis rivâyet ederken yalan söylediği tespit edilen bir râvînin rivâyeti, tevbe etse bile kabul edilmez. Yalancı râvînin hadis rivâyeti uydurma (mevzû) sayılır.
İttihâmu'r-râvî bi'l-kizb: Râvînin yalancılıkla suçlanmasıdır. Hadis rivâyetinde yalanı tespit edilmese bile günlük hayatta yalan söylemesi, râvînin yalancılıkla ittihamına sebep teşkil eder. Bu durumdaki râvî tevbe etmedikçe rivâyeti kabul edilmez. Tevbeden sonraki rivayetleri, güvenilir râvîlerin rivâyetlerine uygun olması şartıyla kabul edilir.
Fısku'r-râvi: Râvînin günah işlemesi, dinî emir ve yasaklardan herhangi birine uymaması anlamına gelir. Böyle bir râvînin hadisi reddedilir. Tevbe etmesi halinde muhaddislerin çoğunluğuna göre rivayeti kabul edilir.
Bid'atu'r-râvî: Râvinin, küfrü gerektirmeyecek şekilde İslâm Dini'nin prensiplerine aykırı görüşler ileri sürmesidir. Bu tür görüşlerin propagandasını yapan bid'atçının hadisi reddedilir.
Cehâletu'r-râvî: Râvinin, bilinmeyen bir isimle anılması ya da rivâyeti az olduğu için tanınmayıp, adalet ve zabtının bilinmemesidir. Bu durumdaki bir râvî, cerh veya ta'dil edilemediği için meçhûl dur. Meçhûl râvînin adaleti tespit edilemedikçe hadisi kabul edilmez, araştırma maksadıyla yazılabilir.
Zabtla ilgili olanlar da şunlardır:
Gaflet (Fart-ı gaflet): Râvînin dikkatsizliği veya dalgınlığı demektir. Râvî'nin, dikkat göstermesi gerekli yerlerde gaflet etmesi, rivâyetinin kabul edilmemesine sebep olur.
Fuhş-ı galat (Kesret-i galat): Râvînin rivâyette çok yanılmasıdır. Hadis imamları bu durumu, hadisleri yok eden en büyük tehlikelerden biri olarak görmüşlerdir. Bu nedenle rivâyetinde sürekli yanlışlık yapan, yalancılıkla itham olunan kimse ile aynı tutulmuş, her ikisinin rivâyeti de terk edilmiştir.
Vehim: Râvînin zanna dayalı olarak hataya düşmesidir. Mürsel veya munkatı olan hadisi muttasıl rivâyet etmek, bir hadisin metnini bir başka hadisle birleştirmek gibi hatalar bunlardandır. Vehim isnadda da olsa, metinde de olsa cerh sebebidir. Vehim anlaşılmasından itibaren hadis sahihliğini kaybeder, illetli hale gelir. Muhalefetu's-sîkât: Sika bir râvînin, kendinden daha sika olan râvînin rivâyetine veya birden çok sayıdaki kendisi gibi sika râvîlerin ortak rivâyetlerine aykırı rivâyette bulunmasıdır. Bu şekilde aykırı rivâyeti olan bir râvînin hadisine, sika topluluğun ya da daha sika olan tek râvînin rivâyeti tercih olunur. Sikalara muhalefet hadiste zayıflık sebebidir. Sû-i hıfz: Râvînin hafızasının zayıf olması, bundan dolayı sık sık yanılmasıdır. Hafızası zayıf olan râvînin rivâyeti kabul edilmez. (A.G.)